به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، نشست «مسئولیت اجتماعی علم از منظر رفاه اجتماعی» به عنوان یکی از پنل‌های دومین روز همایش «مسئولیت اجتماعی علم و نقش انجمن‌های علمی»، سه‌شنبه 10 بهمن‌ماه در محل خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. 

 در این نشست، چهار سخنران از جمله دکتر کرم حبیب‌پور گتابی (دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی)، دکتر ابوذر قاسمی‌نژاد (استاد دانشگاه علامه طباطبایی)، دکتر سیدحسن موسوی چلک (دکترای مددکاری اجتماعی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران) و دکتر رضا صفری شالی (دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی) به ایراد سخن پرداختند.

 مسئولیت اجتماعی به معنای اخلاقی‌بودن و توجه به ذی‌نفعان است

 سخنران نخست، دکتر کرم حبیب‌پور گتابی، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی بود که با عنوان «مسئولیت اجتماعی عالِم سیاست‌مدار» به ارائه نظرات خود پرداخت. 

 حبیب‌پور استفاده از واژه علم برای سیاست اجتماعی را استفاده تحلیلی و صرفاً جهت اقامه مطلب دانست و مسئولیت اجتماعی در معنای موسع‌اش را به مفهوم اخلاقی بودن و توجه به ذی‌نفعان تعریف کرد. به گفته او، دو تلقی از علم وجود دارد که در تلقی نخست، هدف علم، انباشت دانش است درحالی‌که در تلقی دوم، علم به اجتماع می‌اندیشد. به نظر او، مسئولیت اجتماعی، علم را اجتماعی می‌کند و دغدغه‌اش این است که از دانش برای تغییر استفاده کند. این مفهوم تلاش می‌کند به نیازها و مطالبات جامعه پاسخ دهد و به صورت کاملاً اجتماع‌محور عمل کند. 

 بر این اساس عالِم سیاست اجتماعی در مقام فردی که این موقعیت را در اختیار دارد چندین مسئولیت اجتماعی مرتبط به هم دارد که همه آن‌ها در جهت بهبود زندگی اجتماعی فعال هستند و به شکلی یکپارچه هم را تقویت می‌کنند. این چهار مسئولیت که برعهده عالِم سیاست اجتماعی است عبارت از مسئولیت انتقادی، تلاش برای روشنگری، کمک به سلطه سوژه‌ها بر زندگی خود و سیاست‌محوری و کاربردی بودن است. 

 او در پایان بر این نکته پای فشرد که براساس تحلیل گفته‌شده، سیاست‌ اجتماعی یک رشته مانند رشته‌های دیگر دانشگاهی نیست بلکه فقط برای انتقاد نسبت به عملکرد دیگر رشته‌ها به وجود آمده است و به همین دلیل باید کاربردی باشد و از بحث مسئولیت اجتماعی در آن پُررنگ‌تر باشد. 

 نیازمند تولید مدل‌های اثرگذار در حوزه خدمات اجتماعی هستیم

 سخنران دوم برنامه، دکتر سیدحسن موسوی چلک، دکترای مددکاری اجتماعی و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران بود که با عنوان «مسئولیت اجتماعی علم در حوزه حمایت اجتماعی» سخنرانی کرد. 

 او سخنان خود را با تأکید بر نکات موجود در آخرین تعریف جهانی مددکاری اجتماعی آغاز کرد و پس از آن به مسئولیت اجتماعی مددکاران در حوزه حمایت اجتماعی اشاره کرد. 

 به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه، در تعریف جدید جهانی از مددکاری که در سال 2014 میلادی ارائه شده است، نه‌تنها مددکاری به مثابه یک علم با مبانی نظری، رویکرد و روش‌های خاص خود در نظر گرفته شده بلکه بر روی مفاهیمی چون توانمندسازی اجتماعی، تسهیل‌گری اجتماعی، رفاه اجتماعی، حقوق شهروندی و مسئولیت اجتماعی تأکید شده است و هدف غایی مددکاران، بهبود زندگی اجتماعی معرفی شده است. 

 موسوی چلک با اشاره به قانون ساختار نظام جامع تأمین اجتماعی و اصول 21 و 29 قانون اساسی درباره اهمیت حمایت اجتماعی از مردم نیازمند، شماری از وظایف متخصصان در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی را برشمرد که از آن‌جمله می‌توان به ایفای نقش در سیاستگذاری، انجام تحقیقات کاربردی، لزوم آموزش در دانشگاه و شاغلان در بخش دولتی و غیردولتی، حضور داوطلبانه در شرایط عادی و بحرانی، رصد علمی وضعیت کشور در حوزه مرتبط با ذی‌نفعان اجتماعی، نقد عملکرد سازمان‌های ارائه‌کننده خدمات اجتماعی، ثبت و مستندسازی تجارب زیسته کشور در حوزه خدمات اجتماعی، صداقت در کار و اقدامات، توسعه همکاری‌های علمی بین انجمنی، تقویت انجمن‌های علمی دانشجویی، گزارش‌دهی مستمر به مردم و لزوم روزآمد کردن دانش خود به منظور ارائه خدمات خلاقانه در حوزه حمایت اجتماعی می‌توان اشاره کرد. 

 رئیس انجمن مددکاران اجتماعی بر لزوم تولید مدل‌های اثرگذار متناسب با زیست بومی تأکید کرد و از محافظه‌کاری و از محرمانه‌ماندن یا عدم انتشار به‌موقع پژوهش‌ها و آمارهای رسمی انتقاد کرد. 

رفاه اجتماعی در گفتمان حق‌مدار، مشروط و قابل انتقال نیست

 سخنران سوم نشست، دکتر ابوذر قاسمی‌نژاد، دکترای رفاه اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود. او که ذیل عنوان «رفاه اجتماعی به مثابه گفتمانی حق‌مدار و اخلاقی» سخنرانی می‌کرد، مسئولیت اجتماعی را در ذات مفهوم رفاه دانست و از عدم توجه به پیشینه مفاهیم در حوزه علوم اجتماعی، شأن و مرتبه آن‌ها از جنبه روانی و اجتماعی و میزان انسجام ذاتی و منطقی آن‌ها انتقاد کرد و بر این نکته تأکید کرد که باید به این موضوع توجه کنیم که افراد با چه انگیزه‌ای به مفاهیم، معتقد و پایبند می‌شوند. 

 استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه سخنان خود به ارائه تاریخچه‌ای از تعاریف مختلف از رفاه پرداخت که براساس آن «رفاه به مثابه تأمین نیاز» در رویکرد مساوات‌نگر تنها به تأمین نیازهای اولیه و پایه‌ای افراد توجه کرده است، «رفاه به مثابه استحقاق و تناسب حق و تکلیف» در رویکرد اخلاق‌محور و حق‌مدار به یک حد تناسب توجه نشان داده‌اند، در «رفاه به مثابه حل مسائل اجتماعی» بر روی حل مسائل پافشاری شده است و در «رفاه به مثابه آزادی‌های فردی و انتخاب فردی» که مورد توجه لیبرال‌ها است، افراد آزاد گذارده شده‌اند تا از فرصت‌های برابر استفاده کنند. 

 قاسمی‌نژاد با تأکید بر مغفول‌ماندن گفتمان حق‌مدار از سه گفتمان اصلی از جمله «نگاه مبتنی بر توزیع منابع» (سوسیال‌دموکرات‌ها)، «نگاه مبتنی بر تنظیم منابع» (سوسیال‌مسیحی محافظه‌کار) و «نگاه مبتنی بر دسترسی به منابع» (لیبرال‌ها) سخن به میان آورد و رفاه به مثابه گفتمان حق‌مدار را فراتر از تأمین نیازهای اولیه یا تأمین اجتماعی برشمرد.

 او در ادامه به سه مؤلفه برجسته گفتمان حق‌مدار یا اخلاقی از جمله کرامت انسانی، برابری و تساوی حقوقی و باورمندی به فاعلیت اخلاقی انسان اشاره کرد و افزود در این گفتمان رفاه، ضروری است، مشروط‌ و قابل انتقال نیست و کاملاً رویکرد ایجابی دارد و تمام دولت‌ها فراتر از ایدئولوژی خود باید به وظیفه رفاهی‌شان توجه کنند. 

رفاه اجتماعی در جستجوی آسایش و آرامش در جامعه است

 سخنران آخر این نشست، دکتر رضا صفری شالی، مدیر نشست و دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی بود که درباره «سیاست‌گذاری مردم‌مدار» سخنرانی کرد. 

 او با تأئید سخنان دکتر حبیب‌پور، نقطه اشتراک میان سیاست‌گذاری اجتماعی و رفاه اجتماعی را تلاش برای بهبود زندگی اجتماعی دانست و افزود رفاه اجتماعی در راستای حوزه افقی جامعه عمل می‌کند و از سیاست‌گذاری اجتماعی در حوزه‌های مختلف استفاده می‌کند تا به دو هدف آسایش و آرامش دست یابد و در راستای خیر جمعی حرکت کند. 

 به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه، در حالی‌که جوامع مختلف معمولاً دغدغه‌های مختلف ذهنی و عینی دارند، جامعه ما در زمان حاضر بیشتر درگیر معیشت و مسائل اولیه زندگی شده است که نشانگر وجود رفاه حداقلی در جامعه است. 

 صفری شالی در ادامه سخنان خود به اهمیت دسترسی برابر به فرصت‌ها و منابع در رفاه اجتماعی توجه کرد و از لزوم توجه به معیار استحقاق و میزان تلاش افراد در کنار آن سخن گفت و این دو را از جمله مهم‌ترین ارکان رفاه اجتماعی برشمرد اما در ادامه از سیاست بازتوزیع دولت برای کمک به اقشار آسیب‌پذیر و گروه‌های خاص به مثابه تبعیض مثبت برای تحقق رفاه اجتماعی و به عنوان سومین بُعد آن یاد کرد. 

 دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی رفاه اجتماعی را دارای دو جنبه عینی و ذهنی دانست و به این نکته اذعان کرد که در جنبه عینی، استانداردها در میزان غذا، مسکن و ... مورد توجه قرار می‌گیرد و در جنبه ذهنی، متخصصان در راستای مسئولیت اجتماعی خود به آگاه‌سازی افراد در جامعه نسبت به حقوق خود می‌پردازند تا جامعه آمادگی لازم را برای برخورداری از حقوق خود پیدا کند.

 پایان‌بخش سخنان این استاد دانشگاه، رمزگشایی از چرایی مخاطب قرار گرفتن مداوم دولت بود. به نظر او در ایران تا یکصد‌سال پیش کسی چنین انتظاراتی از دولت‌ها نداشت اما با تغییرات اجتماعی و گسترش نقش دولت، براساس اصل شفافیت و در جهت رفاه اجتماعی، دولت باید نسبت به جامعه پاسخگو باشد. 

گزارش از زهرا حاتمی