فقط در سال 1402، 803 هزار نفر از هموطنانمان در تصادفات رانندگی دچار جراحت یا معلولیت شدند. این یعنی فقط در یکسال، روند عادی زندگی روزمره و مشارکت تحصیلی، اقتصادی و اجتماعی 803  هزار نفر از جمعیت این کشور بصورت موقت یا دائمی دچار اختلال گردیده و همزمان با انواع آسیب‌های عاطفی، روانی و اجتماعی هم مواجه گردیده‌‌اند.  اما متاسفانه این روایت وجه ناراحت کننده‌تری هم دارد، در همین سال بیش از 20 هزار نفر در در تصادفات رانندگی جان خود را از دست داده‌اند، یعنی هر روز بیش از 55 نفر! این آمار اگر روزانه منتشر میشد و یا در اثر یک حادثه جمعی بود احتمالا هر روز عزای عمومی اعلام می‌گردید! 

 اما نقطه امیدبخش آن است که بالاخره پس از سالها عزمی جدی در مجموعه دولت با محوریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور تلاش برای کاهش تصادفات جاده‌ای ایجاد گردیده است. این تلاش یکپارچه و فراگیر که در چارچوب کمپین «نه به تصادف» شکل گرفته است، اگرچه با اطلاع‌رسانی، آگاه‌سازی و دعوت از مردم برای کاهش تصادفات جاده‌ای از طریق رانندگی ایمن آغاز گردید، اما مطالبه‌گری و حمایت‌طلبی از قانونگذار برای سیاستگذاری پیشگیرانه، از وزارت راه و شهرسازی برای ایمن‌سازی جاده‌ها و از خودروسازان برای تولید خودروهای با کیفیت و ایمنی بالا، گام‌های مهم و حائز اهمیتی است که در ادامه این کمپین ضروری است مورد توجه و پیگیری قرار گیرد. در این یادداشت سعی دارم با تاکید بر ضرورت مسئولیت‌پذیری اجتماعی خودروسازان، نگاهی بر ضرورت پیوند مسئولیت اجتماعی شرکتی(CSR)  با کمپین نه به تصادف داشته باشم. 

 مسئولیت اجتماعی شرکتی مجموعه وظایف و تعهداتی است که یک شرکت، سازمان یا بنگاه اقتصادی به منظور حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌ای که در آن فعالیت اقتصادی می‌کند، به صورت کاملا داوطلبانه انجام می‌دهد. ایده اصلی این مفهوم، این است که شرکت‌ها علاوه بر به حداکثررساندن سود و افزایش درآمدشان، باید به مسئولیت خود نسبت به نیروی انسانی و ذینغعان، مسئولیت قانونی خود نسبت به جامعه، مسئولیت اخلاقی خود نسبت به جامعه و در نهایت مسئولیت بشردوستانه و خیرخواهانه خود نسبت به جامعه متعهد بوده و عمل کنند. لذا می‌بایست به این نکته توجه داشت که اگرچه مسئولیت اجتماعی ابعاد مختلف اقدامات اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی، معیشتی و سلامت محور را در برمی‌گیرد، اما پیش از هرگونه اقدام بشردوستانه و خیرخواهانه، تعهد مسئولانه نسبت به ذینفعان حال و آینده، عمل به مسئولیت قانونی و اخلاقی نسبت به جامعه‌ای که بنگاه اقتصادی در آن فعالیت می‌کند از اهمیت به سزایی برخوردار است. 

 مطابق این تعریف، در ابتدا باید توجه داشت که تولید مسئولانه و مبتنی بر حفظ سلامت و ایمنی مردم، نه یک بُعد بشردوستانه از اقدام مسئولانه خودروساز، بلکه مسئولیتی مبتنی بر بعد قانونی و اخلاقی شرکت‌های خودروسازی است که وقتی با توجه آن‌ها به تمامی ذینفعانشان در حال و آینده ادغام می‌شود، نه‌تنها موجب انجام مسئولانۀ وظایف آن‌ها می‌شود بلکه اعتماد به بِرَند آن‌ها را افزایش می‌دهد و موجب سوددهی بیشتر بنگاه اقتصادی‌شان هم می‌گردد. لذا اقدامات بشردوستانه یک شرکت تولیدکنندۀ خودرو در موضوعات بی ارتباط به وظایف و مسئولیت‌هایش-مثل حمایت از نیازمندان یا کودکان کار و خیابان- در زمانی که نسبت به مسئولیت‌های قانونی و اخلاقی خود بی‌اعتناست و موجب آسیب به جان انسان‌ها یا محیط زیست می‌گردد، به هیچ وجه قابل دفاع نیست.

 حال با تاکید بر این نکته مهم، در ادامه به برخی از مزایای ورود جدی خودروسازان به حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی با هدف کاهش تصادفات جاده‌ای پرداخته می‌گردد؛

1. یکی از اصول اصلی مسئولیت اجتماعی شرکتی، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش رفاه اجتماعی است. امروزه تصادفات جاده‌ای یک مشکل بزرگ اجتماعی و اقتصادی هستند که سالانه هزینه‌های مادی و غیرمادی زیادی به دولت‌ها، خانواده‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای تحمیل می‌کنند. شرکتی که در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی فعال است، از سویی می‌تواند با حرکت در مسیر سلامت و ایمنی جامعه، ضمن جلب اعتماد عمومی،  ارزش‌ برند خود را افزایش دهد و از سوی دیگر گامی مؤثر در راستای کاهش معلولیت‌ها، آسیب‌های جدی به خانواده‌ها، کاهش فقدان‌ها و افزایش رضایت از زندگی مردم بردارد. 
2. همچنین از دید اقتصادی، یک عزم یکپارچه مسئولانه توسط سازمان‌های مختلف دولتی، غیردولتی و خصوصی می‌تواند از طریق کاهش تصادفات جاده‌ای هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم (هزینه‌هایی چون تعمیرات، بیمه، غرامت و ....)  بنگاه‌های اقتصادی را  کم کند. به عبارت دیگر از این طریق مسئولیت اجتماعی شرکتی با اهداف عملیاتی سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی گره می‌خورند.

 نمونه‌های موفقی چون پروژه مسئولیت اجتماعی شرکت ولوو که سال‌هاست از طریق کمپین‌هایی مثلVision Zero که روی ایمنی جاده‌ها تمرکز داشته و صفر کردن مرگ‌ومیر جاده‌ای را هدف گرفته است، یا شرکت‌های بیمه‌ای مثل Allianz که از طریق راه اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره رانندگی ایمن تلاش می کنند تصادفات جاده ای را کاهش داده و از این طریق ضمن اعتبار برند خود، با کاهش تلفات موجب افزایش سوددهی شرکت خود شوند، تنها نمونه‌هایی بر این مدعاست.  

 اما باید توجه داشت برای حرکت بنگاه‌های اقتصادی در این مسیر داشتن یک رویکرد استراتژیک و طراحی برنامه‌های عملیاتی ذیل آن به نحوی که همزمان نفع بنگاه اقتصادی و نفع جامعه را مدنظر قرار دهد، ضروری است. برای این منظور ضروری است توجه به نکات ذیل در یک اقدام یکپارچه و مبتنی بر کار تیمی توسط سیاستگذار و بخش خصوصی مورد توجه قرار گیرد:

1. نیازسنجی مولفه‌های اجتماعی مؤثر بر افزایش یا کاهش تصادفات جاده‌ای که موجب هدفمندی و اثربخشی اقدامات می‌گردد. 
2. ارتباط نوع اقدام مسئولانه با حوزه فعالیت، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بنگاه‌های اقتصادی.
3. نگاه به طراحی برنامه مسئولیت اجتماعی کاهش تصادفات جاده‌ای به عنوان یک تعهد بلندمدت و نه یک پروژه مقطعی یا تبلیغاتی.
4. انجام اقدامات مبتنی بر شواهد بومی و بین‌المللی.
5. ارزیابی مستمر اقدامات، اندازه گیری تاثیر و اصلاح اقدامات.
6. عمل به مسئولیت‌های قانونی و اخلاقی (رعایت استانداردهای ایمنی) پیش از انجام هر نوع طرح مسئولیت پذیری صرفا خیرخواهانه مانند صرف هزینه‌های آموزشی و اطلاع رسانی توسط خودوساز در شرایطی که خودرو ناایمن تولید می‌کند. 
7. انجام نوآوری در تولید محصولات ایمن‌تر، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای فناوری‌های جدید کاهش دهنده خطر تصادفات مثل سنسورهای هشداردهنده و ... 
8. اقدام موثر و پایدار در بهبود جاده‌ها، نصب علائم هشداردهنده یا چراغ‌های هوشمند.
9. شفافیت، گزارش‌دهی و انتشار گزارش سالانه از فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در زمینه کاهش تصادفات و سیاست گذاری پایدار و موثر به منظور ترویج اقدامات مسئولانه.

 لذا به نظر می‌رسد کمپین «نه به تصادف» فرصت مناسبی است تا  از طریق بازبینی سیاستگذار در سیاست‌ها، برنامه‌ها و ظرفیت‌های مشارکت‌پذیری خود برای انجام اقدام مشترک با بنگاه‌های اقتصادی و نیز پذیرش داوطلبانه و مسئولانه بنگاه‌های اقتصادی بالاخص خودروسازان و شرکت‌های بیمه‌ای برای ورود جدی به این مسئله اجتماعی و اقتصادی مهم، گامی اساسی در راستای ایجاد محیطی امن، ایمن و سالم برای زندگی همه مردم برداشته شود.

 یادداشت از دکتر زینب نصیری

مددکار اجتماعی و مشاور اجتماعی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

---------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت: این سلسله‌یادداشت‌ها با همکاری مشترک پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران و روزنامه دنیای اقتصاد تولید می‌شود.