به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، نوروز در حوزه تمدنی ایران کهن و بزرگ، بیش از یک رویداد تقویمی بوده است، این سنت باستانی که تا به امروز جاری است، در خود چراغی از تجدید، وحدت، تنوع فرهنگی و نیکی را به همراه دارد. نوروز پیوندی عمیق با نوسازی طبیعت و پالایش روح انسان دارد و به همین دلیل نیکوکاری عنصر جدای نا‌پذیر آن است. آیین‌های نوروزی در بسیاری از کشورهایی که این جشن را برگزار می‌کنند، با ارزش‌هایی مانند نیکوکاری، کمک به نیازمندان و تقویت همبستگی اجتماعی پیوند خورده‌اند.
این آیین‌ها نشان‌دهنده روحیه بخشش، همدلی و توجه به دیگران هستند و میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان را به همه مظاهر خوبی دعوت می‌کنند. امروزه نوروز توسط 300 میلیون نفر در سراسر جهان جشن گرفته میشود و بیش از یک میلیارد نفر از طریق رسانه‌های جهان با آن آشنا هستند، در حوزه تمدنی ایران بزرگ، نوروز نمادی از وحدت و پیوند بین انسان و طبیعت و راهنمایی برای تحقق توسعه پایدار بشری می‌تواند باشد.
در افغانستان، یکی از آیین‌های نوروزی، کمک به فقرا و نیازمندان است. مردم در این ایام به فقرا غذا، لباس و پول می‌دهند و این کار را بخشی از سنت نیکوکاری خود می‌دانند و در برخی مناطق، مراسم جمعی برگزار میشود و غذاهای سنتی بین مردم، به ویژه نیازمندان، توزیع میشود. در کشور تاجیکستان و قزاقستان، نوروز با روحیه همبستگی و کمک به دیگران همراه است. مردم در این ایام به همسایگان و نیازمندان خود کمک می‌کنند و هدایایی به آنها می‌دهند.
مردم قزاقستان در مراسم «نوروز کورمه»، این غذای سنتی را تهیه و بین مردم، به ویژه نیازمندان، توزیع می‌کنند. در ازبکستان، در کنار کمک به نیازمندان، غذاهای سنتی مانند «سومانک» و «نوروز کوجا» را بین مردم توزیع می‌کنند. در ترکمنستان، در کنار کمک به نیازمندان، مراسم «نوروز بایرامی» را دارند که مشابه آیین‌های دیگر منطقه سنتی برای توزیع غذای عید میان اطرافیان است.
این رسم در آذربایجان با پختن غذایی سنتی مانند چون «پخلاوا» و شیرینی «شکربورا» برای توزیع میان مردم توزیع به انجام می‌رسد. در همه این کشورها، کمک به نیازمندان در آستانه عید، نمادی از همبستگی اجتماعی و توجه به نیازمندان است. اما نوروز فراتر از توجه به نیازمندان، شاخصه‌های بیشتری از نیکوکاری را نیز در خود جای داده است که در ادامه به جلوه‌های از آن اشاره می‌کنیم.
جلوه‌های نیکی نوروز در حوزه تمدنی ایران بزرگ
در ایام نوروز و در کشورهای حوزه تمدنی ایران، جشن‌ها پیوندی عمیق با شعار جاودانه نیاکان فرزانه‌مان، «گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک» گره خورده‌اند. این شعار پرفضیلت و سودمند که زیربنای ثبات و آرامش ابدی جامعه، دوستی، همبستگی و وحدت ملی است. این شعارهای انسانی با هدف وحدت بشریت و صلح، سرلوحه جشنهای نوروزی است و در کنار آن، ترویج شادمانی میان مردم نیز می‌تواند عمل و اقدامی نیکوکارانه محسوب شود.
با رواج اسلام در حوزه تمدنی نوروز، پیوند شادی و نیکوکاری همچنان به ارزش خود باقی ماند و این آیین‌های شادی بخش، به فراموشی سپرده نشده و در گذار دوران اسلامی نیز ادامه یافت. در اسلام، شاد کردن دیگران و ایجاد احساس خوشحالی در آنها به عنوان عملی نیکو و پسندیده تلقی میشود. این موضوع ارتباط نزدیکی با مفهوم نیکوکاری (احسان و خیرخواهی) دارد، زیرا اسلام نه تنها بر انجام اعمال خیر تأکید می‌کند، بلکه بر تأثیر مثبت این اعمال بر روح و روان افراد نیز توجه ویژهای دارد. به ویژه اینکه، شاد کردن دیگران و ایجاد احساس خوشحالی در آنها به عنوان یک عمل نیکو و دارای پاداش معنوی شناخته میشود.
پیامبر اسلام (ص) در احادیث متعددی بر اهمیت شادکردن مؤمنان تأکید کرده‌اند. به عنوان مثال، پیامبر (ص)، در حدیثی می‌فرمایند، «مَنْ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّ اللَّهَ» (هر کس مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده است، و هر کس مرا شاد کند، خدا را شاد کرده است). و یا در حدیث دیگر می‌فرمایند: «خیرُ الناسِ أنفعُهُم للناسِ» (بهترین مردم کسی است که بیشترین نفع را به دیگران برساند.
این قبیل احادیث و روایات نشان می‌دهند که شاد کردن دیگران نه تنها یک ارزش اخلاقی، بلکه عملی است که رضایت خداوند را به همراه دارد و می‌تواند در قالبی متفاوت از نیکوکاری تجلی یابد. ساختار وجودی انسان به‌گونه‌ای است که تفریح و شادی و نشاط از نیازهای اساسی او محسوب میشود؛ چراکه روح و جسم انسان بعد از مدتی فعالیت خسته شده و نیاز دارد با راهکارهایی این خستگی را از خود دور کند.(1)
از سوی دیگر در اسلام، نیکوکاری تنها به کمک مالی محدود نمی‌شود، بلکه شامل هرگونه عمل خیری است که به بهبود زندگی دیگران منجر شود، که شادی بخشی و ایجاد نشاط نیز از جلوه‌های این بینش است. این تفکر و بنیش زمانی که به کشورهای حوزه نوروز راه یافت در کنار پایبندی به معتقدات اسلامی، جشن‌ها و مراسمات شادی‌بخش نوروزی را نیز از خود دور نکرد، و این شادی بخشی‌ها به جلوه‌ای از نیکی در میان مردم و در کنار سایر سنت‌های نوروزی ادامه یافت.
نوروز با آغاز بهار می‌آید و سفره نعمت‌های زمین را به روی مردم می‌گشاید، به همین دلیل نیز مردمان این سرزمین‌ها در نوروز سفره‌های خود را پهن و دیگران را به شادی و خوشحالی خود دعوت می‌نمایند. در حال حاضر در مناطقی از درختلان، بدخشان، رشت‌نظمین و «بویچک» (در منطقه سغد تاجیکستان) آیین‌های «گل‌آوری در ایام نوروز برگزار میشود و در بین کودکان و نوجوانان رواج دارد. آنان در خیابان های دوشنبه، بدخشان، سغد، زرافون، رشتن‌زمین و سایر مناطق، دسته‌های زیبایی از گل‌های نوروزی را به مردم و رهگذران تقدیم می‌کنند. گیرندگان گل با دریافت هدیه نوروزی، آن را به ابروهای خود می مالند و هدیه‌ای را به گل دهنده تقدیم می‌کنند.
نوروز جشنی است شادی‌بخش، برای پاسداشت، روزهای نو و روزی است که در آن از عدالت و انصاف، تجلیل میشود. در بطن داستان‌‌ها و جشنهای شاد نوروزی، همواره داستان‌هایی از پیروزی خوبی بر بدی هویدا است و نمادهایی چون هدیه‌دادن، برگزاری دورهمی، کمک به نیازمندان و حفاظت از طبیعت، بخش‌هایی جداناشدنی از فرهنگ نوروزی این مردمان است که جلوه‌هایی از نیکی و نیکوکاری را به نمایش می‌گذارد.
رواج گفتمان نیکی و خیرخواهی در نوروز
با استقلال کشورهای آسیای میانه، امروزه جشن نوروز در مدارس، دانشگاه ها، موسسات، روستاها، بخش‌ها و شهرهای حوزه تمدنی ایران بزرگ با استقبال فراوان مردم و سازمان‌های دولتی و مردم‌نهاد، برگزار شده و به گفتمانی مبتنی بر ترویج نیکی و خیرخواهی در نوروز تاثیرات شگرفی را بر جوامع می‌گذارد. برای مثال در زندگی تاجیک‌ها، نوروز رکن مهم خودآگاهی ملی، وسیله‌ای مهم برای پیوند نسل‌ها، پیوند گذشته، حال و احیای سنت‌های انسانیت، صنعتگری و زیبایی است.
مردم حوزه جغرافیایی نوروز در بطن فرهنگ تاریخی، ادبی و نوشتاری خود و در آثار بزرگانی چون، رودکی، فردوسی، نرشاهی، بیرونی، خیام، سعدی، حافظ، جامی و سایرین، گفتمان نیکی را رواج می‌دهند. آثار هنری و ادبی نوروز علاوه بر زیبایی و طراوت‌‌بخشی، به کارهای نیکو و خیر می‌پردازند. در آغاز قرن بیست و یکم توجه به نوروز به عنوان نمادی از بیداری طبیعت، همبستگی، دوستی، عشق، اتحاد و پیوند بین مردمان مختلف جهان افزایش یافته است.
نوروز به عنوان نماد بیداری طبیعت و آغاز کاشت و زایش و تولد و نو شدن مردم را به ایفای نقشی ارزنده در محیط و جامعه اطراف خود تشویق می‌کند. نوروز آیین همبستگی، همزیستی، توسعه و پیوند بیشتر بین مردم جهان و ترویج ایده‌های صلح و حسن همجواری است که همه جلوه‌هایی مهم از گفتمان نیکی و خیر هستند.
صلح و همبستگی نوروز
در راستای تحقق و رواج گفتمان نیکی، صلح و همبستگی نوروز، تلاش جمعی از سوی دولت‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی سبب شد تا نوروز در 30 سپتامبر 2009 همراه با 76 عنصر ناملموس از کشورهای مختلف جهان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت یونسکو قرار گیرد. تصمیم برای گنجاندن 76 عنصر میراث ناملموس توسط 24 کشور شرکت کننده در کمیته بین دولتی برای حفاظت از میراث ناملموس اتخاذ شد.
در 23 فوریه 2010 در شصت و چهارمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل تحت بند 49 دستور کار با عنوان «فرهنگ جهانی» تصمیم گرفته شد که نوروز در 21 مارس به عنوان «روز جهانی نوروز» جشن گرفته شود. این پیش نویس قطعنامه به طور مشترک توسط هیئت هایی از تاجیکستان، افغانستان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، آذربایجان، ترکیه و ترکمنستان تهیه، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. بر اساس متن این قطعنامه، مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت 21 مارس را به عنوان روز جهانی نوروز به رسمیت بشناسد.
پس از اینکه نوروز از سوی سازمان ملل به عنوان روزی جهانی اعلام شد، از سال 2010 پویش‌ها و رویدادهای مردمی در سرتاسر کشورهای این حوزه برگزار میشود. پویش‌هایی چون درخت‌کاری، پویش پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری صلح، بازی‌های ورزشی، دیدار با پیشکسوتان و شخصیت‌های تبدیل به گفتمان اجتماعی و سیاسی نوروز برای صلح و گفتگو شده است که خود جلوه‌ای از اقدامات نیک وبشردوستانه به حساب می‌آید.
مروری بر سایر آیین‌های نوروزی که در پیوند با نیکوکاری هستند:
در سال 2013، دولت ترکمنستان با برگزاری جشن بین المللی نوروز را جشن انسانیت و رفاه نامید. به مناسبت عید نوروز در عشق آباد برگزار شد. در باور مردمان ایران و آسیای میانه، جشن نوروز بر بر پایه عشق، وفاداری، خرد و زیرکی بنا شده و نماد پیروزی عقل و خرد بر جهل و تاریکی به شمار می رود. نوروز، بر جوهر انسانیت، بردباری و پرستش نیکی و فضیلت است، تکیه دارد. از این نظر می توان با اطمینان بیان کرد که نوروز جشن برابری انسان ها، آیین دوستی و صمیمیت، بردباری و جشن دل های انسان هاست.
آیین جفت‌بارارون، به درخواست باران مرتبط است و معمولاً در مناطق خشک و نیمه‌خشک برگزار میشود. در این مراسم، مردم برای طلب باران و برکت در کشاورزی دعا می‌کنند. این آیین را نیز شاید بتوان چون برای رفاه عمومی و کمک به کشاورزان و جامعه است، تا حدودی با نیکوکاری و توجه به نیازهای جمعی مرتبط دانست. تهیه سومانک(سمنو) در بیشتر کشورهای حوزه نوروز رواج دارد و پخت آن اغلب به صورت جمعی و با مشارکت انجام شده و سپس میان مردم، به ویژه نیازمندان، توزیع میشود.
نوسازی و آبادانی رسم و آیینی نیکوکارانه در نوروز است
یکی از فرهنگ‌های رایج نوروزی در آسیای میانه، احیا و نوسازی مزارع، باغات و اماکن عمومی است که با همیاری و همدلی مردم در جوامع محلی خود صورت می‌پذیرد. پس از استقلال کشورهای آسیای میانه، هر ساله سنت‌ها و آداب و رسوم از دست رفته نوروزی بیشتر احیا شده است. در آستانه عید نوروز، افراد سخاوتمند و ثروتمند و نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی به کمک بی خانمان‌ها و نیازمندان می‌شتابند و به آنها هدایای نوروزی می‌دهند تا آنها نیز مانند دیگران در نوروز شاد باشند.
در نوروز، به عنوان یکی از مهمترین جشنهای باستانی و فرهنگی در کشورهای آسیای میانه و ایران، آبادانی و نوسازی اماکن عمومی، پارکها، باغها، مساجد، حمامها و مزارع از اهمیت ویژهای برخوردار است. این اقدامات نه تنها به عنوان بخشی از آماده‌سازی برای جشن نوروز انجام میشود، بلکه نمادی از تجدید حیات، پاکیزگی و شروع جدید است. در آستانه نوروز، پارکها و باغها به طور گسترده پاکسازی و زیباسازی میشوند. گلکاری، هرس درختان، تعویض نیمکت‌ها و تجهیزات پارکها از جمله اقدامات معمول است. این کارها باعث میشود که مردم بتوانند در فضایی زیبا و تمیز به استقبال بهار بروند. خیابانها و میدانهای اصلی شهرها نیز تمیز و تزئین میشوند. گاهی اوقات چراغانی و تزئینات نوروزی به این فضاها اضافه میشود تا حال و هوای جشن را تقویت کند.
در بسیاری از کشورهای آسیای میانه، مساجد به عنوان مراکز فرهنگی و مذهبی نقش مهمی در جشن نوروز ایفا می‌کنند. در آستانه نوروز، مساجد تمیز و در صورت نیاز تعمیر میشوند. گاهی اوقات مراسم خاصی مانند دعا و نیایش برای سال جدید در مساجد برگزار میشود. در گذشته، حمامهای عمومی نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم داشتند. امروزه نیز در برخی مناطق، حمامهای قدیمی بازسازی و تمیز میشوند تا مردم بتوانند با پاکیزگی کامل به استقبال نوروز بروند.
در مناطق روستایی، نوروز به عنوان زمان شروع فصل کشاورزی و بذرافشانی نیز شناخته میشود. کشاورزان مزارع خود را آماده می‌کنند و در برخی مناطق مراسم خاصی برای طلب باران و برکت در سال جدید برگزار میشود. خانه‌ها و اماکن عمومی با همت مردم و دولت تمیز و در صورت نیاز تعمیر میشوند. در بسیاری از مناطق، مردم به صورت داوطلبانه در پاکسازی و زیباسازی محله‌های خود مشارکت می‌کنند. این کار نه تنها به بهبود محیط زیست کمک می‌کند، بلکه روحیه همبستگی و مشارکت اجتماعی را نیز تقویت می‌نماید.
گزارش از زهرا میرابیان
منابع:
دیدگاه خود را بنویسید