به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، همایش «با حافظانِ بهار»، عصر پنج‌شنبه 17 اسفندماه با همت «مؤسسه خیریه و عام‌المنفعه دارالاکرام حضرت ابوالفضل‌العباس (ع)» در محل یکی از دانشکده‌های دانشگاه علامه طباطبایی (واقع در سعادت‌آباد تهران) برگزار شد.
در این همایش که مصادف با بیست و سومین سالگرد تأسیس دارالاکرام و در آستانه نوروز طراحی و اجرا شده بود، حامیان این مؤسسه از جمله دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی (استاد پیشکسوت ادبیات دانشگاه تهران)، دکتر مصطفی ملکیان (فیلسوف اخلاق) در کنار شماری از چهره‌های سیاسی، دانشگاهی و هنری فعال در عرصه نیکوکاری به مانند دکتر علی ربیعی (وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم)، دکتر هادی خانیکی (عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی)، دکتر احمد میدری (عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی) و وحید تاج (خواننده آواز سنتی) شرکت داشتند.
تلاش دارالاکرام برای توقف چرخه فقر و نابرابری از طریق آموزش
در ابتدای مراسم فریبا علومی یزدی، تسهیلگر و مجری همایش خلاصه‌ای از تاریخچه، اهداف و برنامه‌های مؤسسه دارالاکرام بیان کرد.
به گفته او، این مؤسسه غیردولتی، غیر انتفاعی، غیر اقتصادی، فراملی و فرامذهبی در سال 1380 خورشیدی با هدف حمایت از کودکان بازمانده از تحصیل یا در معرض این خطر آغاز به کار کرد و در گذر زمان تاکنون موفق شد حدود هفت‌هزار دانش‌آموز مستعد را بورسیه کند و آن‌ها را از خطر ترک تحصیل باز بدارد.
علومی از 25 شعبه در 18 استان ایران یاد کرد که با کمک آن‌ها دارالاکرام قادر گردیده است بالغ بر 100 شهر ایران را تحت پوشش خود قرار دهد. وی، اساسی‌ترین اقدام در جهت رفع محرومیت را تلاش در حوزه آموزش شمرد که از این طریق چرخه فقر و نابرابری متوقف خواهد شد؛ مسیری 23 ساله که توسط دارالاکرام بنیان گذارده شده و در این سال‌ها ادامه یافته است.
نابرابری آموزشی و خیرِ سیاستی
سخنران نخست این همایش، دکتر احمد میدری؛ عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، معاون وزیر رفاه در دولت پیشین و کنشگر اجتماعی بود که با سپاسگزاری از برگزارکنندگان این همایش، عنوان سخنرانی خود را «نابرابری آموزشی و خیرِ سیاستی» اعلام کرد.
میدری با طرح این پرسش که «چرا نابرابری آموزشی امری ناموجه است؟»، به شماری دیگر از نابرابری‌های مرسوم در جهان انسانی، اشاره کرد و گفت: نه‌تنها همه این موارد، ناموجه نیستند بلکه حتی پاره‌ای از آن‌ها عادی، پسندیده، عبرت‌آموز و مایۀ خیر در جوامع انسانی‌اند.
وی با تذکر مصداق‌هایی چون تفاوت سن مرگ در میان زنان و مردان در ایران و ایالات متحده آمریکا، آن را امری عادی توصیف کرد اما در مقابل، آمار چهاربرابری مرگ سیاه‌پوستان آمریکایی در رودخانه‌های این کشور را ناموجه و مایه تأسف دانست. به گفته او و بر اساس قواعد ساده علم اقتصاد، تنها زمانی می‌توان یک نابرابری در جامعه را ناموجه قلمداد کرد که به زیان همه افراد جامعه باشد. از این جهت حتی در کشورهای سرمایه‌داری، برابری در بهداشت و آموزش امری مسلم است و به ندرت این دو براساس قدرت خرید، توزیع می‌شود.
به گفته او، از آن‌جایی که تنها جایی که انسان‌ها از ابتدا می‌توانند همبستگی اجتماعی را حس کنند، «مدرسه» است، تفکیک مدارس براساس قدرت خرید افراد، ضربه اساسی به همبستگی اجتماعی آحاد جامعه وارد می‌آورد. میدری یکی از پیامدهای طبقاتی‌شدن مدارس را خالی‌شدن مدارس دولتی از فرزندان ثروتمندان دانست و گفت در چند دهه گذشته روندی شکل گرفته است که در نتیجه آن امروزه، مدارس دولتی ایران، تنها متعلق به طبقات محروم جامعه است. او در ادامه آماری از 106 هزار مدرسه کشور ارائه داد که در میان آن، 20 هزار مدرسه غیر انتفاعی، هزار و 400 مدرسه ایثارگران، 960 مدرسه استعداد درخشان و شماری مدرسه متعلق به خانواده شهدا دیده می‌شود. او این مدارس را حاصل تفکیک طبقاتی در کشور دانست و بر این نکته تأکید کرد که این روند سبب شده است دولت مسئولیت اخلاقی و قانونی خود را به بازار تحویل دهد. روندی که از اواخر دهه 60 خورشیدی آغاز شد و در سال‌های بعد ادامه یافت.
معاون اسبق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، واردآمدن آسیب به فرایند تربیت معلم و تدوین کتب درسی را از جمله مضرات طبقاتی‌شدن آموزش در کشور برشمرد و افزود در تمام کشورها، سرمایه‌گذاری بر روی تربیت معلم با دولت‌ها است و سهم دولت‌ها در بخش تولید کتب درسی در تمام دنیا از بخش خصوصی به مراتب بیشتر است. او با مقایسه با میزان مشارکت بخش خصوصی در تدوین کتب درسی در ایران و ایالات متحده آمریکا، سهم بازار در نظام آموزش در ایران را به مراتب بالاتر از سرمایه‌دارترین کشور دنیا یعنی ایالات متحده برشمرد.
میدری با ارائه آماری از میزان قبولی دانش‌آموزان شاغل به تحصیل در مدارس دولتی، غیر انتفاعی و استعدادهای درخشان، به این نکته اشاره کرد که چنین تفکیک طبقاتی‌ای حتی به نفع ثروتمندان هم نیست. او دستیابی به دموکراسی، همبستگی اجتماعی و حتی اعمال حاکمیت را در گروی نظام فراگیر و برابر آموزشی در جامعه دانست و به وجود مدارس خارج از نظارت دولت، خُرده گرفت.
در ادامه، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، ضمن برشمردن انواع خیر از جمله نیکوکاری به یک فرد مانند کمک به خانواده و اقوام، سرمایه‌گذاری بلندمدت برای جامعه به مانند مدرسه‌سازی، کمک‌های گروه‌های خیر پزشکی و مهندسی و انجام کارهای نیکوکارانه پیچیده مانند اقدامات مؤسسه دارالاکرام در حمایت از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل یا در معرض آن، از گونه دیگری از کار خیر در کشور سخن گفت که از آن با نام «خیرِ سیاستی» یاد کرد.
او با مقایسه میزان اثربخشی خیریه‌ها در امر آموزش با بودجه دولتی، میزان آن را کمتر از 10 درصد اعلام کرد و از این رو توصیه کرد که مؤسسات خیریه به فکر اصلاح دولت باشند تا از این طریق شاهد تأثیرات بزرگتری در جامعه باشیم. این کنشگر اجتماعی با انتقاد از رویه خیرین در پرهیز از ورود به عرصه کار و تعامل با دولت، تفکر عدم موفقیت در تغییر رویه غالب در آموزش و پرورش را سبب‌ساز عادی‌سازی بدی‌ها دانست و از اهمیت نقش مردم در اثرگذاری بر فضای عمومی و تغییر رویه‌های دولت سخن گفت.
میدری با اشاره به تأسیس «انجمن معارف» و فعالیت‌های کنشگرانی چون «جبار باغچه‌بان» و «توران میرهادی» کار آن‌ها را بر دولت‌های وقت مؤثر دانست و از افزود ما به خیرِ سیاستی نیازمندیم و باید بپذیریم که می‌توانیم بر رفتار دولت‌ها در حوزه‌های مختلف تأثیر بگذاریم. او از نشست‌های «خیر و خِرَد» مؤسسه دارالاکرام به عنوان تلاش این مؤسسه برای ورود به عرصه اندیشه‌ورزی یاد کرد و کارهایی از این دست را مقدمه‌ای برای تغییر سیاست در عرصه آموزش در ایران برشمرد.
فعالیت مؤسسه دارالاکرام با محوریت اصل کرامت انسانی
سخنران دیگر این همایش، دکتر مصطفی میراحمدی؛ مدیرعامل مؤسسه دارالاکرام بود. او با اشاره به وقفه ایجاد‌شده در گردهمایی‌های این مؤسسه در اثر همه‌گیری کرونا و جریانات غم‌بار پاییز سال گذشته، تأکید کرد که مؤسسه دارالاکرام با همه دشواری‌ها در این مدت در ذیل نام و عنایت حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) فراتر از هر مذهب و فرقه‌ای عمل کرده است.
میراحمدی با اشاره به جلسات دارالاکرام در حوزه آموزش و با حضور جمعی از فرهیختگان و اندیشمندان با مدیریت دکتر هادی خانیکی (عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی)، به ناکامی گسترده در آموزش و پرورش کشور، تلاش‌های ناکام هر 10 سال یک‌بار و چالش‌های مشترک 12 برنامه در 75 سال گذشته تأکید کرد و آن را نشانه‌ای از انباشت ناکامی در میان ایرانیان دانست.
وی از تضییع حقوق اساسی و بنیادین دانش‌آموزان، آمار رسمی یک میلیون کودک بازمانده از تحصیل، تحصیل بالغ بر سه میلیون کودک در کلاس‌های ناامن و عدم دسترسی به آموزش با کیفیت و فقدان فرصت مشارکت در آموزش‌های خلاقانه به علاوه پدیده مهاجرت دانش‌آموزان را نگران‌کننده توصیف کرد و از تأثیرات شگرف شکاف نسلی و اینترنت بر مفهوم دانش و مهارت‌آموزی کودکان سخن گفت. به گفته او، پافشاری بر کلیشه‌ها، باعث فاصله‌گرفتن دانش‌آموزان، خانواده‌های آن‌ها و حتی معلمان از آموزش رسمی و ایجاد مقاومت در این زمینه شده است.
مدیرعامل مؤسسه دارالاکرام در ادامه با ارائه شرحی از اصول حاکم بر این مؤسسه ازجمله اصل کرامت انسانی، آماری از بورسیه‌های ارائه‌شده این مؤسسه داد که براساس آن 21 هزار میلیارد بورسیه نقدی و بالغ بر 6 و نیم هزار میلیارد خدمات در اختیار دانش‌آموزان گذارده شده است.
میراحمدی خرید 800 عدد تبلت برای دانش‌آموزان نیازمند، پشتیبانی از شعب محروم مؤسسه در زاهدان و کرمان، کهنوج، منوجان و ...، پرداخت هزینه‌های دندانپزشکی و کارآفرینی برای مادران را از مهم‌ترین پروژه‌های اولویت‌دار مؤسسه برشمرد و استراتژی‌های آینده این خیریه در گسترش نمایندگی به جای تأسیس شعبه به منظور استفاده از ظرفیت‌های موجود، استفاده از خدمات دیجیتال و بستر آنلاین برای آموزش کودکان، تلاش برای نگاهداشت دانش‌آموزان در چرخه تحصیل و ایجاد امنیت روانی برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها را بازگو کرد. همچنین تلاش در جهت همبستگی اجتماعی خانواده‌های تحت پوشش، تشویق دانش‌آموزان برای انتخاب رشته‌های فنی-حرفه‌ای و آمار بالای قبولی‌ها در کنکور را از جمله دستاوردهای دارالاکرام دانست.
«حافظان بیدار»، «باغ بیدار» و تقدیر و تشکر از برگزیدگان
بخش دیگری از این مراسم به معرفی کمپین «حافظان بهار»، طرح «باغ بیدار» و تقدیر و تشکر از برگزیدگان اختصاص داشت.
کمپین «حافظان بهار» که به جمع‌آوری کمک برای تهیه عیدی برای بیش از هفت هزار دانش‌آموز اختصاص دارد از ابتکارات مؤسسه دارالاکرام است که هرساله برای خشنودی کودکان انجام می‌گیرد. در این طرح علیرغم رویکرد مؤسسه در توانمندسازی دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها، بسته‌های معیشتی نیز توزیع می‌شود.
طرح «باغ بیدار» که با الهام از شعری از دکتر شفیعی کدکنی نامگذاری شده است، در راستای توسعه فرهنگ کتابخوانی بین دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها طراحی و اجرا شده است. این طرح در تلاش است پیوندی میان خانه، مدرسه و مؤسسه دارالاکرام به مثابه خانه دوم دانش‌آموزان برقرار کند، کتابخانه‌های روزآمد در شعب مؤسسه در سراسر کشور تأسیس نماید و کتاب را به سبد خانوارهای تحت پوشش خود وارد سازد تا کودکان پس از مطالعه این کتاب‌ها، براساس آن‌ها اقدام به کشیدن نقاشی، طراحی بازی یا نوشتن نمایشنامه کنند. هدف این طرح آشنا کردن دانش‌آموزان با میراث فرهنگی ملی و بین‌المللی است و طراحان آن امیدوارند از قِبَل آن ذخیره‌ای برای مواجهه با بحران‌های زندگی فراهم شود.
از جمله افرادی که در این مراسم از آن‌ها تقدیر و تشکر به میان آمد، می‌توان به خدیجه نصیری (نماینده مادران کارآفرین)، دکتر بیات موحد (همیار حوزه توسعه خدمات سلامت، بهداشت و درمان که در راه‌اندازی مرکز دندانپزشکی در تهران در کنار مؤسسه بوده‌اند)، مجموعه لعل‌گالری (همیار جذب منابع مالی و ارتقای مشارکت‌های مردمی مؤسسه)، حاتم مظلومی (نماینده شعبه شیراز مؤسسه)، مؤسسه بهاران خرمشهر (به دلیل موفقیت در حوزه کارآفرینی و مقابله با فقر در جنوب کشور)، مؤسسه خیریه امام علی (ع) در رباط‌کریم (به دلیل ترویج فرهنگ کتابخوانی و کار فرهنگی)، زهرا جوان (مددکار برگزیده از زابل)، محمدمهدی یزدان‌دوست (نماینده حامیان مؤسسه)، مهندس کامیار فراخوانی‌فرد (موفق در عرصه پشتیبانی مؤسسه)، مدیرعامل شرکت بهسود (در پشتیبانی منابع)، فرحناز درخشان (پیشکسوت مؤسسه)، فائزه رضایی (دانش‌آموز سال دهم و قهرمان رشته کاراته)، امیرعلی خسروی ( دانش‌آموز پایه دوم و قهرمان رشته کاراته)، مجتبی بیگدلی (دانشجوی کارشناسی شهرسازی) و رضا جان‌محمدی (دانشجوی مهندسی برق و الکترونیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر) اشاره کرد.
تفاوت «نیکوکاری» و «نیک‌خواهی» در روایت مصطفی ملکیان
پایان‌بخش همایش یک‌روزه «با حافظان بهار»، سخنرانی دکتر مصطفی ملکیان بود که با استقبال حضار روبه‌رو شد. او با نقل‌قولی از افلاطون، تکرار حقیقت را لازم دانست و به این نکته اشاره کرد که در قلمرو اخلاقی‌زیستن و اخلاقی عمل‌کردن، دو امر «نیک‌خواهی» و «نیکوکاری» را باید از یکدیگر تفکیک کرد.
ملکیان، نیکوکاری و نیک‌خواهی را دو جنبه از اخلاق برشمرد که اولی با رفتار (گفتار، کردار و زبان بدن) اخلاقی سروکار دارد و بنابراین جنبه‌ای بیرونی می‌یابد که حتماً باید واجد دو شرط عمده باشد. نخست اینکه در رفتار بیرونی اخلاقی خود، نیازهای طرف مقابل را در نظر بگیریم و بین نیاز و خواسته تفاوت بگذاریم و دوم اینکه با توجه به ذومراتب‌بودن نیازها، در تعیین آن‌ها باید به اولویت‌ها و سلسله‌مراتب توجه کنیم.
ملکیان توجه به این دو شرط را سبب‌ساز تحقق نیکوکاری و نتیجه و دستاورد نیکوکاری را سبب کاهش درد و رنج بشری دانست. به گفته او هرچه آدمی، نیکوکارانه‌تر رفتار کند، به اندازه نیکوکاری‌اش، از درد و رنج انسانی کاسته خواهد شد و نفعی به دیگران خواهد رسید.
او در بخش دوم سخنانش به طرح این پرسش پرداخت که در اخلاقی‌رفتار کردن، تنها دیگران منتفع می‌شوند یا خود فرد نیکوکار هم می‌تواند از آن بهره ببرد؟ ملکیان شرط بهره‌مندی فرد نیکوکار از کار خیر خود را «نیک‌خواهی» دانست و افزود این وضعیت باعث «خودشکوفایی» فرد می‌شود و سبب می‌گردد تا فرد همانطور که از ناخوشی‌های جهان می‌کاهد، در جهت رفع فروبستگی درونی خود نیز اقدام کند. این فیلسوف اخلاق در توضیح خودشکوفایی به یکی از مضامین مثنوی اشاره کرد و گفت هریک از ما انسان‌ها قدرت و میل پرواز داریم و هیچ‌یک از وضعیت درونی خود راضی نیستیم و مایلیم که از وضع موجود نامطلوب به وضع مطلوب ناموجود درونی برسیم. به گفتۀ او برای دستیابی به این وضعیت، نیاز است که انسان چندین طناب قدرتمند را که او را وابسته کرده است مانند ثروت، قدرت سیاسی، شهرت، احترام، آبرو، محبوبیت و علم دانشگاهی ببرد تا امکان پرواز یابد. به گفته این نویسنده، اعمال اخلاقی هر فرد می‌تواند محبت او نسبت به این هفت مانع را کم‌رنگ کند و فرد را به خودشکوفایی برساند.
او در ادامه به سان نیکوکاری، برای نیک‌خواهی نیز دو شرط عنوان کرد که براساس آن نخست باید تمام نیکوکاری بیرون با این نیت باشد که می‌خواهم انسان‌ها، هرچه خوب‌تر و بهتر بشوند (عشق عقلانی که رواقیون و اسپینوزا آن را ستایش می‌کردند) و دوم اینکه وقتی عمل نیکوکارانه انجام می‌دهم آن را نباید به چیز دیگری مانند دین، مذهب، حزب، ملیت، خویشاوندی، دوستی و ... مشروط و مقید سازم؛ اموری که مانع از جهان‌شمولی نیکیِ فرد می‌شوند. به گفته ملکیان در صورت تحقق این دو شرط در نیک‌خواهی، فرد ارتقای معنوی می‌یابد و در این صورت علاوه بر نفع‌رسانی به غیر، خود نیز منتفع می‌شود.
ملکیان سخنان خود را با این جملات به پایان برد که فراوان‌اند کسانی که نیک‌خواهند اما به دلیل نداشتن امکانات، نیکوکار نیستند. همچنین است فراوانیِ نیکوکارانی که نیک‌خواه نیستند و به خودشکوفایی دست نمی‌یابند. همانطور که گاه هر دوی این موارد با هم است و گاه هیچ‌یک در دسترس نیست. اگر نیکوکاری، درد و رنج بشری را کاهش دهد، بهار شده است و اگر امکان این کار را نیافت، نیکوکار، خود، بهار خواهد شد.
گزارش از زهرا حاتمی
دیدگاه‌های بازدیدکنندگان
امیر بختیاریان
گزارش خواندنی و آموزنده‌ای است. هم ما را با موسسه دارالاکرام آشنا می‌کند هم با مباحث نو و قابل تاملی که از سوی مهمانان این موسسه بیان شده است. "خیر سیاستی" که استاد میدری مطرح کرده‌اند، بحث بسیار مهمی است. به نظرم در همین راستا خیریه‌ها باید دنبال تشکیل فراکسیونی در این حوزه در مجلس باشند.