به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، سوم دسامبر، «روز جهانی افراد دارای معلولیت» نام‌گذاری شده است. علت اختصاص این روز به معلولان، ارتقای حقوق و رفاه افراد دارای معلولیت در هر سطحی از جامعه است. حدود یک میلیارد و 300 میلیون نفر در جهان با شکل‌های متفاوتی از ناتوانی جسمی یا ذهنی نسبت به افراد سالم روبه‌رو هستند و به عبارت دیگر 16 درصد از جمعیت جهان با معلولیت مواجه‌اند و باید به ازای هر شش نفر، یک معلول محاسبه کرد.

 برخی افراد دارای معلولیت 20 سال زودتر از افراد فاقد معلولیت می‌میرند. آنان دو برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند افسردگی، آسم، دیابت، سکته مغزی، چاقی یا بهداشت ضعیف دهان و دندان هستند و بیشتر از سایر افراد با نابرابری‌های بهداشتیِ ناشی از شرایط خود مواجه‌اند. مسائلی چون تبعیض، فقر، محرومیت از تحصیل، اشتغال و موانعی که در نظام سلامت وجود دارد، سد راه آن‌ها برای داشتن یک زندگی معمولی است.

 معلولان چه کسانی هستند؟

 دپارتمان «امور اقتصادی و اجتماعی شمول اجتماعی سازمان ملل متحد» براساس کنوانسیون «حقوق افراد دارای معلولیت» (CRPD) [1] افراد معلول را این‌گونه تعریف می‌کند: افراد معلول کسانی‌اند که با آسیب‌های بلندمدت جسمی، ذهنی، فکری یا حسی مواجه هستند و مواجهه با موانع مختلف، ممکن است مانع مشارکت کامل و مؤثر آن‌ها در جامعه به صورت برابر با دیگران شود. این کنوانسیون در 12 ماده، حقوق افراد دارای معلولیت را توصیف کرده‌ است. مواد این کنوانسیون شامل اصول کلی، تعهدات عمومی، برابری و عدم تبعیض، زنان دارای معلولیت، کودکان دارای معلولیت، افزایش آگاهی، دسترسی، حق حیات، موقعیت‌های خطر و فوریت‌های بشردوستانه و نهایتاً به رسمیت شناخته شدن در برابر قانون، هستند.

 شعار امسال روز جهانی معلولان

 شعار امسال روز جهانی افراد دارای معلولیت به مسئله رهبری معلولان مربوط می‌شود و عنوان آن چنین است: «تقویت رهبری افراد دارای معلولیت برای آینده‌ای فراگیر و پایدار».[2] این شعار هم‌راستا با عنوان جنبش جهانی حقوق معلولان است که «بدون ما هیچ‌چیز برای ما نیست» (Nothing About Us Without Us) نام دارد و به اهمیت الزامات اساسی مشارکت، نمایندگی و شمول معلولان در فرآیندهای انسانی می‌پردازد. این رویکرد از افراد دارای معلولیت می‌خواهد که به طور فعال شرایط زندگی خود را سامان دهند.

 یکی از اولویت‌های دستور کار جهانی معلولیت، پیشبرد عاملیت و رهبری افراد دارای معلولیت است. در دهه‌های گذشته، افراد دارای معلولیت و سازمان‌های مردم‌نهاد یا دولتیِ حامی افراد دارای معلولیت (OPDs) از لزوم تغییرات در جوامع خود دفاع کرده‌اند و به نفع جامعه معلولان بسیار سخن گفته‌اند. آنان معتقدند که معلولان خود باید در تصیم‌گیری‌ها، ابتکارات، رهبری و پیشبرد حقوق و رفاهشان نقش‌آفرینی داشته باشند.

 تأکید بر حقوق افراد دارای معلولیت در آستانه پایان سال 2024 و در پس‌زمینه تحولات مهم جهانی؛ از اجلاس «سران آینده» تا «دومین اجلاس جهانی آینده برای توسعه اجتماعی» به چشم می‌خورد. در همه این نشست‌های کلیدیِ جهانی، بازیگران برای حمایت بیشتر از معلولان در رسیدن به توسعه پایدار و صلح، تلاش می‌کنند. اهداف کلیدی و فراخوان برای اقدامات به نفع معلولان بر محور مسائلی نظیر: ارتقای رهبری افراد دارای معلولیت در تمام زمینه‌های زندگی، ورود افراد دارای معلولیت در تمام جنبه‌های جامعه، افزایش مشارکت افراد دارای معلولیت در فرآیندهای تصمیم‌گیری، افزایش آگاهی در مورد حقوق افراد دارای معلولیت و تجلیل از دستاوردها استوار است.

 مرروی بر رویکرد‌ بین‌المللی برای حمایت از معلولان

 سازمان‌ ملل متحد، آژانس‌های وابسته به آن و سازمان‌های مردم‌نهاد، مسئله معلولیت را از منظر رویکردهای مختلفی مورد حمایت خود قرار می‌دهند. جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها، حمایت از معلولان در دوران پیری و ناتوانی، اقدامات بشردوستانه و گنجاندن معلولان در برنامه‌ها، ترویج گردشگری قابل دسترس برای همه، تأمین مالی برای توسعه فراگیر حمایت از معلولان، سلامت روان، معلولیت و ورزش، حمایتگری در راستای کاهش خطرات ناشی از بلایا، حمایت‌های حقوق‌ بشری و دسترسی شهری، مهم‌ترین رویکردهای جهانی حمایت از حقوق معلولان است و در این راستا سازمان ملل متحد با تصویب یک استراتژی در سال 2019 تلاش کرد تا رویکردهای حمایت از معلولان را استانداردسازی کند.

 استراتژی یا دستور کار جهانی شمول معلولیت (Disability Inclusion Strategy)

 «استراتژی» یا «دستور کار جهانی شمول معلولیت» (Disability Inclusion Strategy) یک سند مهم و رو‌به‌جلو در جهت تحقق حقوق افراد دارای معلولیت در سراسر جهان به شمار می‌رود. هدف اصلی این استراتژی، تضمین برابری و مشارکت کامل افراد دارای معلولیت در تمام ابعاد زندگی است. این استراتژی بر حقوق اساسی افراد دارای معلولیت تأکید می‌کند و می‌کوشد تا این حقوق در عمل محقق شود. همچنین رویکردی جامع و چندبُعدی دارد و همه ابعاد زندگی افراد دارای معلولیت را در نظر می‌گیرد. افزون بر این‌ها در نظر دارد همکاری بین‌المللی در زمینه حقوق افراد دارای معلولیت را تقویت کند.

 این استراتژی به دنبال تغییر نگرش‌ها نسبت به افراد دارای معلولیت و ایجاد یک جامعه فراگیر است تا همه افراد، صرف نظر از توانایی‌هایشان، بتوانند به حقوق اساسی خود دسترسی داشته باشند که مبتنی بر گنجاندن و شمولیت معلولان در همه رویکردها است و بر روی چند محور اصلی تمرکز دارد:

• رهبری و مشارکت به معنای تقویت نقش افراد دارای معلولیت و سازمان‌های مدافع حقوق آنان در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای برنامه‌ها
• دسترسی به عدالت و  تضمین دسترسی برابر افراد دارای معلولیت به عدالت و حمایت‌های قانونی
• اطمینان نسبت به توسعه پایدار برای همه مردم و افراد دارای معلولیت
• کاهش فقر و نابرابری‌های موجود بین افراد دارای معلولیت و سایر افراد جامعه
• افزایش ظرفیت دولت‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی و سایر ذینفعان برای اجرای این استراتژی

 تأثیر اجرای این استراتژی در زندگی معلولان

 استراتژی یا دستور کار جهانی شمول معلولیت، در صورت تحقق از سوی دولت‌ها و تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد در این راستا، شاید بتواند تبعیض علیه معلولان را کاهش دهد و منجر به این شود تا معلولان با احترام بیشتری در جامعه دیده شوند.  استراتژی بر این اصل استوار است که افراد دارای معلولیت باید به‌طور فعال‌تر در جامعه مشارکت کنند و از فرصت‌های برابر برخوردار شوند. این استراتژی می‌تواند به عنوان یک چارچوب کلی برای اقدامات در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی در نظر گرفته شود. همچنین به دولت‌ها یک نقشه راه برای اجرای کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت ارائه می‌دهد. دولت‌ها موظف هستند تا با توجه به آن، سیاست‌ها و برنامه‌های خود را در زمینه حقوق افراد دارای معلولیت بازنگری و اصلاح و تلاش‌های خود را در راستای بهبود وضعیت افراد دارای معلولیت متمرکز و هماهنگ کنند.

 سازمان ملل متحد به عنوان یک نهاد بین‌المللی، مسئولیت هماهنگی و حمایت از اجرای این استراتژی را بر عهده دارد و از طریق آژانس‌ها و برنامه‌های مختلف خود، به دولت‌ها در اجرای آن کمک می‌کند. سازمان‌های مردم‌نهاد، جامعه مدنی، بخش خصوصی و سایر بازیگران بین‌المللی نیز می‌توانند از این استراتژی به عنوان مرجعی برای طراحی و اجرای برنامه‌های خود استفاده کنند. در واقع، این استراتژی یک فراخوان جهانی برای همکاری و مشارکت همه بازیگران در جهت ایجاد یک جامعه فراگیرتر و برابرتر برای افراد دارای معلولیت است.

 ابتکارات خیریه‌ها برای توانمندسازی افراد معلول: از آموزش تا سرمایه‌گذاری 

 در دهه گذشته خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد برای رساندن صدای معلولان، شناسایی نیازها، بیان اولویت‌ها، ارزیابی خدمات و حمایت‌ها و آگاهی عمومی نسبت به معلولان، اقدامات برجسته‌ای را انجام داده‌‌اند و توانسته‌اند در توسعه مهارت‌ها و فرآیندهای توانمندسازی مؤثر باشند. افراد دارای معلولیت با کمک دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها می‌توانند از آموزش بهره ببرند. 

 مطالعات سازمان ملل متحد نشان داده است که سرمایه‌‌گذاری برای افراد دارای معلولیت می‌تواند به آن‌ها در پیدا کردن شغل و ساختن آینده کمک کند و با ارتقای شمول اجتماعی، معلولان نیز همانند افراد عادی می‌توانند نقشی را در راه رسیدن به توسعه اقتصادی بر عهده بگیرند. سازمان‌هانی مردم‌نهاد و خیریه‌ها با نوآوری، سرمایه‌گذاری و حمایت از زیرساخت‌های مورد نیاز معلولان، محیطی مناسب را برای مستقل‌ و ماهر شدن معلولان به وجود می‌آورند.

 از سوی دیگر راهبردهای ارتباطی مورد استفاده در خیریه‌ها به درک ویژگی‌های فرهنگی، نگرش‌ها و رفتار افراد دارای معلولیت در جامعه کمک می‌کند. از آن‌جا که برخورد عموم مردم با معلولان موضوع مهمی است، راهبردهای ارتباطی می‌توانند در تغییر نگرش مردم تلاش کنند تا نحوه تفکر و عمل جامعه را تغییر دهند. آنان در صدند تا رفتار اجتماعی عموم مردم را نسبت به افراد دارای معلولیت از طریق کمپین‌ها، برنامه‌های آگاهی‌بخش و سمینارها بهبود بخشند.

 مهم نیست که چه کسی، کجا و در چه شرایطی حضور دارد، بلکه همه حق دارند از مراقبت‌های بهداشتی خوب برخوردار شوند؛ به ویژه افراد دارای معلولیت. اما متأسفانه دسترسی آن‌ها محدود است یا شرایط ناگوار، آنان را از دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی خوب محروم می‌کند و اینجا است که خیریه‌ها وارد عمل می‌شوند و تضمین می‌کنند که افراد حتی در مناطق دورافتاده و با توانایی‌های متفاوت بتوانند به سطح قابل قبولی از سلامت و بهداشت دسترسی داشته باشند.

 سازمان‌های خیریه با همکاری بخش خصوصی برای پُرکردن شکاف‌ها گام برمی‌دارند و از آن‌جا که پیشرفت‌های تکنولوژیک برای توانمندسازی افراد دارای معلولیت حیاتی است، آنان با بهره‌گیری از فناوری، به بهبود استاندارد زندگی کمک می‌کنند و برای افراد معلول فرصت‌ها، منابع و حمایت‌های حیاتی را ترویج می‌کنند و در عین حال نقش مهمی در ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌ و فراگیر دارند که همه می‌توانند در آن پیشرفت کنند.

 گزارش از زهرا میرابیان

 پی نوشت‌ها:

[1] ( Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD

[2] Amplifying the leadership of persons with disabilities for an inclusive and sustainable future

منابع:

day-of-persons-with-disabilities

disabilitystrategy

blog.resolutefp.com

The Role of Organizations of Disabled People

worldbank