به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، یکی از جلوه‌های خشم طبیعت و شاید ناکارآمدی مدیریت انسان‌ها، طوفان‌های شن و گرد و غبار است که در دهه‌های اخیر با افزایش تغییرات اقلیمی در همه فصول و  مناطق جغرافیایی در حال وقوع است. طوفان‌هایی که مثل ابرهای تیره همه‌چیز را در سر راه خود فرو می‌برند، روز را به شب تبدیل می‌کنند و همه مناطق جهان از چین شمالی تا جنوب صحرای آفریقا را با  ویرانگری خود، مواجه ساخته‌اند.

حقایق و ‌داده‌ها

 طوفان‌های گرد و غبار، معمولاً در مناطق خشک و بیابانی رخ می‌داد، اما امروزه توان آن‌ها در طی‌کردن مسافت‌های طولانی، بیشتر شده است. ذرات گرد و غبار که توسط طوفان شن به گردش درمی‌آیند، همیشه مخرب نیستند، اگر تغییرات اقلیمی زمین در حالت طبیعی بود، این طوفان‌ها می‌توانستند مواد مغذی را برای اکوسیستم‌ها فراهم کنند، اما با افزایش گرم‌شدن زمین و سرعت‌گرفتن تغییرات آب و هوا، اثرات مخرب این طوفان‌ها بسیار زیاد شده است.

 طوفان‌های شن و گرد و غبار، می‌توانند بر سلامت انسان تاثیر بگذارند. آن‌ها، باعث بیماری‌های تنفسی، اختلالات قلبی، و بیماری‌های چشم و پوست هستند و یا باعث گسترش سایر بیماری‌های ویروسی مانند مننژیت می‌شوند. طوفان‌های گرد و غبار به زیرساخت‌های انسانی مانند سیستم حمل‌ونقل هوایی و زمینی و یا کشاورزی آسیب می‌زنند. هر سال حدود دو میلیارد تن گرد و غبار به جوّ کره زمین وارد می‌شود. 

 طوفان‌های شن و گرد و غبار زمانی رخ می‌دهند که بادهای قوی، ماسه و گرد و غبار را از خاک‌های خشک به جو منتقل  و ذرات را در فواصل وسیع،  پراکنده کند. 330 میلیون نفر در جهان تحت تأثیر مستقیم این طوفان‌ها هستند و منبع 25 درصد انتشار آن‌ها، مرتبط با فعالیت انسان است. ما سالانه شاهد جابجایی بیش از 25  میلیارد تن شن و غبار، یعنی حجمی بالغ بر 384 هرم بزرگ جیزه (یکی از اهرام سه‌گانه مصر باستان)، در سراسر زمین هستیم. 

 مهم‌ترین منابع گرد و غبار در سطح جهان در مناطق خشک و نیمه‌خشک، به ویژه بیابان‌های بزرگی مانند صحرای آفریقا، گوبی در آسیا، و صحرای عربستان در خاورمیانه متمرکز شده است. فعالیت طوفان شن و غبار بسته به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و عوامل محیطی محلی، به طور گسترده‌ای متفاوت است. آن‌ها از منابع طبیعی مانند بیابان‌ها، بستر دریاچه‌های خشک و مناطق ساحلی با رسوبات سست سرچشمه می‌گیرند. فعالیت‌های انسانی از طریق ساخت و ساز، کشاورزی و شیوه‌های ضعیف مدیریت زمین که پوشش گیاهی را از بین می‌برد و خاک را در معرض فرسایش بادی قرار می‌دهد، این مشکل را تشدید می‌کند. 

تاثیر منفی طوفان‌های گرد و غبار در دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDGs)

 طوفان‌های شن و گرد و غبار یک چالش اساسی برای دستیابی به توسعه پایدار در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی آن است. طوفان‌ها، در دهه‌های اخیر به دلیل تأثیرات قابل توجهی که بر محیط زیست، سلامت، کشاورزی، معیشت و رفاه اجتماعی-اقتصادی دارند، به نگرانی جدی جهانی بر سر راه توسعه، تبدیل شده‌اند. طوفان‌ها، روند توسعه را به تاخیر می‌اندازند و باعث  افزایش روند قحطی و گرسنگی، سلامتی، تامین آب، رشد اقتصادی، توسعه شهری، حفاظت از جنگل‌ها و بیابان زایی شده‌اند. 

  در قرن بیستم، گرد و غبار بیابان، دو برابر شده و  کنترل تأثیرات آن دشوار است، زیرا فعالیت‌های انسانی در یک نقطه می‌تواند باعث ایجاد طوفان‌های شن و گرد و غبار در قسمتی دیگر از جهان شود. با این حال، این طوفان‌ها و تاثیراتشان را می‌توان با اقدامات جمعی و همکاری بین‌المللی، کاهش داد.

نقش سازمان‌های جامعه مدنی

 مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای روز 12 جولای مصادف با 22 تیر  را به عنوان روز جهانی مبارزه با «طوفانهای شن و گرد و غبار» نام‌گذاری کرده است. این اقدام، به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران در دهۀ نود شمسی بوده است. هدف این اقدام، همکاری در سطوح جهانی و منطقه‌ای با هدف پیشگیری، مدیریت و کاهش اثرات طوفان‌های شن و گرد و غبار از طریق تقویت سیستم‌های هشدار اولیه و به اشتراک گذاشتن  اطلاعات مربوط به اقلیم و آب و هوا بوده است. 

 «کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی» برای مبارزه با طوفان‌های گرد و غبار، ائتلافی را به نام «ائتلاف سازمان ملل برای مبارزه با طوفان‌های شن و گرد و غبار» (UNCCD) تشکیل داده است. این ائتلاف منجر به شکل‌گیری  سیستمی وابسته به سازمان ملل متحد شده است که همه، از دولت‌ها گرفته تا سازمان‌های جامعه مدنی و جوامع را به فعالیت و مبارزه علیه این بحران، دعوت می‌کند.

 ائتلاف سازمان ملل برای مبارزه با طوفان‌های شن و  گرد و غبار،  دولت‌ها، سازمان‌های غیر دولتی و مردم‌نهاد (NGO & INGO) را در کنار هم جمع می‌کند. آن‌ها قرار است تا با هم‌افزایی، همکاری، مشارکت، ترویج و هماهنگی برای رسیدن به پاسخی مشترک، در کنار یکدیگر فعالیت کنند.  این فعالیت و اقدامات، شامل مواردی چون، تسهیل تبادل دانش، داده‌ها، یافتن  بهترین شیوه‌ها، ترویج اقدامات مؤثر و حمایت از  ابتکارات حمایت و تامین مالی، می‌شود.

 دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند با تسهیل گفت‌وگو و همکاری بین کشورهای آسیب‌دیده در کنار همکاری با سیستم سازمان ملل در به مسائل مربوط به طوفان‌های شن و گرد و غبار بپردازد. در موازات با اقدامات بخش دولتی، سازمان‌های غیردولتی و خیریه‌ها نیز می‌توانند با تسهیل ظرفیت‌سازی جوامع، نسبت به افزایش آگاهی، آموزش و آمادگی پاسخ اضطراری، اقدام کنند. گاهی این سازمان‌ها با فعالیت زیست‌محیطی و راهکارهای عملی به مبارزه با بیابان‌زایی و تشکیل کانون‌های طوفان می‌روند. برای مثال، سال‌هاست که خیریه‌ها و سازمان‌های غیردولتی در آفریقا با درخت‌کاری و آموزش حفاظت از منابع طبیعی به جوامع محلی در این راه کمک کرده‌اند.

 ائتلاف سازمان ملل متحد، بر چهار حوزه تمرکز دارد که شامل: تسهیل تبادل اطلاعات، ظرفیت سازی و آموزش، بسیج منابع و جمع‌آوری کمک‌های مالی، و حمایت و افزایش آگاهی می‌باشند. این ائتلاف شامل پنج کارگروه: سازگاری و کاهش، پیش‌بینی و هشدار اولیه، بهداشت و ایمنی، سیاست و حاکمیت و میانجیگری و همکاری منطقه‌ای است. این پنج کارگروه متشکل از دولت‌ها و نمایندگانی از سازمان‌های غیردولتی است.

سخن آخر

 همکاری جهانی برای پیش‌بینی طوفان‌های شن و گرد و غبار و اقدامات تاب‌آورانه برای مقابله، مستلزم درک بهتر اثرات چندبُعدی و شدید این پدیده است. آگاهی‌رسانی و آموزش مردم درباره تاثیرات منفی این طوفان‌ها،  از جمله بدتر شدن سلامت، رفاه و معیشت مردم، افزایش بیابان‌زایی و تخریب زمین، جنگل‌زدایی، از بین رفتن تنوع زیستی و بهره‌وری زمین، تهدید امنیت غذایی و تاثیر آنها بر رشد اقتصادی پایدار، می‌تواند به کاهش بحران‌های پیش‌رو کمک کند.

 شیوه‌های غیرپایدار کشاورزی و بهره‌وری غیر اصولی از منابع، بر فرآیندهای بیابان‌زایی تاثیر می‌گذارد و منجر به تشکیل کانون‌های جدید گرد وغبار می‌شود. به همین دلیل شیوه‌های مدیریت آب و زمین پایدار می‌تواند اثرات طوفان‌های شن و گرد و غبار را کاهش دهد. 

 سازمان‌های غیر دولتی و مردم‌نهاد در کنار دولت‌ها می‌توانند با ترویج و آموزش راهکارهای مدیریت پایدار محیط‌زیست، بهبود فرآیند کشاورزی و بهره‌برداری مناسب از منابع طبیعی برای مبارزه با این پدیده مخرب اقلیمی به کمک جوامع بیایند. همچنین ارزیابی زیست‌محیطی علمی جامع از سوی سیاستگذاران، دولت‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی ضرورت دارد و حتی با کوچک‌ترین اقدامات نیز می‌توان تأثیرات اساسی بر عملکرد اکوسیستم زمین ایجاد کرد.

منابع:

سازمان ملل متحد

wmo

UN Environment Management Group

Environment and Health in China: The Role of Environmental NGOs in Policy Innovation