امام حسین (ع) نسبت به هدایتِ دشمنانِ خود هم خیرخواهی و مهربانی داشت

 حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مبشری عارف؛ استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر دین در گفت‌و‌گو با پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، به تحلیل نهضت عاشورا از منظر انسانی پرداخت و ضمن برشمردن وجوه مهربانانه و انسان‌دوستانه این نهضت و سیره سیدالشهداء (ع) گفت: در اوج عظمت حادثه کربلا، تمام توجه حضرت اباعبدالله (ع) به هدایت و سعادت انسان‌ها و حتی دشمنان بود. یعنی یکی از بزرگترین و بالاترین انواع مهربانی این است که انسان در اوج مبارزه، چراغِ سبزی برای هدایت نشان بدهد. شقی‌ترین اشقیا، عمر ابن سعد است که امام (ع) به او هم فرصت بازگشت داد. یعنی وجود مبارک اباعبدالله (ع) به بهانه انجام عبادت، می‌خواست فرصت ایجاد کند تا اشقیای کربلا بنشینند و فکر کنند تا شاید در این فرصت توبه و جبران کنند؛ زیرا امام حسین (ع) فرزند قهرمان خیبر، یعسوب‌الدین امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب است که به تعبیر شهریار: «بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من، چو اسیر تو است اکنون به اسیر کن مدارا». بنابراین، یکی از مهم‌ترین مصادیق مهربانی در سیره حضرت اباعبدالله (ع)، حرص در هدایت همه افراد بود.

 وی در ادامه افزود: نکته دیگر اینکه امام حسین (ع) اساس را در جذب افراد بر محبت گذاشته بود. شب حادثه، زمانی که همه دنبال سیاهی لشکر برای یک معرکه می‌گردند تا حداقل در دل دشمن خود ترسی ایجاد کنند، اما امام (ع) بیعت‌ها را برمی‌دارد. روز بعد قرار است همه در برابر مستکبرین به شهادت برسند، اما امام (ع) بیعت را برمی‌دارد و می‌گوید اگر کسی می‌خواهد برود، می‌تواند برگردد و از تاریکی استفاده کند. یعنی نگاه محبتی و جاذبه‌ای که وجود مبارک اباعبدالله (ع) به کار برد، براساس امام‌القلوب بودنش بود. ایشان بر قلب‌ها حکومت می‌کرد و همین باعث ماندگاری جریان امام حسین (ع) شد. شاید کم‌طلفی باشد که اگر کسی بخواهد محبت و عاطفه را از دین جدا کند.

 مبشری عارف تصریح کرد: در روایت آمده است که وقتی از حضرات معصومین (ع) سؤال کردند: «هل الحب من الدین»؟ یعنی آیا حب از دین است؟ می‌فرمودند: «هل الدین الا الحب»؟ یعنی آیا دین، جز محبت چیز دیگری است؟ امام حسین (ع) قله این ابراز محبت و ایجاد محبت و ارتباط قلوب بین انسان‌هاست و این مکتب توانسته است جایگاه خود را نشان دهد.

 این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: دربارۀ معنویت اباعبدالله (ع) نیز می‌بینیم که کل واقعه عاشورا در این بیت حافظ شیرازی خلاصه می‌شود که گفت: مریدِ پیرِ مُغانم ز من مرنج‌ای شیخ، چراکه وعده تو کردی و او به جا آورد». همچنین خداوند در سوره توبه فرموده است: «قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ» (توبه/ ۲۴) یعنی‌ای پیامبر (ص)، به همه بگو که اگر پدران و پسران و همسران و برادران شما و اموالی که به دست آورده‌اید و تجارتی که می‌ترسید از بین برود، دوست‌داشتنی‌تر از خدا و رسول خدا و جهاد در راه خدا است، پس منتظر باشید که عذاب الهی به سوی شما خواهد آمد؛ بنابراین در این آیه نیز به بحث محبت و دوست داشتن اشاره شده است.

 وی در ادامه افزود: ۱۷ نفر از یاران امام حسین (ع) از انسابش بودند، یعنی فامیل نسبی امام (ع) بودند که ایشان و دیگر یاران را در راه خدا ذبح کرد. این مکتب، مکتبی است که می‌شود «صبغه الله»، یعنی رنگ الهی به خود می‌گیرد. خونی که روی زمین ریخته شد، رویش‌های بسیاری داشت که این آیه مختص همین مسئله است: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَىٰ وَفُرَادَىٰ ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا» (سبأ/ ۴۶) خداوند می‌گوید به همه شما نصیحتی می‌کنم و آن اینکه در راه خدا یک نفره و دو نفره قیام کنید و بنشینید و فکر کنید. قیام‌کننده کسی است که می‌تواند یک عالم را متأثر از مهربانی‌اش کند. امروز هم در هیئت‌های سینه‌زنی می‌بینیم که تفکرات مختلف و همه اقشار اعم از زن و مرد و نوجوان و جوان و ... می‌آیند؛ زیرا ۷۲ تن شهدای کربلا از طفل شیرخواره در بینشان حضور دارد یا پیرمرد ۸۰ ساله. بنابراین، در هیئت‌های اباعبدالله (ع) نیز همین رزمایش محبت را از طفل خردسال تا پیرمرد‌ها می‌بینیم.

 مبشری عارف در پاسخ به این پرسش که در مناسک عزاداری محرم چه جلوه‌های نیکوکارانه‌ای وجود دارد؟ گفت: صرف حضور اجتماعی بسیار مؤثر است؛ زیرا «یدالله مع الجماعه» یعنی دست خدا با جماعت است. در قرآن هم فرمود: «وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» (بقره/ ۴۳) آیات قرآن در زمینه عبادات بسیار جالب‌اند؛ زیرا همیشه جنبه اجتماعی عبادات در نظر گرفته شده است. در یک نمونه دیگر آیات سوره عصر را داریم: «وَالْعَصْرِ ‎*‏ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ ‎* إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ». از ابتدای سوره تا «عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ» می‌شود عبادت فردی و سپس می‌شود عمل اجتماعی. عنصر امام حسین (ع) نیز یک ظرفیتی فراهم آورده است تا افراد عباداتشان را دسته‌جمعی انجام دهند و ثواب جماعت را ببرند. چون حضورشان اجتماعی است، این یکی از برکات حضور اجتماعی خواهد بود. یکی از برکات دیگرش این است که افراد در این تجمعات، دوستان زیادی می‌یابند، وقتی رفیق پیدا شد، رفت‌وآمد‌ها شکل می‌گیرد و وقتی رفت‌وآمد‌ها شکل گرفت، از برکاتش حل مشکلات و ... خواهد بود که اگر بخواهیم این قبیل برکات را نام ببریم، می‌توانیم یک جلد کتاب بنویسیم.

 وی در ادامه افزود: بنابراین مناسک عزاداری یک حضور و همدلی اجتماعی را فراهم می‌آورد. همچنین یک برائت اجتماعی را نیز به وجود می‌آورد؛ یعنی تنفر انسان‌ها نیز به صورت اجتماعی ابراز می‌شود. در اعمال حج و در برائت از مشرکین می‌بینیم که عبارت «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» طنین‌انداز می‌شود و یکی از محصولات مهم برائت از مشرکین که خداوند در ایام حج و ایام عرفات و روز خاص آن را بیان می‌کند، در ایام محرم نیز رخ می‌دهد. شاید جمله «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است»، یکی از دقیق‌ترین توصیفات انسان‌شناختی از محرم و صفر باشد؛ زیرا محرم و صفر به معنای استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی است. جنایات اخیری که رژیم منحوس اسرائیل نیز نسبت به جمهوری اسلامی ایران داشت، شکست خورد و آنچه سبب مقاومت و بازدارندی و نگاه جمهوری اسلامی ایران به حماقت آن رژیم نسل‌کش شد و آنچه که ایران انجام داد، براساس نگاه اباعبدالله (ع) و قیام لله بود که بحمدالله بازدارندگی بسیار مؤثری را تاکنون داشته‌ایم.

 مبشری عارف در پایان و در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان نهضت عاشورا را به صورت فرامذهبی تحلیل کرد؟ گفت: جریان امام حسین (ع)، بیدارکردن فطرت و ظلم‌ستیزی و استکبارستیزی است و این مسئله فوق بشری و فوق مذهبی است و کاری به جریانات صرفاً مذهبی ندارد. به همین دلیل وقتی کسی سیره عملی امام حسین (ع) را می‌بیند، متوجه می‌شود که در تمام دوران‌ها به درد می‌خورد؛ یعنی یک کاتالوگ بین‌المللی است و هر کجا کسی بخواهد استقامت و مبارزه‌ای کند و از ظلمی جلوگیری کند، مهم‌ترین جایگاهی که می‌تواند به فریاد او برسد، مکتب سیدالشهداء (ع) است.

 وی در ادامه افزود: به همین دلیل است که فرموده‌اند: «سفینة الحسین اسرع»، یعنی سرعت کشتی امام حسین (ع) بیشتر است؛ لذا تمام سلایق و جناح‌ها در آن جمع می‌شوند و شاید بی‌راه نگفته‌اند که در زیارت عاشورا می‌گوییم: «انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم»، یعنی بگویید کسی که امام حسین (ع) را دوست دارد، من هم او را دوست دارم که این می‌شود نگاه فرامذهبی. با همین نگاه است که اگر کافر هم اعلام کند مرام حسین بن علی (ع) را دوست دارد ما باید او را دوست داشته باشیم؛ زیرا محبت به امام حسین (ع) سبب ورودش به اسلام و نجاتش می‌شود؛ بنابراین کشتی امام حسین (ع) یک فرصت لیلةالقدر برای عالم است. همانطور که شب قدر از ۷۰ سال بالاتر می‌شود، ورود به کشتی امام حسین (ع)، برخی اوقات ۷۰ سال خسارتی که طرف داشته است را جبران می‌کند و باید این فرصت را تبیین کنیم که عالمیان از امام حسین (ع) استفاده کنند که راهپیمایی اربعین هم یکی از کوچک‌ترین مصادیق این وحدت و انسجام محسوب می‌شود.