به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، چهارم دی‌ماه، روز بزرگداشت رودکی، شاعر پرآوازه کشورمان نامگذاری شده است. همزمان با این روز، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی خانمحمدی، شاعر و پژوهشگر ادب فارسی یادداشتی اختصاصی در اختیار خیر ایران قرار داده است که در ادامه از نظر می‌گذرد.

در طلیعه شعر پارسای پارسی، شاعر شگرفی از روستای بَنُج رودک، فصل جدید و زیبایی را از تاریخ ادبیات آغاز کرد. اگر چه وی بینایی نداشته است اما بینایی این شاعر را می‌توان در توصیفات دقیق و جزئی و تصاویر ابداعی اشعار او یافت. اشعار رودکی اوراق زرنگاری است که موضوعات متنوعی را مانند توصیف طبیعت، ناپایداری و بی‌وفایی جهان و غنیمت‌شمردن فرصت‌ها تذهیب کرده است. رودکی به هر موضوعی که پرداخته، همانند نقاشی چیره‌دست زوایای مختلف آن را به تصویر کشیده است؛ چه آن زمانی که از پیری خود و ریختن دندان‌هایش حکایت می‌کند:

مرا بسود و فروریخت هرچه دندان بود/ نبود دندان لا بل چراغ تابان بود

سپید سیم زده بود و درّ و مرجان بود/ ستارۀ سحری بود و قطره باران بود...

و چه آن زمانی که زیباترین خمریّه تاریخ ادبیات را می‌سراید:

مادر می را بکرد باید قربان/ بچۀ او را گرفت و کرد به زندان

شعر رودکی روان، پاکیزه و متعادل است. بروز و ظهور این صفات در اشعار او دلایل متنوعی دارد که برجسته‌ترین آن، «فطری‌بودن شعر در قدم‌های نخستین سرایش آن» است. توضیح این که شاعران به مرور زمان در تلاشند تا جلوه‌های هنر خویش را به چشم مخاطب بیاورند به همین جهت آرایه‌پردازی رنگ شدیدی به خود می‌گیرد و بوی تصنع و تکلف از آن اشعار به مشام می‌رسد. اما هدف رودکی بیان احساس و دریافت خویش در اصیل‌ترین حالت بوده و آشنایی وی با موسیقی به زیبایی آن افزوده است.

اگر در «چهارمقاله» می‌خوانیم که امیر نصر سامانی با شنیدن بوی جوی مولیان، ‌بی‌موزه بر اسب می‌نشیند و به تاخت عازم بخارا می‌شود جای تعجب نیست که تناسب و تعادل زیبایی در اشعار رودکی عواطف هر انسانی را به جوشش در می‌آورد.

موضوعات تعلیمی در شعر رودکی به وفور یافت می‌شود بی آنکه شاعر در مقام ناصح برآمده باشد بلکه گویی رفیقی از سر دلسوزی تجربیات خویش را در اختیار دیگران می‌گذارد. چنانچه می‌فرماید:

رفت آن‌که رفت و آمد آنک آمد/ بود آن که بود، خیره چه غم داری؟

هموار کرد خواهی گیتی را؟/ گیتی‌ست، کی پذیرد همواری؟...

 از جمله این موضوعات، نیکوکاری است که رودکی از آن نیز غافل نبوده. هرچند تمام اشعار وی به دست ما نرسیده اما در یادگاریِ جاودانۀ وی می‌توان ابیاتی را یافت که در آن، این اندیشه پر رنگ شده است. 

نیکوکاری، راه حل رودکی برای عبور از دنیا

هر ادیبی که دیوان رودکی را تورق کرده، شادزیستی و در عین حال خردمندی در زندگیِ پر فراز و نشیب دنیا، توجه او را جلب کرده است. رودکی چهار اصل فطری را برای زندگی آزادانه بیان می‌کند و هر انسانی با هر تفکر و مذهبی به مدد آن می‌تواند از غم روزگار رهایی یابد:

چهار چیز مر آزاده را ز غم بخرد/ تن درست و خوی نیک و نام نیک و خرد

هر آنکه ایزدش هر چهار روزی کرد/ سزد که شاد زید جاودان و غم نخورد

یکی از آن چهار اصل در نگاه رودکی خوی نیک و نیکوکاری است چرا که نیکوکاری اصل اولیه رفتاری انسان و پایه سلامت در روابط بین فردی است؛ تن درست در این بیت به بعد جسمانی و خوی نیک به روان سالم انسان نظر دارد.

رودکی قدم فراتر بر می‌دارد و نیکوکاری را تنها راه عبور از این دنیا و نشانه خِرَد می‌داند:

این جهان را نگر به چشم خرد/ نی بدان چشم کاندر او نگری

همچو دریاست وز نکوکاری/ کشتی‌ای ساز تا بدان گذری

 در نگاه رودکی دنیا همانند سرابی است که تنها انسانِ بیداردل آن را می‌شناسد؛ خوب و بد آن معکوس است، زیبا می‌نماید و زشت عمل می‌کند و به جای شادی و تندرستی، آدمیان را دچار غم و بیماری می‌کند:

این جهان پاک خواب کردار است/ آن شناسد که دلش بیدار است

نیکی او به جایگاه بد است/ شادی او به جای تیمار است

چه نشینی بدین جهان هموار؟/ که همه کار او نه هموار است

کنش او نه خوب و چهرش خوب/ زشت کردار و خوب دیدار است

برای گذشتن از این دنیای بدکردار رودکی چه راه حلی دارد؟ نیکوکاری تنها راه حل اوست. تنها با کشتی نیکوکاری می‌توان ازاین دریا به سلامت گذشت. اگر به جامعه امروز خویش نگاهی بیندازیم به روشنی دریافت می‌کنیم که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ناشی از عدم نیکوکاری است. رودکی نیکوکاری را کشتی امنی برای گذر از مشکلات و آسیب‌های جامعه انسانی می‌داند.

مذمت ریاکاری و نامِ نیک خریدن

در قرآن و حدیث به نیکوکاری مخفیانه تاکید فراوان شده است چنانچه در آیۀ 271 سوره بقره می خوانیم:

«إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِير»

اگر انفاق‌ها را آشکار کنید، خوب است! و اگر آن‌ها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است! و قسمتی از گناهان شما را می‌پوشاند؛ (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد.) و خداوند به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است.

گاهی نیت بدی در پس کاری نیک نهفته است و قصد فرد از انجام آن کار رسیدن به سود خویش می‌باشد اهدافی مانند: شهرت، کسب مقام، قدرت و... نه‌تنها موجب فساد عمل خویش بلکه باعث خدشه‌دارشدن اعتماد در میان افراد جامعه است که این خود آسیبی اجتماعی است.

رودکی با دقت نظر به این مسئله پرداخته است:

به نام نیک تو خواجه فریفته نشوم/ که نام نیک تو دام است و زرق مر نان را

کسی که دام کند نام نیک از پی نان/ یقین بدان تو که دام است نانش مر جان را

 در گذشته نیکوکاری به صورت فردی بوده است و عموماً اشخاص متمول، سفره‌دار ایتام و فقرا بوده‌اند اما امروزه با گسترش سمن‌ها و خیریه‌ها توجه به نیکوکاری در ساحت سازمانی و کنش اجتماعی ما راه یافته است. پیگیری این دو بیت رودکی در جامعه امروز باید با دیدی اجتماعی و سازمانی نیز همراه باشد. موسسات و خیریه‌هایی که در پی سودجویی و منفعت‌طلبی خویش بنا شده‌اند همواره در پس نام نیک خود به کسب نان مشغولند و نان اعتماد جامعه را آجر می‌کنند و سبب می‌شوند موسسات دیگر نیز رونق نگیرند.

 شعر رودکی با گذشت بیش از 10 قرن از تاریخ ادبیات ما همواره برای انسان معاصر راهگشاست چرا که درد او درد انسان و درد فطرت است. مسائل اصلی حیات بشر را می‌توان در بیت بیت جواهرخانه رودکی یافت. نیکوکاری نیز از جمله این مسائل فطری است و مسلماً با شعر مانا و شعر انسانی همراه بوده است. شاعران امروز نیز به تبعیت از قله‌های ادبیات برای جاودانه‌شدن اثر خویش باید به فطرت انسانی رجوع کنند و به مهربانی، همدلی و نیکوکاری بپردازند و این مهم می‌تواند در سبک‌های فردی و مدرنِ امروز جلوه‌گر باشد.