به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، امروز 4 اردیبهشت 1404 مصادف با 25 شوال یعنی سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) است. گرچه بیشتر مباحثی که دربارۀ دوران زندگی و امامت امام صادق (ع) مطرح می‌شود، رنگ‌وبوی علمی و فرهنگی دارد و تلاش‌های علمی و فرهنگی امام ششم شیعیان محل تأمل و تحقیق قرار گرفته و می‌گیرد، اما اینگونه هم نیست که امام صرفاً به چنین اموراتی اشتغال داشته باشند، بلکه اهتمام به مشکلات جامعه و گره‌گشایی از مشکلات نیازمندان داشته‌اند. از آنجا که کمتر این بعد از ابعاد زندگی امام صادق (ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است، بر آن شدیم تا حامد پوررستمی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران پیرامون آموزه‌های اخلاقی آن حضرت به ویژه انفاق و نیکوکاری به گفت‌وگو بپردازیم.

 وی در ابتدا ضمن معرفی اجمالی امام صادق (ع) و زمانه امامت ایشان بیان کرد: امام صادق (ع) در سال 83 قمری به دنیا آمدند و از سن 31 سالگی به مدت 34 سال امامت داشتند و در سال 148 هم شهید شدند. بخش امامت زندگی امام صادق (ع) را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ یکی از 114 تا 140 قمری که فرصت خوبی برای امام به دست آمد و امام توانست پایه‌های مکتب اهل بیت(ع) را محکم کند. طبق یک نقل، در این فرصت امام حدود چهارهزار شاگرد را پرورش دادند. قسمت دوم دوران امامت ایشان، هشت سال دوم بود که با روی کارآمدن منصور عباسی، فضای اختناق شکل گرفت و ایشان تحت فشار قرار گرفتند و طبق برخی اقوال، مکتب جعفری در این دوره تقریبا تعطیل شد.

 پوررستمی در ادامه تصریح کرد: سیره علمی و عملی امام صادق (ع) می‌تواند امروز ما را راهبری کند و همچون چراغی مسیر را برای ما روشن سازد. من به چند نکته در سیره ایشان اشاره می‌کنم؛ یکی از نکاتی که در سیره حضرت دیده می‌شود تأکید بر علم‌آموزی است. علم‌آموزی از منظر امام صادق (ع) حاوی کارکردهایی از جمله کارکردهای درونی است. امروز هر جامعه‌ای بخواهد پیشرفت کند، این مسئله از طریق پیشرفت علمی میسر است؛ کمااینکه در روایتی تؤکید شده است: «العلم سلطان».

 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: نکته دوم، ارتباط با خدا است. ما اگر بخواهیم در تعاملاتمان با خود، با دیگران، با حیوانات و با محیط زیست خوش‌مرام باشیم، این مسئله از راه ارتباط با خدا امکان‌پذیر است. اینطور نیست که ما ارتباط با خدا را از ارتباط با مردم و ... جدا کنیم؛ خیر، ما هر ارتباطی با مردم داریم، هر ارتباطی با محیط زیست داریم، ارتباط با خدا است. در روایات امام صادق (ع) نیز به این مسئله تأکید شده است؛ مثلاً گفته‌ شده انفاق به دیگران عبادت است.

وی افزود: نکته سوم، اخلاق و رفتار اجتماعی است. امام با مردم مهربان بودند و حتی به دشمنان خود احترام می‌گذاشتند. نقل است روزی فردی به امام توهین کرد. امام در پاسخ فرمودند اگر این اشکال در من است از خدا طلب آمرزش می‌کنم و اگر در من نیست، خداوند تو را ببخشد. 

 امام صادق(ع) زمینه‌ساز انقلاب فرهنگی در جامعه

 پوررستمی بیان کرد: نکته چهارم در سیره آن حضرت، مبارزه با ستمگران است. امام در عین مهربانی با مردم در مقابل جباران و زورگویان ایستادگی داشتند. با وجود همه فشارهای سیاسی امویان و عباسیان، امام به آنها باج نداد و مشروعیت آنها را نپذیرفت. درست است که امام مبارزه علنی نکرد اما شعار «هیهات منا الذله» را داشت و با یزید زمانش یعنی منصور مبارزه کرد. از سوی دیگر با تربیت شاگردان بسیار، زمینه‌ساز انقلاب فرهنگی شد و شاگردانش توانستند بن‌مایه تفکر شیعه را بسط دهند. 

 وی تصریح کرد: نکته پنجم، کار و اقتصاد است. امام نگاه اقتصادی ویژه‌ای داشتند. امام توجه داشتند که عدم رونق اقتصادی عامل بیکاری است و بیکاری عامل فقر و بدبختی و فساد است؛ لذا خود ایشان به کشاورزی و تجارت می‌پرداختند و به پیروان خود نیز تأکید می‌کردند دنبال کار و کسب روزی حلال باشید و در فرمایش دیگری می‌فرمایند چنین فردی همانند مجاهد در راه خدا است. 

 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: نکته ششم، گفت‌وگوهای درون‌مذهبی و برون‌مذهبی است. امام نه فقط با پیروان مذاهب مختلف گفت‌وگو می‌کردند بلکه با پیروان ادیان مختلف و حتی زنادقه و کفار و غالیان گفت‌وگو داشتند و راه ارتباطی از سوی ایشان باز بود. ایشان با دانشمندان فرقه‌های مختلف مناظره و از این طریق، حقانیت مکتب اهل بیت(ع) را اثبات می‌کردند. امروز ما به این گفتمان بیش از گذشته نیاز داریم؛ خصوصاً در جهان اسلام. وقتی ما از تقریب مذاهب سخن می‌گوییم منظورمان این نیست که شیعه و اهل سنت از مواضع خود کوتاه بیایند و به هم نزدیک شوند؛ خیر، منظور از تقریب مذاهب، تقریب پیروان مذاهب است. این مسئله هم در سیره امام صادق(ع) کاملاً قابل رویت است. 

 اهتمام امام صادق(ع) به تأمین هزینه زندگی نیازمندان

 وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به تحلیل سیرۀ امام صادق (ع) در نیکوکاری و دستگیری از نیازمندان اشاره کرد و گفت: در ارتباط با بخشش و انفاق در سیره امام صادق (ع) نیز می‌توان به چند نکته اشاره کرد. نکته اول اینکه امام به بخشش‌های خاص و موردی عنایت داشتند؛ یعنی افرادی را شناسایی کردند و حتی گاهی به صورت ناشناس به خانه نیازمندان می‌رفتند و به ایشان کمک مالی می‌کردند و معتقد بودند صدقه باید در خفا داده شود. مجلسی در بحار نقل می‌کند ایشان شب‌ها کیسه پول و غذا به دوش می‌گرفتند و به در خانه فقرا می‌بردند. امروز ما هم می‌توانیم به صورت فردی این کار را انجام دهیم یا در قالب انجمن‌ها و گروه‌های نیکوکاری اقدام کنیم.

 پوررستمی اظهار داشت: مورد دوم، آزاد کردن بردگان است. استحضار دارید که دین اسلام برده‌داری را مدیریت و کم‌رنگ کرد. نقل شده روزی کنیزی ظرف میوه از دستش رها شد و شکست. امام صادق (ع) به جای عصبانیت، آن کنیز را آزاد کردند؛ یعنی دنبال بهانه بودند تا بردگان را در راه خدا آزاد کنند. امروز ما برده‌داری نداریم ولی مصداق آزاد کردن کسی که در بند است، آزاد کردن زندانیان است. 

 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: مورد سوم، کمک به بدهکاران است. امروز افراد زیادی به خاطر بدهکاری در زندان هستند. نقل شده شخصی بدهکاری سنگین داشت. امام 10 هزار درهم به او داد تا قرضش را بپردازد و مابقی آن را نیز خرج زندگی‌اش کند. نکته چهارم، بخشش امام نسبت به کسانی است که به ایشان بدی کردند. روزی امام به کسی که به ایشان ناسزا گفته بود کیسه پولی داد و فرمود اگر از آن حرفی که زدی راضی هستی این پول کفاره گناهان تو باشد ولی اگر از آن ناسزا ناراحت هستی، این هدیه من به تو است. 

 وی در ادامه افزود: مورد پنجم، تأمین هزینه زندگی نیازمندان است. شیخ کلینی در کافی آورده است که یکی از کارهای امام این بوده که هزینه خانواده‌های بدسرپرست را تأمین می‌کرده است. مثلاً به یکی از یارانش سپرده بود که هر ماه به یک خانواده 50 دینار بپردازد. نکته ششم اینکه گاهی اوقات حضرت در عین نیازمندی به دیگران کمک می‌کردند. مثلا نقل شده روزی امام فقط چهار درهم داشتند ولی همان را نیز به شخص نیازمندی انفاق کردند. 

 پوررستمی گفت: نکته آخر اینکه امام صادق (ع) نه‌تنها خودشان به انفاق و نیکوکاری اهتمام داشتند بلکه دیگران را نیز به انفاق، بخشش و رفتار نیک تشویق می‌کردند و به اصحاب خودشان می‌فرمودند اگر کسی دست نیاز به سوی شما دراز کرد، آن را از طرف خدا بدانید و حتی اگر یک دانه خرما دارید از او دریغ نکنید. در واقع درس امام صادق (ع) این است که بخشش حتی با کوچک‌ترین‌ها ارزشمند است. بنابراین در سیره امام صادق (ع) انفاق و بخشش جایگاه ویژه‌ای داشت و این کار فقط یک بعد فردی نداشت که امام بخواهد ثواب ببرد بلکه کارکردهایی برای اصلاح جامعه و نزدیک کردن مردم به خداوند و تألیف قلوب نیز به همراه داشت.