همه ما تکه‌هایی هستیم از جهان آفرینش و زمانی که این تکه‌های پازل کنار هم قرار گیرند تصویری واحد و درست از جهان خلقت ارائه خواهند داد. نمی‌توان اثر کوچک‌ترین تکه پازل را نادیده گرفت؛ چراکه دنیا حتی بدون وجود کودکی هم ناقص خواهد بود.
دنیای بهتر زمانی شکل می‌گیرد که همه کنار هم زندگی بهتری داشته باشیم، نه‌فقط عده‌ای. طعم خوشبختی را همه باید بچشند. می‌توانیم کنار هم باشیم، به هم‌دیگر کمک کنیم، دیگران را دوست داشته باشیم و برای زندگی بهتر و خوشبختی دیگران تلاش کنیم.
نیکی در نیاکان ما حضور داشته و باید بدانیم در وجود ما نیز وجود دارد، فقط کافی است به خودمان مراجعه کنیم تا راه خوب‌بودن را پیدا کنیم. همه‌مان از زبان بسیاری از بزرگان و ادیبان بارها شنیده‌ایم که باید هم‌نوعمان را دریابیم. یکی از شاعران پرآوازه‌ای که در این مورد سفارشمان کرده، «جامی» است.
بزرگترین استادی که در نظم و نثر فارسی در قرن نهم به ظهور رسیده، نورالدین عبدالرحمان جامی است. جامی در سال ۸۱۷ قمری در خرجرد جام از توابع خراسان دیده به جهان گشود و در سمرقند و هرات به کسب علم و ادب پرداخت و در آنجا با علوم متفاوت عصر خود، همچون صرف و نحو، منطق، ریاضیات و تفسیر آشنا شد. وی ادیب، موسیقی‌دان و مشهورترین شاعر سده نهم قمری بود که به‌سبب تبحر در علوم و فنون گوناگون از جامع‌ترین شخصیت‌های حیطه ادب و علوم اسلامی این سده به شمار می‌آمد و به وی لقب خاتم‌الشعرا داده‌اند.
یکی از زیباترین اشعاری که این شاعر گرانقدر در دفتر سوم سلسلةالذهب خود به رشته تحریر درآورده، اشعاری است که در آن اشاراتی به «جود و بخشش» دارد.
ابتدا و پیش از نقل این ابیات لازم است نگاهی دقیق‌تر و واضح‌تر به واژه «جود» بیندازیم؛
جود به معنای بخشش و مقابل بخل است. از واژه جود به بخشش، بخشندگی، سخاوت، سخاء و سماحت نیز تعبیر آورده می‌شود. واژه سخاوت از ریشه سَخا گرفته شده است. وقتی گفته می‌شود «سَخا النارَ» به این معنی است که: خاکستر آتش را از آتش پاک کنند تا بهتر بسوزد و روشن شود. همان‌طور که آتش اطراف خود را روشن کرده خانه را گرم نگه می‌دارد سخاوت نیز موجب روشنایی و گرم‌کردن جامعه و کانون خانواده‌ها و زمینه‌سازی برای بهره‌مندی بینوایان است. اما بین جود و سخاوت تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. جود بخشیدن قبل از سؤال و سخاوت، عطاکردن بعد از سؤال است. برخى دیگر گفته‌اند: جود، صفتى ذاتى و سخاوت صفتى اکتسابى است. از این‌رو، به خداوند جواد گفته مى‌شود، ولی سَخى اطلاق نمى‌گردد؛ زیرا خداوند نعمت‌هایش را پیش از آنکه بندگان سؤال کنند به آنان عطا مى‌کند. (1)
چنان‌که پیشتر گذشت، جامی از بزرگانی است که سفارش‌های بسیاری در زمینه بخشش مال به دیگران دارد. وی احسان را چون نوری درخشان می‌داند که جهان را روشن و پر نور می‌سازد.
جامی در این زمینه اینگونه سراییده است:
- پیش سوداییان تخت و جلال/ نیست جز تاج جود رأس المال
- گر نه سرمایه تاج جود کنند/ کی ز سودای خویش سود کنند
- معنی جود چیست؟ بخشیدن/ عادت برق چیست؟ رخشیدن
- برق رخشان کند جهان روشن/ جود و احسان جهان جان روشن
- پرتو برق هست تا یکدم/ پرتو جود تا بود عالم
- گرچه یک مرد در زمانه نماند/ وز جوان‌مرد جز فسانه نماند
- تا بود دور گنبد گردان/ ما و افسانه جوان‌مردان
- رفت حاتم ازین نشیمن خاک/ ماند نامش کتابه افلاک
- هر چه داری ببخش و نام برآر/ به نکویی و نام نیک گذار
- زانکه زیر زمردین طارم/ نام نیکو بود حیات دوم
- هرچه دادی نصیبت آن باشد/ وانچه نی حظ دیگران باشد
- بهره خود به دیگران چه دهی/ مال خود بهر دیگران چه نهی (2)
به زعم جامی، تنها اثری که از آدمیان در افلاک باقی می‌ماند نام نیک است. پس شایسته است که بخشش را چون تاجی بر سر سرمایه‌های خویش نهیم تا بعد از سفر همیشگی‌مان از این دنیا، تاج بخششمان بدرخشد و نام نیکمان برای گیتی به‌جای بماند.
ما هم می‌توانیم برای ساختن دنیایی بهتر قدم برداریم. هرکس به قدر خود می‌تواند به اندازه شمعی کوچک این جهان را روشن سازد. دنیایی روشن برای همه‌مان زیبا است ... .
یادداشت از دکتر عاطفه جعفریان
پی‌نوشت‌ها:
1. ویکی‌فقه، مقاله جود (اخلاق)
2. هفت اورنگ، سلسلةالذهب، دفتر سوم، بخش 25، گفتار در فضیلت جود و کرم
دیدگاه خود را بنویسید