به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، خانه‌های سالمندان و مراکز نگهداری از کودکان یتیم و بی‌سرپرست از مراکز مهم اجتماعی هستند که برای زندگی بهتر دو قشر مهم جامعه؛ یعنی سالمندان و کودکان تعبیه شده‌­اند. این مراکز با وجود داشتن پرسنل و کادر درمان، تلاش می‌کنند تا بهترین امکانات را برای کیفیت بهتر زندگی سالمندان و کودکان فراهم کنند.

 اما محبت و خانواده، بزرگ­ترین سنگ­ بنای زندگی آدمیزاد است که معمولاً همان پازل گمشدۀ کودکان بی­‌سرپرست و سالمندان است. افرادی که در خانۀ سالمندان زندگی می­‌کنند به دلیل دور بودن از فرزندان، نوه‌­ها و خانواده­‌های خود، اغلب گرفتار افسردگی و ناامیدی می‌­شوند. آن‌­ها به اجبار از آغوش پُرمهر فرزندان و نوه‌­های خود محرومند و فضای سرد خانۀ سالمندان، این خلأ را دوچندان می‌­کند.

 بچه‌­های یتیم و بی‌­سرپرست در بهزیستی نیز طعم محبت پدر و مادر را نچشیده‌­اند و گاهی با خودبیگانگی، اجتماع‌گریزی، گوشه‌­نشینی و دیگر مشکلات روحی روبه‌رو می‌­شوند. جنس متفاوت عشق والدین به فرزندان و محبت فرزندان به والدین نمی‌­تواند به ­تنهایی از طرف پرسنل این دو مرکز جبران شود. بچه‌­های بی‌­سرپرست نیاز شدیدی به آغوش و تربیت والدینی دارند که از وجود آن­‌ها محرومند و سالمندان نیز نیازمند مهر و وجود فرزندانی هستند که عمر و جوانی خود را صرف آن­‌ها کرده‌­اند.

 می‌­توان با اجرای یک ایده، ضرب‌­المثل یک تیر و دو نشان را در این موضوع تحقق بخشید. زندگی و معاشرت سالمندان با بچه‌های بی‌­سرپرست در یک محیط می‌­تواند سود دو چندان برای هر دو قشر داشته باشد. با فراهم‌کردن محیطی امن، می‌­توانیم این دو قشر آسیب‌­پذیر در جامعه را به زندگی در کنار هم­دیگر عادت دهیم. در این صورت بچه­‌های بی­‌سرپرست با گرمی دستان پدربزرگ و مادربزرگ‌­هایی آشنا می‌­شوند که تا به‌ ­حال آن­‌ها را لمس نکرده‌­اند و همان جنس محبت را به دست می‌­آورند و ساکنان خانه سالمندان نیز می‌­توانند کودکانی معصوم را در آغوش خود بگیرند و مهر خود را نثار آن‌­ها کنند. با اجرای این ایده، هر دو قشر به گمشدۀ روانی خود خواهند رسید.

باید تجربه نسل قدیم را به نسل جدید منتقل کرد

 در همین راستا گفت‌­وگویی با دکتر سمیرا سنگی؛ روانشناس و استاد دانشگاه داشتیم و در خصوص ایدۀ زندگیِ کنارِ هم سالمندان و بچه‌های بی‌سرپرست سؤال کردیم. وی در گفت‌وگو با خبرنگار خیر ایران اظهار کرد: جامعۀ ما رو به سالمندی پیش می‌رود و به تبع آن باید تلاش ‌کنیم سلامت سالمندان را تأمین و نیازهای جسمانی آن‌ها را رفع کنیم تا امید و طول عمر سالمندان افزایش یابد و همزمان باید بر روند توانمندسازی آن‌ها هم تمرکز کنیم.

 دکتر سنگی با بیان اینکه دو مدل پیری داریم اظهار داشت: مدل اول، پیری سایکولوژیک است که با گذشت سن و تطابق با محیط رخ می‌دهد. مدل دوم پیری اجتماعی است و بعد از اینکه سالمند، بازنشسته یا از کار افتاده شود رخ می‌دهد. در چنین شرایطی نقش سالمند در جامعه، خانواده و اطرافیان تغییر می‌کند و هریک از این‌ها روی سلامت روان سالمند اثر می‌گذارد.

 وی با اشاره به اینکه چندین سال است که روی شاخص‌های زندگی سالم اثرگذار بر زندگی سالمندان کار می‌کنیم، افزود: یکی از موارد حائز اهمیت، سلامت اجتماعی سالمندان است. چیزی که در جامعۀ خود با آن مواجه هستیم، سالمندانی هستند که مربوط به نسل گذشته‌اند. نسل امروزی هم داریم که این دو نسل به دلیل تفاوت فکری و فرهنگی نمی‌توانند به خوبی با هم ارتباط برقرار کنند. از طرفی نسل خیلی جدید که به تازگی وارد جامعه می‌شوند، اطلاعات اجتماعی ندارند. یک نسل شاغل هم داریم که فرصتی برای فرزندان و سالمندانشان ندارند. در اینجا یک مشکل ایجاد می‌شود و این سؤال مطرح می‌شود که این خلأ را چه کسی و چطور پُر می‌کند؟

 دکتر سنگی با بیان اینکه سالمندان تجربیات و اندوختۀ خوبی دارند که می‌توان آن‌ها را عملیاتی کرد، گفت: می‌شود این تجربیات و آموخته‌ها را به تجربیات نسل جدید وصل کرد. به عنوان مثال سالمندان تجربۀ بزرگ‌کردن فرزندان را دارند، به همین دلیل در تربیت فرزند آزمون و خطاهای کمتری نسبت به قبل و همچنین نسبت به والدین امروزی انجام می‌دهند. این تجربیات در زمینۀ فرزندپروری می‌تواند به نسل جدید منتقل شود.

 وی با اشاره به اینکه سالمندان با اختلالات روانی از جمله اختلالات خلقی، افسردگی و زوال عقل روبه‌رو هستند بیان کرد: وقتی سالمندان در اجتماع نقش موثری داشته باشند از بروز این اختلالات جلوگیری می‌شود. احساس سرزندگی و استقلال را باید با این روش و شیوه با ارتباط بین نسلی برای سالمندان حفظ ‌کنیم. تجربه و تحقیقات نشان داده است که در تعامل و زندگی سالمندان با نسل جدید علاوه‌ بر اینکه تعاملات اجتماعی سالمند حفظ می‌شود، از بسیاری از بیماری‌ها از جمله فشار خون و حتی روند زوال عقل جلوگیری به عمل می‌آید و سالمندان شادتر و امیدوارتر خواهند شد.

 این روانشناس و مشاور اظهار داشت: از سمت دیگر بچه‌هایی داریم که ذهنیتی در مورد سالمندی و پیری ندارند. با ایجاد ارتباط بین بچه‌ها و سالمندان می‌توانیم تجربیات سالمندان را به نسل جدید منتقل کنیم. سالمندان دورۀ بسیاری از هیجانات و احساسات را طی کرده‌اند و به همین دلیل بهتر و درست‌تر می‌توانند به هیجانات پاسخ ‌دهند. پس تعامل این دو گروه می‌تواند کمک مؤثری به نسل جدید در کنترل هیجانات و پاسخ‌­دهی درست به احساسات و هیجانات باشد.

 دکتر سنگی خاطرنشان کرد: سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا این موضوع یعنی زندگی سالمندان با بچه‌ها باید برای بچه‌های بی‌سرپرست اتفاق بیفتد. این بچه‌ها مستعد آسیب‌های اجتماعی هستند و روی آ‌ن‌ها کم کار شده است. بچه‌هایی که در خانه و با خانواده زندگی می‌کنند حداقل ممکن است کمترین بهرۀ عاطفی را ببرند اما بچه‌های بی‌سرپرست خلأ عاطفی دارند و از گرفتن کمترین محبت نیز بی‌بهره هستند.

 وی ادامه داد: تعامل سالمندان و بچه‌های بی‌سرپرست می‌تواند خلأ عاطفی این بچه‌ها را پوشش دهد و ارتباطات اجتماعی آن‌ها را تقویت کند. این تعامل از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند؛ زیرا بسیاری از بچه‌های بی‌سرپرست ممکن است در دایرۀ اعتیاد و سوءمصرف مواد قرار بگیرند اما حضورشان در کنار افراد با تجربه به نوعی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.

تجربۀ موفق کهریزک در همزیستی سالمندان و کودکان

 دکتر سنگی در پاسخ به این سؤال که آیا نمونۀ موفقی از همزیستی سالمندان در کنار کودکان بی‌سرپرست در داخل کشور وجود دارد؟ گفت: این مدل در خارج از کشور اجرا می‌شود و نمونه‌های زیادی دارد. نمونۀ موفق این ایده و طرح را در داخل کشور در کهریزک مشاهده می‌کنیم. در کهریزک یک مهد کودک داریم که محل نگهداری بچه‌های پرسنل و کارکنان کهریزک است و کلاس‌های مشترکی برای سالمندان و این بچه‌های مهد کودک برگزار می‌شود.

 این روانشناس در پایان تصریح کرد: در این کلاس‌های فرهنگی، همزمان سالمندان و کودکان شرکت می‌کنند و ما نشاط و انرژی را در آن‌ها شاهد هستیم. سالمندان خوشحال هستند، به‌نحویی که انگار با نوه‌های خود تعامل می‌کنند. بسیاری از سالمندان انتظار دارند که بچه‌ها و نوه‌ها به آ‌ن‌ها سر بزنند. این سالمندان از بودن در کنار بچه‌ها و نوه‌ها محروم هستند، بر این اساس وقتی با بچه‌های هم‌سن و سال نوۀ خود مواجه می‌شوند، فرصت ابراز احساسات پیدا می‌کنند. این امر در روحیۀ آن‌ها مؤثر است. در کهریزک کلاس‌های قصه‌خوانی، شعرخوانی و قرآن به طور مشترک برای سالمندان و بچه‌های مهد کودک وجود دارد. این طرح در کهریزک بر روی بچه‌ها و سالمندان تاثیرگذار بوده است.

خیرین می‌توانند پای کار بیایند

 گفتنی است این ایده در کشور کانادا به مرحلۀ اجرا درآمده و کارشناسان آن محیط، شاهد تأثیر بالای این طرح در افزایش عمر، امید به زندگی، افزایش روحیه و شادی هر دو قشر بوده‌­اند. 

 با توجه به صحبت‌­های کارشناس این حوزه، پیشنهاد می‌­شود ایدۀ همزیستی سالمندان و کودکان بی‌­سرپرست در کشور ما با کمک خیرین به اجرا دربیاید. امروزه بسیاری از خیرین برای حوزۀ سالمندی و حوزۀ کودک و نوجوان هزینه می‌کنند، بسیار مطلوب است تا با راهبری علمی و نظارت سازمان بهزیستی کشور برخی فضاها و فرصت‌هایی ایجاد شود تا سالمندان بتوانند با کودکان یتیم و بی سرپرست تعامل و ارتباطات اجتماعی داشته باشند. 

گزارش از عاطفه جعفریان و مریم داوری