به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، چهارمین نشست از سلسله‌نشست‌های توسعه و جامعه مدنی با عنوان «جامعه مدنی، توسعه، حق به صلح»، عصر سه‌شنبه 23 آبان‌ماه 1402 در محل سندیکای شرکت‌های ساختمانی ایران برگزار شد. 

 در این برنامه که به همت حامیان جامعه مدنی (حجم)، انجمن علمی مطالعات صلح ایران و انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی طراحی و اجرا شد، رئوف آذری؛ کنشگر صلح و محیط زیست، عضو هیئت مؤسس و نایب‌رئیس انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی، مجتبی مقصودی؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و عضو انجمن مطالعات صلح ایران، رحمان قهرمان‌پور؛ نویسنده و پژوهشگر روابط بین‌الملل و حبیب احمدزاده؛ نویسنده و کارگردان، جانباز دفاع مقدس و از اعضای مؤسس و هیئت‌مدیره موزه صلح سخنرانی کردند. 

توقف در آستانه توسعه

 در آغاز برنامه، تسهیلگر نشست، پس از خیرمقدم به شرکت‌کنندگان، ضمن توصیف ایران به عنوان کشوری در آستانه توسعه، اظهار امیدواری کرد که با برگزاری چنین نشست‌هایی «بخشی از خلاء تئوریک درخصوص توسعه، صلح و جامعه مدنی پر شود و اذهان شفاف‌تر شوند و افراد، همدلی بیشتری برای دستیابی به حقوق مدنی بیابند».

 وی تحریم، کرونا، فساد، خالص‌‌سازی و خطر جنگ و خشونت را از جمله عواملی دانست که می‌تواند باعث درجازدن ایران در شرایط آستانه‌ای شود. به نظر این کنشگر اجتماعی، «جامعه مدنی نحیف ایران در فضای پیش‌گفته، از حیث نهادسازی، تداوم، تشکل‌یابی و شبکه‌سازی دچار رکود شده است و علیرغم همه تلاش‌های فعالان مدنی و همت جمعی، تا دستیابی به اهداف خویش فاصله‌ای ژرف داریم».

به چشمانمان یاد دهیم که خوبی‌ها را ببینند

 نخستین سخنران این نشست، رئوف آذری؛ کنشگر صلح و محیط زیست، عضو هیئت مؤسس و نایب رئیس انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی بود. آذری شعر «قاصدک» مهدی اخوان ثالث را تصویری از اوضاع دیروز و امروز ایران دانست و اظهار امیدواری کرد که کنشگران مدنی این شرایط را تغییر دهند. 

 نایب‌رئیس انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی، در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره زندگی خود و توصیفی از وضعیت زندگی شهروندان کردستانی ارائه داد و از کمبودها انتقاد کرد. 

 آذری، تأسیس مرکز مشاوره خصوصی در سردشت برای چاره‌سازی مشکل بزرگ افزایش آمار طلاق، تعیین زنگ مهربانی، آشتی و گفت‌وگو برای کودکان در مدارس، تأسیس پنج مدرسه الگویی در کردستان برای کاهش خشونت در میان کودکان این استان، کاشت بذر بلوط برای حمایت از محیط زیست و طرح «گزارش مهربانی» را از جمله اقدامات خود معرفی کرد. 

 این کنشگر صلح و محیط زیست، رسالت خود را «نشاء بذر مهربانی و پرورش جوانه صلح» دانست و اظهار امیدواری کرد که به چشمان‌مان یاد دهیم که خوبی‌ها را ببینند.

 عضو هیئت مؤسس انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی، در پایان سخنان خود گفت ای کاش کشورها به جای نفت، مهربانی صادر کنند، چه‌اینکه اگر چنین می‌کردیم، اکنون شرایط بین‌المللی بهتر از امروز بود.

کرامت انسانی؛ جوهرۀ توسعه

 سخنران دوم نشست، دکتر مجتبی مقصودی؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و عضو انجمن مطالعات صلح ایران بود. 

 مقصودی، وجه برجسته بحث صلح و مصالحه را در حوزه جامعه‌شناسی سیاسی با رویکردی میان‌رشته‌ای دانست و آن را با رشته‌های دیگر از جمله تاریخ، جغرافیا، روانشناسی، روابط بین‌الملل و سیاست در ارتباط دانست. 

  پژوهشگر حوزه علوم سیاسی بر این نکته تأکید کرد که در 150 سال اخیر در حوزه توسعه برخلاف روال کشورهای دیگر، فراز و فرود زیادی داشته‌ایم. مقصودی ضمن توصیف جامعه ایرانی به عنوان جامعه‌ای متنوع و متکثر، حضور نهادهای مدنی برخاسته از جامعه مدنی را در پیشرفت کشور مؤثر دانست.

 مقصودی وضعیت تئوریک مباحث مرتبط با جامعه مدنی را خوب توصیف کرد و ماهیت جامعه مدنی و نهادهای برخاسته از آن را منطقاً مصالحه‌جو و صلح‌گرا برشمرد. او ضمن اشاره به انواع توسعه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، جوهره بحث توسعه را تغییر در تمام ابعاد به سمت کرامت انسانی معرفی کرد. 

 عضو انجمن مطالعات صلح ایران، راه دستیابی به توسعه را تنها از مسیر صلح و مصالحه دانست و اظهار داشت: زمانی می‌توانیم از توسعه سیاسی صحبت کنیم که نیروهای درون جامعه با هم مصالحه کنند.

 مقصودی در پایان سخنان خود، سیاست‌ورزی آشتی‌پذیر و فعالانه، مذاکره و چانه‌زنی براساس مصلحت، بصیرت و منافع و با استناد به قوانین و موازین موجود، توافق جمعی بازیگران سیاسی براساس رضایت و ظرفیت برگشت‌پذیری را از جمله شاخصه‌های مصالحه سیاسی عنوان کرد.

دو نوع نگاه به سیاست

 رحمان قهرمان‌پور؛ نویسنده و پژوهشگر روابط بین‌الملل دیگر سخنران این نشست بود. او سخنان خود را با تمرکز بر بحث «جامعه مدنی و توسعه» ارائه داد. 

 قهرمان‌پور، گفت‌وگو درباره جامعه مدنی را بحثی جدید در جهان معرفی کرد که بعد از ظهور جنبش‌های مدنی آمریکا و فعالیت‌های «مارتین لوتر کینگ» فراگیر شده است. 

 پژوهشگر روابط بین‌الملل درادامه به توصیف و تشریح دو نوع نگاه به سیاست پرداخت. 

به نظر قهرمان‌پور یک نگاه حاصل سنّتِ دورانِ روشنگری است که رسالت خود را «عقلانی‌کردن انسان‌ها و رساندن آن‌ها به حقیقت و سکولاریزم» می‌داند. این سنت که در فرانسه شکل گرفته است، سیاست را عرصه حضور نخبگان می‌داند و بر این باور است که توده مردم، درکی از سیاست ندارند و این نخبگان حاکم‌اند که منافع ملی را به نیابت از مردم تشخیص می‌دهند. رویکرد دوم، از آمریکای دهه 1960 و فعالیت‌های مارتین لوتر کینگ سرچشمه گرفته است که بر این باور است که: «همه انسان‌ها عاملیت دارند و باید به آن‌ها اجازه فعالیت داد.» 

چهار مدل اروپایی برای ارتباط «جامعه مدنی و توسعه»

 قهرمان‌پور در ادامه سخنان خود از چهار مدل اروپایی ارتباط جامعه مدنی و توسعه سخن گفت که عبارتند از: «مدل آلمانی، فرانسوی، نوردیک شمالی (اسکاندیناوی) و مدل انگلیسی-آمریکایی (انگلوساکسون)». به نظر این پژوهشگر روابط بین‌الملل، در مدل آلمانی که برآمده از دولت پروس است، دولت قوی با اتکاء به بروکراسی برآمده از ارتش، آنچنان بروکراسی را قوی می‌کند که آلمان را به دامن فاشیسم می‌اندازد. در مدل فرانسوی با لائیتیسه به مثابه حقیقتی جهان‌شمول روبرو هستیم که جامعه مدنی و دولت هر دو بر سر آن اتفاق نظر دارند. در این مدل مرزهای میان جامعه مدنی و دولت، مخدوش است. 

 وی افزود: در مدل منحصر‌به‌فرد نوردیک، امکان همکاری مؤثر دولت و جامعه مدنی فراهم است که همین موضوع به دولت کشورهای نروژ و سوئد اجازه داد از بحران کرونا گذر کنند. مدل آخر –آنگلوساکسون- بر این باور است که از آنجایی که نظام سرمایه‌داری برای توسعه به جامعه مدنی نیازمند است، می‌بایست به بخش خصوصی اجازه رشد و نمو داد. 

 قهرمان‌پور، فهم جامعه ایرانی از جامعه مدنی را برگرفته از مدل فرانسوی دانست و با انتقاد از این رویکرد، آن را گذشته‌گرا و سبب‌ساز مشکلات بسیار دانست. به‌نظر این پژوهشگر، روشنفکران ایرانی با تأسی به سنّت فرانسوی، مسأله‌شان، کشف حقیقت ایران است و تصویری آرمانی از دموکراسی دارند که باعث شده است مسئله توسعه را پیچیده ببینیم. او سطحی از توسعه اقتصادی، گسترش شهرنشینی، ظهور طبقه متوسط شهری، شایسته‌سالاری و صلح با جهان را از جمله مصالح توسعه دانست و اذعان کرد که «مصالح توسعه در هر کشوری بنابر شرایط خودش چیده می‌شود.»

اهمیت گفت‌وگو و دستیابی به زبان مشترک

 حبیب احمدزاده؛ نویسنده و کارگردان، جانباز دفاع مقدّس و از اعضای مؤسس و هیئت‌مدیره موزه صلح، آخرین سخنران این نشست بود.

 احمدزاده، گذشته را «تخته پرش آینده» دانست و ضدارزش را ارزشی تعریف کرد که از آن نادرست استفاده می‌شود. به نظر این نویسنده «ارزش‌ها مطلق‌اند و کارکرد آن‌ها نسبی است که همین موضوع سبب تردید می‌شود».

 وی مشکل گفت‌وگو و ریاکاری را از مهم‌ترین معضلات کشور دانست و از اهمیّت دستیابی به زبان مشترک سخن گفت. 

هیئت‌مدیره موزه صلح در ادامه، ضمن تشریح یکی از فعالیت‌های خود به نام «جشنواره شاد دانش‌آموزی فیلم دفاع مقدس»، فیلمی از دوره پانزدهم این جشنواره را برای شرکت‌کنندگان نمایش داد.