به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، دومین همایش «فقر و نابرابری آموزشی» با هدف ایجاد فرصت برابر برای همه کودکان در نظام آموزشی کشور، دوشنبه 24 مهرماه 1402 در محل ساختمان جامعه خیرین مدرسه‌ساز کشور در قالب دو پنل برگزار شد. همچنین در پایان همایش، میان جامعه خیرین مدرسه‌ساز و سازمان آموزش استثنایی کشور، تفاهم‌نامه‌ای به امضاء رسید و نشان «سفیر مدرسه‌ساز» به هنرمند جوان، یوسف تیموری اهداء شد. 

دکتر ناصر قفلی رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور در ابتدای این همایش، ضمن خیر مقدم به مهمانان اظهار کرد: خیرین ما توجه خاص به دانش آموزان استثنایی دارند به طوری که 54 درصد مدارس معمولی  و 70 درصد مدارس استثنایی را خیرین بنا کرده‌اند. در گردهمایی که 13 مهرماه در همدان برگزار شد، بحث مناسب‌سازی مدارس مطرح شد که خوشبختانه 300 مدرسه توسط خیرین پذیرفته شد.

وی تأکید کرد: حضور معلولان در کنار کودکان عادی منشا خیر و برکت است و همه از یکدیگر می‌آموزند. معلولیت امری است که احتمال بروز آن برای همه وجود دارد و بهتر است از کسانی که از کودکی معلول هستند یاد بگیریم با معلولیت چگونه مواجه بشویم.

مناسب‌سازی فیزیکی مدارس برای کودکان با نیازهای ویژه (معلول)

 در ابتدای پنل نخست، دکتر مهاجرانی، دبیر علمی همایش، ضمن خیر‌مقدم به حاضران، موضوع اصلی این قسمت از همایش را مناسب‌سازی فیزیکی مدارس برای کودکان با نیازهای ویژه (معلول) عنوان کرد. او از نیاز این کودکان به دو زیرساخت فیزیکی و فرهنگی یاد کرد و به طرح این پرسش‌ها پرداخت که «در حوزه سخت‌افزاری مسائل ما چیست و اینکه آیا جامعه ما از نظر فرهنگی پذیرای این دسته از کودکان هست یا خیر؟» 

موانع دستیابی افراد معلول به فرصت‌های برابر در جامعه

 دکتر علی ربیعی، پژوهشگر اجتماعی و وزیر اسبق تعاون، کار و رفاه اجتماعی نخستین سخنران پنل اول همایش بود. ربیعی، مسأله ایجاد فرصت‌های برابر برای همه انسان‌ها را امری اخلاقی، انسانی و دینی شمرد و گفت: «ثبات هر جامعه به میزان فرصت‌های برابر تقسیم‌شده آن است». او در ادامه، نگاه جامعه به افراد فرودست اعم از سالمندان، کودکان و افراد دارای معلولیت را شاخص سنجش انسانیت آن جامعه دانست.

 وی اولین و درست‌ترین مسیر برای بهره‌مندی افراد دارای معلولیت از فرصت‌های برابر با دیگران را مسیر توانمند‌سازی دانست و سوادآموزی را نقطه آغاز هر برنامه توانمند‌سازی اعلام کرد.

 ربیعی با اشاره به سهم 30 هزار نفری کودکان معلول بازمانده از تحصیل در مقطع ابتدایی از رقم کلی 150 هزار نفر بازماندگان از تحصیل، اولین عامل بازدارنده کودکان از تحصیل را فقر و نداری دانست و ترکیب فقر و معلولیت با یکدیگر را در حکم فاجعه دانست. 

 وزیر اسبق تعاون، کار و امور اجتماعی در ادامه سخنان خود افزود: «سرمایه‌گذاری روی آموزش معلولان، در درازمدّت هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی جامعه را کاهش می‌دهد.» او ضمن اشاره به رقم 37 درصدی بیشتر نرخ بیسوادی در میان جامعه معلولان نسبت به افراد عادی و رقم 11 هزار نفری معلولان دارای تحصیلات عالیه، اینطور نتیجه گرفت که: «معلولیت ذاتاً مانع افراد برای پیشرفت نیست و نابرابری در دسترسی به شرایط است که مانع از پیشرفت افراد می‌شود.»

کودکان سالم و معلول باید کنار هم درس بخوانند

 ربیعی، ضمن اشاره به عدم سیاستگذاری در حوزه تحصیل کودکان سالم و معلول همراه هم، از جمله مزایای این روش را رویارویی هر دو گروه با واقعیت‌های اجتماعی و عادت آنها به همزیستی با یکدیگر دانست و افزود که این روش «موانع اجتماعی و ذهنی معلولان برای اجتماعی‌شدن را کاهش می‌دهد.»

 وی در بخش دیگری از سخنانش به موانع زیرساختی آموزش معلولان از جمله کمبود مدارس مناسب‌سازی شده برای استفاده این دسته از کودکان اشاره کرد و کالبد نامناسب فیزیکی عمده مدارس کشور را از جمله مهم‌ترین موانع تحقق آموزش برابر و دستیابی کودکان معلول به فرصت‌های برابر با همسالان خود دانست. عدم تأمین بودجه دیگر مانع مطرح شده از سوی این استاد دانشگاه بود. 

 این پژوهشگر اجتماعی در ادامه سخنان خود عدم آمادگی فرهنگی – اجتماعی برای پذیرش معلولان را از جمله موانع مهم دیگر برشمرد. به نظر او غلبه نگاه «ترحمی» یا «اجتنابی» بیشترین ضربه را به معلولان در ایران وارد آورده‌ است. 

 ربیعی خودباوری برای حرکت به سوی جلو، توانمندسازی ذهنی خانواده‌های دارای فرزند معلول، اعمال سیاست پیشگیرانه برای جلوگیری از افزایش شمار معلولان در جامعه به‌خصوص تست غربالگری ژنتیک را از مهم‌ترین راهکارهای برون‌رفت از بحران موجود دانست و بر ضرورت گفتگو و همیاری تأکید کرد. 

آموزش و پرورش؛ خیرین مدرسه‌‌ساز و مناسب‌سازی یا ساخت مدارس ویژه معلولان

 سخنران دوم پنل نخست، دکتر مجید عبداللهی، معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی مدارس کشور بود. 

 وی ضمن اشاره به تفاوت معلولیت و محدودیت، به این نکته اشاره کرد که مناسب‌سازی فضا برای معلولان باید از شهر شروع و سپس در حوزه مدرسه و دانش‌آموزی دنبال شود. 

 عبداللهی با اشاره به اصل سی‌ام قانون اساسی جمهوری‌اسلامی ایران در لزوم دسترسی رایگان همگان به آموزش رایگان تا پایان دوره متوسطه، به این نکته اذعان کرد که: «ما باید کمک کنیم تا معلولان بتوانند مانند دیگران از فضاهای آموزشی استفاده کنند.» او افزود که از سال 1385 تاکنون به تأسیس مدارس برای کودکان با نیازهای ویژه توجه شده و با هویت‌بخشی به این نیاز، مدارسی برای کودکان استثنایی از جمله مبتلایان به بیماری اوتیسم ساخته و آماده بهره‌برداری شده است. 

 معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی مدارس کشور در بخش دیگری از سخنان خود به اقدامات انجام‌گرفته برای کودکان با نیازهای ویژه در نظام اداری آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: «نخستین کار در نظام اداری کشور، تهیه آئین‌نامه حقوق معلولان بود که با توجه به جهت‌گیری سند تحول بنیادین انجام گرفت.» 

 وی در ادامه به ارائه آمار پرداخت و افزود: «از سال 1398 سالانه به صورت میانگین حدود 500 مدرسه با توجه به نیازهای دانش‌آموزان معلول، مناسب‌سازی شده‌ است و از آن سال تاکنون، سالانه به صورت میانگین حدود 3000 مدرسه ساخته‌ می‌شود که در احداث آن‌ها به مسأله معلولان و نیازهای آنان توجه ویژه شده‌است.» 

 عبداللهی از کمک خیرین مدرسه‌ساز برای ساخت مدارس خاص استثنایی سخن گفت و اشاره کرد که از محل این کمک‌ها، سالانه بالغ بر 40 تا 50 مدرسه برای معلولان در سراسر کشور ساخته می‌شود. 

پیشنهادهای مؤسسه «دارالاکرام» برای کمک به دانش‌آموزان معلول

 سخنران سوم پنل نخست، دکتر مصطفی میراحمدی‌زاده، مدیرعامل مؤسسه خیریه «دارالاکرام» بود. 

 او با اشاره به فعالیت‌های این خیریه، پیشنهادهایی برای کمک به معلولان ارائه داد. طرح ارائه بورسیه تحصیلی به دانش‌آموزان معلول، ارائه خدمات رایگان آموزشی به این دسته از کودکان، تولید محتوای آموزشی مرتبط با حقوق کودکان و دانش‌آموزان معلول در مجله «حقوق کودک» وابسته به سایت «الفبا» از جمله این پیشنهادها بود. 

 میراحمدی‌زاده همچنین از تبدیل دانش‌آموزان معلول به کنشگران فعال و همیار معتمد مؤسسه برای شناسایی کودکان معلول دیگر، بارگزاری مدارک آنها در سامانه و درخواست ارائه خدمات به آنها توسط نیکوکاران سخن گفت. 

کنوانسیون حقوق معلولان، آموزش فراگیر و فواید دو‌سویه برای کودکان عادی و معلول

‎  پنل دوم همایش «فقر و نابرابری آموزشی» به مدیریت دکتر سیده تهمینه موسوی، عضو هیئت‌علمی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران و با سخنرانی دکتر فتحی، کارشناس حوزه استثنایی بنیاد قلم‌چی؛ دکتر دشتی، کارشناس روابط عمومی مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد و دکتر رضا درمان، مدیرعامل مؤسسه خیریه ابتکار و توسعه نوید برگزار شد. 

 در ابتدای جلسه، دکتر موسوی، مدیر پنل، از فرهنگ به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در امور معلولان یاد کرد و آن را نیازمند سرمایه‌گذاری دولتی دانست. 

 وی با اشاره به عضویت ایران در کنوانسیون حقوق معلولان، به مفاد این کنوانسیون درباره لزوم توجه به فرهنگ، آموزش و برابری فرصت‌ها و تأکید آن بر آموزش فراگیر معلولان در کنار افراد سالم صحه گذارد. 

 عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مزایای آموزش فراگیر را امری دو سویه برای کودکان عادی و معلول دانست و گفت: «آموزش فراگیر نه‌تنها به کودکان معلول، مهارت‌های اجتماعی را یاد می‌دهد و از ابتدا امکان تحصیل در یک محیط واقعی را برای آن‌ها فراهم می‌آورد بلکه هم‌زمان فرصتی برای کودکان عادی ایجاد می‌کند تا با کودکان معلول برخورد کرده و امکان آشنایی و پذیرش تفاوت‌های فردی و به رسمیت شناختن آنها را بیابند. امری که آن‌ها را برای ورود به دنیای بزرگسالی بدون فرهنگ تبعیض و جامعه‌ای پویا سوق می‌دهد.»

خدمات و طرح‌های بنیاد قلم‌چی برای دانش‌آموزان و دانشجویان معلول

 نخستین سخنران پنل دوم، آقای فتحی، کارشناس حوزه استثنایی بنیاد قلم‌چی بود. او با گرامیداشت روز «عصای سفید» تعیین این روزها را امری فرهنگی و موجب آگاهی‌بخشی به افراد جامعه و اصلاح نگرش‌های نادرست مردم دانست. 

 دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود به طرح‌های بنیاد قلم‌چی برای کودکان معلول اشاره کرد و در این زمینه گفت: «بنیاد قلم‌چی از سال 1393 تاکنون، 21 هزار دانش‌آموز معلول را بورسیه کرده و برای آن‌ها کتاب‌های صوتی رایگان تهیه کرده است. همچنین این بنیاد موفق به ساخت 3 مدرسه استثنایی گردیده و 160 کلاس درس را در این فاصله زمانی، هوشمند‌سازی کرده‌ است». 

 اهدای کتاب‌های بریل و افتتاح بخش نابینایان 5 کتابخانه عمومی از دیگر خدمات این بنیاد به افراد نابینا است. فتحی در بخش دیگری از سخنان خود از خدمات بنیاد قلم‌چی به دانشجویان معلول سخن گفت و اشاره کرد که این بنیاد با باور به اصل توانمندسازی معلولان امکان فعالیت دانشجویان استثنایی را در کسوت مشاور فراهم ساخته‌ است.

نقش خانواده‌ و مدرسه در توانمندسازی یا ناتوانی معلولان

 دکتر دشتی، کارشناس روابط عمومی مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد، سخنران دیگر این پنل بود که ضمن روایت تجربه زیسته خود از معلولیت، به اهمیت جایگاه خانواده‌ها در توانمندسازی معلولان اشاره کرد. 

 وی اظهار کرد: «خانواده‌ها باید معلولیت فرزندان خود را بپذیرند و بدانند که آن‌ها هم از حق تحصیل برخوردارند.» او ضمن اشاره به اینکه عدم پذیرش مسأله معلولیت فرزندان توسط والدین و خانواده آن‌ها، علّت عمدۀ بی‌سوادماندن این کودکان است، اضافه کرد: «باید روی خانواده‌ها کار کنیم و نگرش آن‌ها را تغییر دهیم. جامعه نیز باید به این نوع خانواده‌ها روحیه دهد و با آن‌ها همدردی کند».

 دشتی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش کادر مدارس اشاره کرد و از عدم آمادگی آن‌ها برای پذیرش دانش‌آموزان معلول انتقاد کرد. در پایان، او به معرفی شماری از چهره‌های موفق دانشگاهی پرداخت که با وجود معلولیت توانسته‌اند از کمک‌های مؤسسه رعد برخوردار گردیده و به چهره‌ای جهانی بدل شوند. خانم دکتر هنرپرور، دکترای فیزیک شیمی و استاد دانشگاه در آفریقای جنوبی؛ دکتر فیاضی، دکترای شهرسازی و عمران و استاد دانشگاه، خانم دکتر صابری، دانش‌آموخته حقوق بین‌الملل از کانادا و استاد دانشگاه یورک و خانم دکتر رحیمی، فوق‌دکترای محیط زیست از این زمره‌اند. 

فرهنگ‌سازی بر توسعه سخت‌افزاری مقدم است

 دکتر رضا درمان، مدیرعامل موسسه خیریه ابتکار و توسعه نوید، آخرین سخنران این پنل بود. 

 او مهم‌ترین چالش پیش‌روی جامعه معلولان ایران را پیشگامی توسعۀ سخت‌افزاری بر فرهنگ‌سازی دانست، درحالی که فرهنگ‌سازی بر توسعه سخت‌افزاری مقدم است.

 درمان بر ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های نوین آموزشی برای تربیت نسل جدید و آشنایی آن‌ها با حقوق کودکان معلول اشاره کرد. 

تأکید وزارت آموزش و پرورش بر آموزش فراگیر کودکان عادی و استثنایی

 آخرین سخنران این همایش دکتر مهدی حسینی، رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور بود. 

 او مهم‌ترین دستاورد دوساله اخیر را ایجاد وحدت و انسجام در آموزش دانش‌آموزان عادی و استثنایی دانست و اشاره کرد که:« از شعارهای اصلی دولت، کیفیت‌بخشی به فرایندهای آموزشی و پرورشی است که در چهار سطح به رسمیت‌شناختن حق آموزش و تربیت، دسترسی همگانی به آموزش، توجه به ساحت‌های مختلف تعلیم و تربیت و انطباق جریان تربیت با ویژگی‌ها و تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان در حال انجام است». 

 حسینی بر سیاست آموزش فراگیر و ضرورت آموزش کودکان عادی و معلول و توانمندسازی معلمان برای ارائه خدمات به هر دو گروه تأکید کرد.  

گزارش از زهرا حاتمی