به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، اهالی روستای گوران نمایی از گرمای همدلی و مشارکت خود را برای پاسداشت ساحل گوران و همه آنچه این سال‌ها برای ساحل قشم و ساخت موزه ملی ساحل گوران انجام داده‌اند، به فرهنگسرای نیاوران آورده بودند. آن‌ها به‌طور داوطلبانه و جمعی، سکونت‌گاه خود را از فرسایش خاک حفظ کرده‌اند و در این راه از راهنمایی و همراهی محققان ژاپنی بهره برده‌اند.

یاسمن اسماعیلی؛ معمار پایداری و طراحی مشارکت و مدرس دانشگاه درباره نمایشگاه «سَر زور زوما» گفت: سرزورزوما اسم باریکه‌ای شنی در جنگل حرا است که ذخیره‌گاه زیست‌کره حرا به‌حساب می‌آید. این ناحیه در مجاورت روستای گوران در جزیره قشم قرار گرفته و نام سلسله‌فعالیتی است که شرکت تعاونی گوران با همراهی استودیو چهار، از پنج سال پیش آن را برای حفاظت از دو میراث ثبت‌شده در یونسکو یعنی ژئوپارک جهانی جزیره قشم و لنج‌سازی سنتی ایران -جزئی از میراث در خطر بهینه‌سازی و دریانوردی ایران- ثبت کرده است. 

 محوریت نمایشگاه سرزورزوما که از ۲۲ تا ۲۹ فروردین در فرهنگسرای نیاوران برپا شده بود، منطقه سرزورزوما بود؛ نمایشگاه، معرفی فضای اکوتوریستی است که از پنج سال پیش بومیان منطقه طی فعالیت‌ها و کارگاه‌های مشارکتی بخشی از جنگل را زنده کردند تا از فرسایش آن قسمت از جنگل جلوگیری کنند. سالانه در کل دنیا حدود دو درصد از اینگونه جنگل‌ها از بین می‌روند. این رقم در ایران بیشتر است. با اینکه این پروژه با ایده ساختن استراحتگاه در منطقه مزبور آغاز شد تا موزه و شرکت تعاونی گوران برای جذب توریست از ظرفیت استراحتگاه بهره ببرند، اما موضوعش به حفاظت از جنگل تغییر پیدا کرد.

 این مهندس معمار افزود: در ادامه، در روندی قرار گرفتیم که مراقبت از زیست‌بوم در اولویت قرار گرفت و بنا بر این شد که پس از پیشرفت گام اول، طراحی برای استراحتگاه انجام شود. در حال حاضر، استادکاران محلی با بازیافت قطعات باقی‌مانده از لنج و تبدیل آن به لنجِ برعکس، فعالیت‌هایی انجام داده‌اند.

 این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: استراحتگاهی مشابه استراحتگاهی که با خود به نیاوران آورده‌اند، با کمک لنج‌سازان در ایالت مین در شمال شرقی آمریکا ساخته شد که به مدت چهارماه در نمایشگاه دوسالانه معماری شیکاگو به نمایش درآمد و این فرآیند که در ایران چه اتفاقی افتاده است، در آنجا روایت شد. این فرصت خوبی برای تبادل فرهنگی و توجه به صنایع‌ دستی مهم بود؛ چرا که لنج به‌نوعی از بزرگترین‌ صنایع‌ دستی است.

 اسماعیلی گفت: کمک دیگر به احیای صنایع‌ دستی، کوچکترین لنج چوبی ایرانی به نام «شاش» یا «شاشک» است که همه‌اش از قسمت‌های مختلف درخت لنج تشکیل شده است که در ایران ساخته می‌شده و یکی‌ از آن‌ها را با همکاری چهار استادکار در روستایی در غربی‌ترین نقطه جزیزه قشم ساخته‌ایم و الان در حوض فرهنگسرای نیاوران آن را به آب انداخته‌ایم و فرآیندش را ثبت کرده‌ایم.

 وی اظهار کرد: موضوع قشم‌بوم فعالیت کلی‌تری است که منطقه آزاد آن را تعریف کرده است و فرآیندی مشابه فرآیند مردمی و جهانی در سرزورزوماست. با همان دیدگاه، الگویی در منطقه آزاد تعریف شده است تا پروژه‌های مشابه سرزورزوما را به انجام برسانند. کارگاه کاشت ما در گوران اینگونه است که تابستان با بچه‌های روستایی دانه‌ها را جمع می‌کنیم. آن‌ها دانه‌‌ها را در خانه‌هایشان نگه می‌دارند. دانه‌ها بعد از سه‌چهارماه آماده کاشت می‌شوند و ما آن را در زمستان می‌کاریم.

 اسماعیلی گفت: ابتدا پروژه مردمی بوده است و شرکت تعاونی گوران از اهالی همان روستا با ۹۹ عضو به‌طور داوطلبانه پروژه را با همراهی ما، شرکت استودیو چهار را شکل دادند و بعد با همراهی مردم نهال کاشتند. در نهایت سازمان منابع طبیعی برای کاشت بیشتر نهال به ما کمک کرد.

 وی افزود: با اینکه منطقه آزاد و ژئوپارک قشم در کنار ما بودند، اما پروژه مردمی است. وی در پاسخ به چشم‌انداز پروژه گفت: پروژه گام‌به‌گام پیش می‌رود و دلیل اینکه در نمایشگاه تایم‌لاین گذاشته‌ایم این است که می‌خواستیم نشان دهیم برای رسیدن به هدف پایدار، آهستگی دارد، با اینکه مباحث توسعه‌محوری پایدار، بحثی طولانی‌مدت است، اما قطعا چشم‌اندازی برای تکمیل اکوکمپ و اتفاقات داخل موزه وجود دارد. 

 اسماعیلی اذعان کرد: اصل این نمایشگاه تعریف دوباره معماری به مفهوم تغییر رابطه انسان با محیط ساخته‌شده و طبیعت است. اگر ما محیط اطرافمان را به گونه‌‌ای درک کنیم که به سمت بهترشدن پیش برود، آنچه به‌عنوان معماری می‌شناسیم موجب می‌شود، ارتباط انسان با فضای اطرافش را به‌دست آوریم. هدف این پروژه آن است که ارتباط افراد محلی با جنگلی که در دو قدمی خانه آن‌هاست، تغییر کند و به‌نوعی خود را صاحب جنگل بدانند و از آن مراقبت کنند، کودکان و زنان وارد کار شوند و المان‌های هر دو مراقبت وارد محیط‌های معماری شوند که بخش هویتی پررنگ‌تر شود.

 وی درباره نوع معماری این منطقه گفت: معماری ایران بر پایه محیط‌ زیست تعریف می‌شود و کاملاً با معماری ایران پیوسته است و به همین دلیل است که هوز بناهایی در ایران وجود دارند که هزاران سال است پابرجایند، اما امروز بناهایی می‌سازیم که شاید دو دهه هم دوام نیاورند. وی استقبال مردم از نمایشگاه را خوب ارزیابی کرد و گفت: افراد هم‌فکر بسیاری به این نمایشگاه سر زدند و حتی ریاست محیط زیست بی‌دعوت به ما سرزدند.

 همچنین، علی پوزَن؛ مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه‌ روستایی گوران و مدیر موزه فضای باز ساحل گوران اذعان کرد: این دو نهاد پروژ‌ه‌های دیگرِ گوران را مدیریت می‌کنند. ما از سال ۱۳۹۴ به صرافت افتادیم که لنج‌سازی را که در معرض خطر بود، از این وضعیت دربیاوریم و کارگاه‌ها کار کنند. داشتیم فکر می‌کردیم که چطور کار را پیش ببریم که با ژئوپارک جهانی قشم ارتباط گرفتیم و توانستیم تمام ساحل گوران را به‌عنوان موزه زنده لنج‌سازی ثبت کنیم.

 پوزن افزود: سال ۱۳۹۶ شرکت تعاونی را ثبت کردیم که هدفش حفاظت از میراث لنج‌سازی ایران و احیای دریانوردی بادبانی ایران بود تا از این طریق، درآمد برای مردم و لنج‌سازان به‌دست بیاید و این شرکت تماما مردمی اداره می‌شود. بعد از ثبت شرکت تعاونی، با جایکا؛ آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن که طرح توسعه قشم را می‌نوشت، ارتباط برقرار کردیم. با یکسال رفت‌وآمد توانستیم آن‌ها را متقاعد کنیم که گوران را به‌عنوان یکی از پروژه‌های آزمایشیشان بپذیرند.

 مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه‌ روستایی گوران افزود: در کنار ژاپنی‌ها ابتدا کشف از داشته‌ها و سپس برنامه‌ریزی از آن برای آینده میراث و اقتصاد مورد نظر زیست‌بوم، فعالیت تیمی و مشارکت از پایین به بالا را یاد گرفتیم. این ارتباط فرآیند آموزش غیرمستقیم برای ما بود. به‌عنوان یکی از منتخبان سفر دوره اکوتوریسم در ژاپن پذیرفته شدم‌. آن دوره مثل دانشگاه عملی دلچسب بود. جدای از حمایت‌های مادیشان، پیگیر این موضوع بودم که چطور ژاپنی‌ها را به اقلیم خود بکشانیم. من مردم‌شناسی خوانده‌ام و از طریق یکی از استادانم مطلع شدم که ژاپنی‌ها می‌خواهند درباره قشم مطالعه کنند و پرسش‌نامه‌هایی برای روستاهای مختلف دارند. از آن‌ها دعوت کردیم به روستای ما بیایند. آن‌ها یکسال آمدند و فقط نوشتند و داده جمع‌آوری کردند. هیچ پیشنهادی ندادند. بعد از یک سال از آن‌ها پرسیدم که چرا گوران را به عنوان پروژه آزمایشی انتخاب کردند. آن‌ها به ما گفتند که در وهله اول به‌دلیلِ مشارکت مردم روستا در جلسات، فهمیدند که خواسته مردم گوران واقعی است و دوم اینکه ایده حفظ لنج‌سازی ایده واحدی در کنار ایده‌های پراکنده دیگری که می‌گفتیم، بود. 

 پوزن در پایان اضافه کرد: از آنجایی که فهمیدیم در ساختار ژاپنی‌ها من وجود ندارد، من را پاک کردیم. آن موقع حتی من روستایی هم در ما وجود داشت. قبل‌تر فکر می‌کردیم گوران مهد لنج‌سازی است. با هم‌نشینی با ژاپنی‌ها فهم ما بودن و دهکده جهانی میسر شد و من را کنار گذاشتیم. لنج‌سازی نه فقط در ایران بلکه این دانش با اشتراکات استادان لنج‌ساز در جهان به اینجا رسیده است. شاید اسنادی داشته باشیم که سابقه شش‌هزار سال را برای دریانوردی در پهنه خلیج فارس به ما برسانند، اما اهالی دریا در هر نقطه از جهان، تلاش کردند که از ظرفیت دریا استفاده کنند و باهم تبادل اطلاعات می‌کردند. مثلاً هر شناور دو تا سه لنج‌ساز در سفرها با خود می‌برد که اگر اتفاقی در جهاز می‌افتاد، تعمیرش کنند. 

 وی تأکید کرد: دریا مرز ندارد؛ این کالا نبود که جابه‌جا می‌شد، بلکه متاع فرهنگی بود که دست‌به‌دست می‌شد. اینکه واژه‌های آفریقایی، هندی و عربی در زبان قشمی و واژگان هندی در ایران وجود دارند، خود گویای همه‌چیز است. تجارت پایدار آدم‌ها را روادار می‌کند. موزه گوران تلاش می‌کند که یک موزه درخور دریانوردی ایران را در گوران بسازد که طراحی‌اش با استودیو چهار در حال انجام است.

 لازم به ذکر است، نمایشگاه «سَر زور زوما؛ معماری، احیای زیست‌محیطی و کنش جمعی» از ۲۲ تا ۲۹ فروردین‌ماه از ساعت ۱۰ تا ۱۹ در فرهنگسرای نیاوران برپا شد. این نمایشگاه، روایتگر مشارکت مردمی برای احیای زیست‌محیطی ساحل گوران در جزیره قشم و حفظ دو میراث ثبت‌شده در یونسکو است.