به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، پنجاه و نهمین نشست تخصصی خیر ماندگار با موضوع «واکاوی تقابل فرهنگ نیکوکارانه با فرهنگ گداپروری»، سه‌شنبه بیست‌ویکم آذرماه با سخنرانی دکتر ثریا معمار؛ عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و دکتر مریم‌سادات موسوی؛ مدیر مرکز طرح «به اضافه شما» برگزار شد.

دوگانه توانمندسازی و گداپروری

 دکتر ثریا معمار در آغاز سخنان خود از دوگانه توانمندسازی و گداپروری به عنوان مسئله‌ای مهم یاد کرد. او به تجربه زیسته بسیاری از خیریه‌ها و نیکوکاران در عادت‌کردن مددجویان به تن‌پروری و عدم تمایل آن‌ها به اشتغال یاد کرد و برپایه آن تلاش نمود تا برپایه تأملات نظری، راهکارهایی برای برون‌رفت از این وضعیت ارائه دهد.

 عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به دیدگاه‌های «گئورگ زیمل»؛ جامعه‌شناس آلمانی در سنخ‌شناسی فقرا، افراد جامعه را براساس ملاک‌های عینی میزان درآمد، سطح منزلت اجتماعی و تحصیلات، متفاوت از یکدیگر دانست. او از عدم احساس فقر در میان شماری از نیازمندان سخن گفت و به پیامدهای فقیرانگاری افراد در روابط اجتماعی اشاره کرد که بر اساس آن، فرایندی خطرناک شکل می‌گیرد که در آن خیریه‌ها ناخودآگاهانه به شماری از افراد انگ فقر می‌زنند و در مقابل، آن‌ها برای دریافت کمک‌های خیریه، ناگزیر از اثبات فقر و عدم تلاش برای برون‌رفت از وضعیت رقت‌بار خود می‌گردند. 

 معمار از تمامی نیکوکاران و مسئولان خیریه‌ها خواست که به پرسش‌هایی همچون «چرا کار خیر انجام می‌دهیم؟»، «ماهیت کار خیر چیست؟» و اینکه چگونه باید کار خیر کنیم که شأن و کرامت انسانی مددجو از میان نرود و او خود را فقیر تعریف نکند، پاسخ دهند. 

نیکوکاران خودخواه، نیکوکاران دگرخواه

 او در ادامه سخنان خود به تیپولوژی نیکوکاران پرداخت و آن‌ها را به دو دسته کلی با نیت خودخواهانه و دگرخواهانه تقسیم کرد. به گفته این استاد دانشگاه، نیکوکارانی که با نیت خودخواهانه اقدام به کار خیر می‌کنند، با استفاده از تبلیغات گسترده، برای کسب منزلت اجتماعی برای خود عملاً به گداپروری کمک می‌کنند. این در حالی است که دسته دوم، تلاش می‌کنند کمک‌های خود را به صورت مخفیانه و با حفظ کرامت انسانی نیازمندان ارائه دهند و به توانمندسازی آن‌ها یاری رسانند.

 نویسنده کتاب «توسعه پایدار محلی» در ادامه سخنان خود، راهکارهایی برای توانمندسازی افراد نیازمند ارائه داد. او از کمک مخفیانه و غیرمستقیم، انجام کمک‌های استراتژیک برای حل ریشه‌ای فقر به جای کمک‌های موردی و پراکنده، انجام مطالعات جدی و عمیق برای ریشه‌یابی مشکلات، اولویت‌بندی نیازها و آموزش کارکنان خیریه‌ها به عنوان مهم‌ترین راهکارهای پیش‌روی خیریه‌ها یاد کرد.

در ازای انجام کار، کمک کنیم

 بخش دیگری از سخنرانی دکتر معمار به طرح بحث درباره نحوه انجام کار خیر اختصاص داشت. او در این بخش به سه مفهوم اصلی نظریه «مبادله اجتماعی» جورج هومنز به نام‌های تعادل، انتظار و عدالت توزیعی و سه گزاره موفقیت، محرک و محرومیت – اشباع متکی اشاره کرد و تأکید نمود که براساس گزاره موفقیت، به جای کمک‌رسانی بی‌قید و شرط، باید مطالبات مختصری از نیازمندان داشته باشیم و در ازای کار به آن‌ها کمک مالی کنیم. از طرف دیگر بر بنیاد گزاره محرک، بهتر است که از خود نیازمندان در اجرای امر خیر استفاده کنیم تا آن‌ها را از حالت انفعال خارج کنیم و به آن‌ها پاداش دهیم. همچنین براساس گزاره محرومیت – اشباع، باید زمان‌بندی مناسبی برای کمک به نیازمندان داشته باشیم و از اعطای کمک دائمی خودداری کنیم. 

 او در پایان سخنان خود از نیکوکاران و مسئولان خیریه‌ها خواست به پیچیدگی فقر و ساختارهای موجد نابرابری بیندیشند و در جهت ایجاد عدالت اقتصادی و اجتماعی قدم بردارند. همچنین او پیشنهاد داد که بهتر است تا صدای فرودستان را بشنویم و اجازه دهیم که آن‌ها خود، صدای خود باشند. 

کژکارکردهای پنهان «نیکوکاریِ فاقد استراتژی»

 سخنران دوم نشست، دکتر مریم‌سادات موسوی، مدیر مرکز طرح «به اضافه شما» بود. او سخنان خود را از منظر مددکاری ارائه داد و از سه نوع منافع «مشترک، متقابل و کمک‌رسان» یاد کرد. 

 موسوی ضمن اشاره به جایگاه نوع‌دوستی در ادبیات و فرهنگ ایران و سایر کشورها، به آیه 20 سوره مزمل و پاره‌ای از روایات پیامبر اسلام (ص) اشاره کرد که در آن‌ها به رسیدگی مالی و اخلاقی و پیامدهای کار خیر اشاره شده است. 

 مدیر مرکز طرح «به اضافه شما» افزایش ایمان، رستگاری و هدایت ویژه، کاهش دلبستگی به امور دنیوی و حس خوب را از جمله مهم‌ترین آثار کار خیر برشمرد. 

 او در ادامه ضمن تشریح تحقیقات مرکز خود به شماری از کژکارکردهای پنهان کار خیر اشاره کرد که براساس آن 64 درصد جامعه آماری مرکز «به اضافه شما» گرچه براساس معیارهای جامعه‌شناختی در شمار فرودستان به شمار می‌آمدند اما نیاز به کمک نداشتند و متأسفانه به دریافت کمک عادت کرده بودند. 

 دکتر موسوی در پایان، عدم تمایل به کار، افزایش آمار طلاق و از میان‌رفتن عزت نفس افراد را از مهم‌ترین پیامدهای منفی عدم سیاست‌گذاری درست خیریه‌ها دانست که سبب‌ساز گداپروری می‌شود و ذهنیت عمومی نسبت به نیازمندان و کار خیر را دگرگون می‌کند. 

 گفتنی است این نشست به همت پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری (خیر ماندگار) و با همکاری دانشکده الهیات و معارف اهل البیت (ع) دانشگاه اصفهان برگزار شد.

گزارش از زهرا حاتمی