به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، دکتر وحید شالچی؛ جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دوشنبه 22 مردادماه در نشست «کارکرد رسانه‌های نیکوکاری در جامعۀ ایرانی» که به همت پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران و با حضور جمعی از فعالان مؤسسات خیریه‌ و سازمان‌های مردم‌نهاد برگزار شد، به ایراد سخن پرداخت.

  دکتر وحید شالچی در این نشست اظهار کرد: در دنیای جدید، تحولات زیادی اتفاق افتاده است، ولی متخصصان روی چند تحول اجماع و اتفاق نظر دارند و معتقدند که این تحولات، ماهیت زندگی بشر را تغییر داده‌ است. از جمله آن‌ها تکنولوژی، سرمایه‌داری و رسانه‌هایی هستند که پایشان به زندگی ما باز شده است. از زمانی که رادیو و تلوزیون آمد و در ادامه با آمدن اینترنت، زندگی ما عوض شد؛ به‌نحوی‌که حتی خیر و شر را تغییر دادند و در کارهای خیریه نیز تغییرات جدی به وجود آوردند. 

 رسانه و امکان ترویج امر خیر

 وی افزود: اما مانند دیگر تحولات، سویه‌‌هایی وجود دارد که خیلی می‌توان به آن امید داشت. برای نمونه پیش‌تر باید در بازار و محله و به صورت سینه‌به‌سینه، مشارکت در کار خیر ترویج می‌شد، ولی امروزه نه‌تنها با رسانه‌های کلاسیک همانند رادیو، بلکه به وسیله شبکه‌های اجتماعی، به راحتی می‌توان به جمعی گسترده‌تر دسترسی پیدا کرد و این امکان وجود دارد که مشارکت در کار خیر بیش از پیش ترویج شود.

 شالچی تصریح کرد: با این وجود اما رسانه کم‌چالش هم نیست. یعنی جنبه‌‌های تهدیدی هم دارد که در بسیاری از نقاط دنیا با آن روبه‌رو هستند. به طور مثال یک خیریۀ خوش‌نام، ممکن است با سیاست رسانه‌ای اشتباه، اعتبار خود را از دست ‌دهد. بر این اساس، رسانه دو وجه دارد و باید به هر دو وجهِ فرصت و تهدید آن توجه داشت. ما گاهی از فرصت رسانه استفاده نمی‌کنیم؛ مثلاً یک بخش از تحریم‌های ظالمانه‌ای که برای کشورمان اعمال شد، مسئله داروهای بیماران خاص بود؛ موضوعی دردناک که طبق گزارش رسمی سازمان ملل یک جنایت خوانده شد. ما نتوانستیم توجه جامعۀ جهانی را به این سمت جلب کنیم که این تهدید با ما چه می‌کند و به جز مسئله سیاست چه وجوه انسانی دارد؟ علت این عدم موفقیت استفاده نکردن از رسانه بود.

مسائل چالش‌برانگیز درباره پیوند رسانه و خیریه

 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از سخنان خود به مسائلی که حول پیوند رسانه و خیریه مطرح است، اشاره کرد و گفت: یکی از نکاتی که باید مورد توجه قرار بگیرد، نحوه بازنمایی جامعه آسیب‌پذیر و جامعه نیازمند کمک است؛ یعنی باید توجه کنیم که چگونه این مسئله نمایش داده می‌شود. به بیان دیگر در بازنمایی از جامعۀ نیازمند باید حواسمان باشد که عقاید قالبی را  بازنمایی نکنیم، به این معنا که به کلیشه‌های منفی و تصویرهایی غیرواقعی که  از یک قومیت یا محدودۀ جغرافیایی ساخته شده است، دامن نزنیم. 

 وی افزود: برای نمونه، زن مسلمان کانادایی وقتی زن مسلمان خاورمیانه‌ای را می‌بیند، او را به دو صورت می‌یابد؛ انسان متحجر یا انسانی که توسط خانواده مردسالار قربانی‌شده است. اما این نگاه، واقعی نیست و قالبی است. مثلا در بسیاری از تصاویری که از جنوب شهر ساخته شد، در برخی زمینه‌ها موجب شد تا مشکلات حل شوند، ولی از طرفی هم موجب شد تا در آن‌‎جا سرمایه‌گذاری صورت نگیرد و کارهای توسعه‌ای انجام نشود، زیرا یک تصویر کلیشه‌ای از جنوب شهر در ذهن مخاطب ساخته شد. بنابراین این مسئله، مهم است که وقتی جامعۀ هدف و جامعۀ نیازمندِ کمک را بازنمایی می‌کنیم، باید توجه کنیم دیدگاه‌های منفی را بازتولید نکنیم.

 در پوشش رسانه‌ای امور خیر باید مراقب سوگیری‌ها بود

  این جامعه‌شناس اظهار کرد: یکی دیگر از دغدغه‌های مهم در زمینۀ پوشش رسانه‌ای است. این کار ابزار خوبی است ولی همیشه سوگیری دارد و باید در این زمینه هوشیار بود. به طور مثال وقتی زلزله‌ای اتفاق می‌افتد، توجه افراد به زلزله جلب می‌شود، ولی بیماران روانی چندان توجهی جلب نمی‌کنند. بر این اساس رسانه جاهایی را برجسته می‌کند و جاهایی را نمی‌بیند. از این رو، در پوشش رسانه‌ای، نکته‌ای که باید دغدغه باشد، توجه به جهت‌گیری‌ها و سوگیری‌هاست؛ چه‌اینکه ممکن است نیازهایی برجسته نشود و در مواردی سوگیری صورت بگیرد یا برخی نیازها برجسته شوند.

  عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بحث دیگر، اخلاقِ جمع‌‌کردنِ کمک است. این مبحث ملاحظات اخلاقی بسیاری دارد، به ویژه هنگامی که قرار است این کار از طریق رسانه صورت بگیرد. این حقیقت مهم است که باید برای جلب کمک‌ها واقعیت منعکس شود، حتی اگر تمام بخش‌های واقعیت، ترغیب‌کننده و به نفع کار خیر ما نباشد. یا اینکه ممکن است کار خیر انجام دهیم و متوجه شویم که در جایی اشتباهی رخ داده است که باید آن را هم بگوییم. بنابراین، حقیقت به این معنا است و همه این سویه‌ها را در برمی‌گیرد.

 شالچی تأکید کرد: شفافیت نیز بسیار مهم است. رسانه از این‌سو هم کمک‌هایی می‌کند. یعنی باید معلوم شود این پول در چه جایی و با چه اثراتی هزینه می‌شود یا اینکه چگونه هزینه می‌شود؟ یکی از کارهای مهم رسانه همین است. نباید انتظار داشت که مردم به دفتر خیریه در فلان خیابان بیایند و دفاتر را ورق بزنند، بلکه رسانه باید در اختیار همه باشد و همه بتوانند به طور شفاف فرایندها را ببینند. 

 وی اضافه کرد: یکی از مسائلی که در ملاحظات اخلاقی قابل بحث است، احساسی‌کردنِ بیش از حد است که جامعه هدف و کسانی را که می‌خواهند کمک کنند، در درازمدت، از کار خیر «زده» می‌کند. باید در بیان مصائب، حد نگه داشت آنچنان که روضه‌خوان‌های قدیمی در ذکر مصیبت، حد نگه می‌داشتند. احساسی کردنِ زیاد، گاهی در روایت، واقعیت را پوشش می‌دهد اما پیامدهایی هم به دنبال خواهد داشت.

 لزوم حفظ کرامت نیازمندان

 شالچی درباره حفظ کرامت نیازمندان گفت: ملاحظه اخلاقی دیگری که وجود دارد و بسیار مهم است، احترام به کرامت افراد است. وقتی کودکی یا فردی نمایش داده می‌شود، باید اولاً با توافق و اجازه باشد؛ به خصوص در مورد کودک که برای استفاده از تصویرش، وَلیِ او باید اجازه بدهد. حتی در استفاده از کدهایی که منجر به شناسایی او در محل، مدرسه و محیط زندگی‌اش می شود نیز باید خیلی دقت کرد. بر این اساس کرامت فرد کمک‌گیرنده باید اصلی بنیادین باشد و مورد توجه قرار بگیرد.

 وی اظهار کرد: نکته مهم دیگر، اجتناب از تضاد منافعی است که در رسانه پیش می‌آید. ایجاد توازن بین مؤسسه خیریه و رسانه مهم است، ولی در جاهایی می‌تواند مسئله‌ساز باشد؛ چه‌اینکه منافع رسانه با اهداف خیریه می‌تواند متفاوت باشد. به بیان دیگر، رسانه به هر دلیلی منافعی از جمله منافع سیاسی و ... دارد و شاید بخواهد موضوعی را برجسته کند که سیاست خیریه آن به دنبال آن نباشد یا برعکس.

 مسئولیت و شفافیت؛ دو موضوع مهم برای خیریه‌ها  

 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه گفت: رسانه باید کمک کند تا با خیرین رابطه‌ای دوطرفه همراه با شفافیت و پاسخگویی به وجود آید. رسانه می‌تواند پاسخگویی و شفافیت را به همراه داشته باشد. در بحث خیریه این دو موضوع مهمترین مسئله هستند. در خیریه، مسئول‎بودن و شفاف‌بودن بسیار مهم است و گرچه که مسائل مالی یک وجه است، اما همۀ مسئله هم نیست. هم خیرین و هم دیگران باید بدانند منابع از کجا آمده، در چه کاری صرف شده و چه تأثیراتی به جا گذاشته است؟

 شالچی اظهار کرد: بحث دیگر این است که دنیای دیجیتال در جاهایی نابرابری ایجاد می‌‎کند. مثلاً مؤسسات خیریه بزرگ از تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و ... می‌توانند امکاناتی داشته باشند و کار خود را به‌ خوبی معرفی کنند، ولی خیریه‌ای فعال در جاسک نمی‌تواند چنین کاری بکند. ما در همه حوزه‌ها از جمله آموزش، بهداشت و ... بین شهرهای بزرگ و شهرهای دورافتاده کشور شکاف‌هایی را می‌بینیم. در کار خیر نیز این شکاف‌ها ایجاد می‌شود و رسانه می‌تواند عامل تشدید این شکاف باشد، نه لزوماً عامل برطرف کردن آن‌ها. همچنین امکانات رسانه در شهرهای بزرگ و توانمندی افراد رسانه‌ای در این مراکز، بیشتر از دیگر فعالان در شهرهای کوچک و دورافتاده است و این موجب می‌شود که در نهایت فقیر تهرانی و فقیر یک شهر دیگر متفاوت شوند.

 خیریه‌ها منابعی را به کار رسانه تخصیص دهند

 این جامعه‌شناس در بخش پایانی سخنان خود گفت: در دوران جدید مهم است که بخشی از منابع خیریه به کار رسانه تخصیص پیدا کند. وقتی یک نفر کار خیر انجام می‌دهد، دیگری باید نظارت کند و این نظارت نیز باید به صورت روزانه و هفتگی باشد. مشابه همین، محتوایی که در رسانۀ خیریه منتشر می‌شود و در دسترس عموم قرار می‌گیرد، باید روزانه و هفتگی مورد نظارت قرار گیرد. 

 وی تصریح کرد: رسانۀ خیریه حساسیت بالایی دارد؛ زیرا با یک اشتباه می‌تواند آبروی یک انسان یا یک خانواده را تهدید کند. این اتفاق کوچکی نیست و حتی می‌تواند به خودکشی یک نوجوان منجر شود. چه‌اینکه برخی از مسائل به ظاهر بی‌اهمیت برای یک نوجوان مهم است و امکان دارد قرار گرفتن در کانون توجهات منفی گروه همسالان، منجر به خودکشی یک نوجوان شود. بنابراین نظارت بر ابزارهای رسانه‌ای بحث مهمی است. مجموع این موارد نشان می‌دهد که باید با رسانه تعامل کنیم و همه به هم کمک کنیم تا در کار رسانه‌ای، هم ملاحظات اخلاقی را داشته باشیم و هم دغدغه‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم را مورد توجه قرار بدهیم.