به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، چهاردهم اسفندماه، سالروز درگذشت مرحوم دکتر محمد مصدق؛ چهره برجستۀ عرصۀ ملی‌شدن نفت ایران است. به این بهانه، در یادداشتی به بازخوانی چگونگی تأسیس بیمارستان نجمیه تهران پرداخته‌ایم که یادگاری خیرخواهانه از خانوادۀ مصدق است. همچنین در همین بیمارستان بود که مصدق در 14 اسفند 1345چشم از جهان فروبست. در ادامه یادداشت دکتر امید اخوی؛ پژوهشگر تاریخ معاصر ایران از نظر می‌گذرد که به چگونگی تأسیس بیمارستان نجمیه توسط نجم‌السلطنه، مادر مصدق می‌پردازد.

 حاجیه «ملک‌تاج خانم فیروز» ملقب به «نجم‌السلطنه» در سال ۱۲۳۳ هجری شمسی در خانواده‌ای اشرافی و از تبار شاهان قاجار به دنیا آمد. بعد از تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، نجم‌السلطنه که حالا زنی کهنسال بود، به جای گوشه‌نشینی به امور خیریه و فعالیت‌های نیکوکارانه مشغول شد. او که صاحب املاک زیادی بود، در سال ۱۳۰۵ تصمیم به ساخت مریضخانه‌ای برای درمان فقرا گرفت. بنابراین باغی را که در ضلع غربی خیابان یوسف‌آباد (حافظ کنونی) از شوهر سومش «میرزا فضل‌الله‌ خان‌دیبا» به او رسیده بود، برای این کار در نظر گرفت. نجم‌السلطنه در آبان سال ۱۳۰۷ این باغ را با نام «مریضخانه نجمیه» برای تمامی بیماران مملکت وقف و طبق همین سند، املاکی را در داخل و خارج شهر برای مصارف این مرکز و بیمارانش ضمیمه کرد. در کتاب «دایره‌المعارف زن ایرانی» آمده است نجم‌السلطنه ساخت بیمارستان را با شور و اشتیاق انجام می‌داد تا حدی که با وجود کهولت سن، در خانه کوچکی در همان باغ منزل کرد تا از نزدیک و شخصاً به امور ساخت‌وساز بیمارستان نظارت کند. گفته می‌شود او هر غروب اجرت کارگرانی که برای ساخت بیمارستان کار می‌کردند را پرداخت می‌کرد. یک سال بعد آرزوی نجم‌السلطنه محقق و مریضخانه‌اش آماده پذیرش بیماران شد.

 بیمارستان نجمیه که با پیگیری‌ها و تلاش‌های نجم‌السلطنه و از محل اموال شخصی او ساخته و برای درمان بیماران وقف شد، جزء نخستین بیمارستان‌های مدرن و خصوصی تهران و ایران بود. نویسنده کتاب «زنانی که زیر مقعنه کلاهداری نموده‌اند» معتقد است او درباره ساخت این مریضخانه با اطرافیان خود به‌ویژه برادرش «فرمانفرما» که خود انستیتو پاستور را وقف کرده بود، مشورت کرده و با تشویق آنها اقدام به تأسیس این مکان کرده بود. مریضخانه نجمیه در ۱۵ آذرماه سال ۱۳۰۸ افتتاح شد و کار خود را برای پذیرش مجانی بیماران شروع کرد. البته در مهر سال ۱۳۰۹، بار دیگر نجم‌السلطنه موقوفاتی را به بیماران این مرکز و امور دیگر اختصاص داد که رونوشتی از آن در حاشیه سمت راست وقف‌نامه آمده است. نجم‌السلطنه از همان ابتدای کار، نیمی از تخت‌های مریضخانه‌اش را وقف بیماران مستمند کرد. از این تاریخ تا مهرماه ۱۳۱۱ نجم‌السلطنه ماهانه ۴۵۰تومان برای مخارج نگهداری ۱۰مریض شبانه‌روزی و حتی دادن نسخه مجانی به بیماران غیردائم و به قولی سرپایی به مدیر بیمارستان که شخصی به نام دکتر «یوسف میرایروانی» بود، پرداخت می‌کرد. گفته می‌شود بعد از مدتی به دلیل اینکه این مبالغ جوابگوی مخارج مریضخانه نبود، برنامه پذیرش مجانی بیماران تعطیل شد. در مقطعی نیز نجم‌السلطنه مریضخانه را به شخصی به نام «دکتر معاون» واگذار کرد و مقرر شد از درآمد درمان بیماران خصوصی، ماهانه ۲۵۰تومان به شاهزاده خانم پرداخت کند تا به همراه عواید حاصل از املاک و مستغلات او پس‌انداز شود و پس از جمع شدن مبلغ کافی بتواند مریضخانه را تعمیر کند و دوباره بیماران شبانه‌روز و مستمند در مریضخانه پذیرفته شوند.

 نکته جالب توجه و قابل تأمل درخصوص وقف مریضخانه نجمیه که تا آن زمان در تاریخ وقف بی‌سابقه بود، این است که نجم‌السلطنه حق نظارت بر اداره مریضخانه وقفی خود را به دخترانش واگذار کرده بود. نجم‌السلطنه مانند دیگر دختران روزگار خود طعم محرومیت از امتیازات فردی و اجتماعی را چشیده بود. او گرچه مانند دیگر دختران خانواده‌های اشرافی با آموزش‌های معلم خانگی درس و خط را آموخته بود اما مثل همه آن دختران، از سواد بالایی برخوردار نبود چراکه در آن روزگار، آموزش مخصوص مردان بود. او تجربه ناخوشایند دیگری را نیز با خود داشت. نجم‌السلطنه زمانی که یک نوجوان ۱۶ ساله بود، ازدواج کرد بی‌آنکه در انتخاب همسرش دخیل باشد. او با صلاحدید پدرش به عقد مردی سالخورده و دارای چند همسر و فرزند درآمد. تجربه تلخی که دوبار دیگر نیز تکرار شد.  اما با این پیشینه، نجم‌السلطنه با نگاه مترقیانه‌اش، مسئولیت نظارت بر مریضخانه نجمیه را به دخترانش واگذار کرد و این مسئولیت ابتدا به «زرین تاج خانم حاجیه شوکت‌الدوله»، بعد از او به «ملوک خانم عشرت‌الدوله» و پس از او به «آمنه خانم قمرالملوک» رسید. البته تولیت و سرپرستی مریضخانه هم برعهده پسران او؛ «محمد مصدق» و سپس «ابوالحسن دیبا» بود.

دکتر «محمد مصدق» همراه همیشگی مادر

 نجم‌السلطنه در طول زندگی پرتلاطمش سه بار ازدواج کرد که هر سه تجربه او از زندگی مشترک با فوت همسر پایان یافت. ثمره این سه ازدواج، پنج فرزند بود که این زن بدون حضور سرپرست، آنها را با سختی فراوان بزرگ کرد. جالب است بدانید یکی از پسران او دکتر «محمد مصدق» سیاستمدار بنام معاصر و چهره شاخص نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران بود. آن‌طور که گفته‌ شده، عوامل موفقیت نجم‌السلطنه در زندگی، ایمان قوی خودش، حمایت‌های «فرمانفرما» برادرش و یاری و همراهی محمد مصدق، پسرش بوده است. دکتر مصدق در ساخت و اداره بیمارستان نجمیه نیز همراه و مددکار مادر بود. بعد از کودتای ۲۸مرداد سال ۱۳۳۲ که ورق برگشت و دولت مصدق ساقط شد، حکومت پهلوی او را تبعید کرد. دکتر مصدق پس از ۱۳سال تبعید در روستای احمدآباد به شدت بیمار شد و از سوی حکومت به او اجازه داده شد به تهران و به بیمارستان نجمیه، یادگار مادرش که حالا فرزندش در آن طبابت می‌کرد، منتقل شود.

 خانواده دکتر مصدق بدون اطلاع او در صدد مداوای وی در خارج از کشور بودند که شاه این اجازه را به آن‌ها نداد. آن‌ها در مرحله بعد می‌خواستند از خارج پزشک بیاورند ولی وقتی دکتر مصدق از این موضوع آگاه شد، گفت: «لعنت بر من و هر کس دیگر که در این زمان، خرج چندین خانوار این مملکت فقیر را صرف‌آوردن پزشک از خارجه نماید. من خاک پای این ملتم و هر امکانی که در ایران وجود داشته باشد، برای من کافی است.» نخست وزیر پرآوازه ایران در ساعت ۶:۵۴ صبح روز یکشنبه ۱۴ اسفندماه ۱۳۴۵ غریبانه در بیمارستان نجمیه از دنیا رفت.

 این بیمارستان اکنون تحت نظر دانشگاه علوم‌پزشکی بقیة‌الله مدیریت می‌شود. در سال‌های اخیر، برخی از بخش‌های بیمارستان با حمایت‌های خیریه گسترش یافته‌اند. این شامل احداث بخش‌های جدید مانند بخش مراقبت‌های ویژه (ICU و CCU)، توسعه اورژانس و تجهیز بخش‌های مختلف بیمارستان است. گاهی اوقات، پزشکان و جراحان بیمارستان نجمیه با همکاری خیرین، برنامه‌هایی برای انجام جراحی‌های رایگان برای بیماران نیازمند برگزار می‌کنند. این برنامه‌ها به‌ویژه برای کودکانی که به جراحی‌های خاص نیاز دارند یا بیمارانی که از بیماری‌های صعب‌العلاج رنج می‌برند، اهمیت دارد.

 بیمارستان نجمیه به دلیل برخورداری از حمایت‌های خیریه و وقف، توانسته است جایگاه مهمی در نظام سلامت کشور پیدا کند. این بیمارستان نه‌تنها به عنوان یک مرکز درمانی، بلکه به عنوان یک نمونه موفق از تأثیر وقف در توسعه خدمات پزشکی شناخته می‌شود. برخی از مهم‌ترین دستاوردهای بیمارستان در این زمینه عبارت‌اند از: ارتقای سطح کیفی خدمات پزشکی از طریق تأمین تجهیزات مدرن و حمایت از آموزش پزشکان و افزایش ظرفیت بیمارستان برای پذیرش بیماران و گسترش امکانات درمانی.

 امروزه بیمارستان نجمیه نه‌تنها به عنوان یک مرکز درمانی پیشرو در ایران شناخته می‌شود، بلکه الگویی از تأثیر وقف و نیکوکاری در بهبود سلامت عمومی است. استمرار این سنت می‌تواند به توسعه هرچه بیشتر خدمات درمانی و ارتقای سطح سلامت جامعه کمک کند.