رویداد «زیر سایه سکوت: واکاوی خشونت علیه کودکان دارای معلولیت» ۱۲ آذر برگزار شد
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، انجمن حمایت از حقوق کودکان بهبهانه روز جهانی افراد دارای معلولیت روز چهارشنبه ۱۲ آذرماه، وبینار تخصصی با عنوان «زیر سایه سکوت: واکاوی خشونت علیه کودکان دارای معلولیت» را با حضور دکتر سمانه شعبانی؛ متخصص دسترسی دیجیتال در مدیریت کل اتحادیه اروپا و افسر سابق حقوق زنان در مجمع اروپایی معلولیت و دکتر زهرا عابدینی؛ فعال و پژوهشگر حقوق افراد دارای معلولیت و مدرس دانشگاه برگزار کرد.
در ابتدای جلسه، مجری و تسهیلگر ضمن عرض خیرمقدم به شرکتکنندگان و سپاسگزاری از سخنرانان، به شعار روز جهانی معلولیت در سال ۲۰۲۵ میلادی؛ «تقویت رهبری افراد دارای معلولیت برای آیندهای پایدار و فراگیر» اشاره کرد و ابراز امیدواری نمود که افراد دارای معلولیت در ایران با سرلوحهقراردادن اینشعار بتوانند آیندهای فراگیرتر و پایدارتر داشتهباشند که در آن صرفنظر از تفاوتها به حقوق خود دسترسی یابند.
«صدای یارا» اولین خط تلفنی برای ارائه خدمات مشاوره به کودکان و نوجوانان، والدین و سرپرستان آنها است. افراد فعال در اینواحد از میان فارغالتحصیلان رشتههای مشاوره و روانشناسی انتخاب شدهاند. خدمات صدای یارا از ساعت ۹ تا ۱۷ در دسترس است.
وی در ادامه انجمن حمایت از حقوق کودکان را معرفی کرد و گفت: اینانجمن در سال ۱۳۷۳ با هدف ترویج اصول پیماننامه حقوق کودک به عنوان نهادی مستقل، غیرسیاسی، غیردولتی و غیرانتفاعی آغاز به کار کرد. مجمع عمومی، هیئتمدیره و بازرسان ازجمله ارکان اینانجمن هستند و مهمترین فعالیتهای آن در دو محور حقوقی-قضایی و فرهنگی-اجتماعی خلاصه میشود که در محور نخست شامل پیگیری تصویب قوانین حمایتی بهنفع کودکان و اصلاح قوانین موجود برای تحقق هرچه بیشتر حقوق کودکان و نیز ارائه خدمات معاضدت قضایی در زمینه پیگیری پروندههای کودکآزاری و... است.
او افزود: مهمترین فعالیتهای محور دوم نیز شامل آگاهیبخشی و ترویج مفاهیم حقوقی مرتبط با فرزندآوری و تعامل با کودک میشود.
در ادامه، واحدهای حقوقی، آموزش، پژوهش و مددکاری را از بخشهای مهم اینانجمن معرفی کرد و گفت: «صدای یارا» اولین خط تلفنی برای ارائه خدمات مشاوره به کودکان و نوجوانان، والدین و سرپرستان آنها است که افراد فعال در اینواحد از میان فارغالتحصیلان رشتههای مشاوره و روانشناسی انتخاب شدهاند. خدمات صدای یارا از ساعت ۹ تا ۱۷ در دسترس است.
براساس کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (CRPD)، معلول به کسی گفته میشود که از سوی دو دستهعامل دچار محدودیتهایی در مشارکت اجتماعی شده باشد. دسته نخست آن چیزی است که در ویژگیهای خود فرد شامل نابینایی، ناشنوایی و محدودیتهای جسمی-حرکتی وجود دارد و دسته دوم که معمولاً مغفول میمانند و کمتر به آنها توجه میشود، موانع اجتماعی درون جامعه مانند مناسبسازی ناکافی و... هستند.
او تعریفی از کودک و معلولیت ارائه کرد و گفت: در اینوبینار و برپایه پیماننامه حقوق کودک، کودک به هر فرد زیر ۱۸ سال اطلاق میشود. براساس کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (CRPD)، معلول به کسی گفته میشود که از سوی دو دستهعامل دچار محدودیتهایی در مشارکت اجتماعی شده باشد. دسته نخست آن چیزی است که در ویژگیهای خود فرد شامل نابینایی، ناشنوایی و محدودیتهای جسمی-حرکتی وجود دارد و دسته دوم که معمولاً مغفول میمانند و کمتر به آنها توجه میشود، موانع اجتماعی درون جامعه مانند مناسبسازی ناکافی و... هستند.
خشونت چرخهای و راهکارهای جلوگیری از آن
سخنران نخست این برنامه، دکتر سمانه شعبانی در آغاز سخنان خود، ضمن اشاره به تلاقی دو روز مهم جهانی؛ «روز مقابله با خشونت علیه زنان» و «روز جهانی افراد دارای معلولیت»، چند نکته کلی درباره خشونت و معلولیت را بیان کرد و گفت: خشونت حالت چرخه دارد و چنانچه پیشگیری و درمان نشود، نتایج ناگواری در پی خواهد داشت.
او بر این باور بود که کودکانی که خشونت میبینند، ممکن است بعدها در بزرگسالیشان، اینخشونت را در حق فرزندان خود اعمال کنند.
شعبانی معلولیت را علتی برای اعمال یا تشدید خشونت
وجود معلولیت مانند نابینایی، ناشنوایی، معلولیتهای ذهنی و... شرایط را برای درک و توضیح موقعیت برای کودک دشوارتر میکند و باعث میشود وی در صورت بروز خشونت یا نتواند آن را بیان کند و یا اساساً درک نکند که آنچه رخ داده است، خشونت یا نوعی از سوء استفاده در حق او است.
دانست و ادامه داد: خشونت و معلولیت رابطهای دوسویه دارد و همانطور که خشونت شدید میتواند به معلولیت بینجامد، فرد دارای معلولیت نیز بیشتر در معرض اعمال خشونت قرار دارد.
این کنشگر اجتماعی آمار خشونت علیه کودکان را سه تا چهار برابر بیشتر از بزرگسالان اعلام کرد و با اشاره به ضعف کودکان از نظر روانی و فیزیکی و رشدنایافتگی این گروه اجتماعی، چرایی تشدید خشونت نسبتبه کودکان دارای معلولیت را علتیابی کرد.
بهگفته وی، وجود معلولیت مانند نابینایی، ناشنوایی، معلولیتهای ذهنی و... شرایط را برای درک و توضیح موقعیت برای کودک دشوارتر میکند و باعث میشود وی در صورت بروز خشونت یا نتواند آن را بیان کند و یا اساساً درک نکند که آنچه رخ داده است، خشونت یا نوعی از سوء استفاده در حق او است.
جامعه معلولیت را نه بهعنوان حالت ممکن بلکه بهعنوان عار، ننگ، بار و سرشکستگی برای خانواده به حساب میآورد که باعث میشود کودک دارای معلولیت از جامعه طرد شود
جامعه معلولیت را نه بهعنوان حالت ممکن بلکه بهعنوان عار، ننگ، بار و سرشکستگی برای خانواده به حساب میآورد که باعث میشود کودک دارای معلولیت از جامعه طرد شود
شعبانی دومینعامل افزایش میزان خشونت درمورد کودکان دارای معلولیت را وابستگی شدید ایندسته از کودکان به مراقبت دانست و ادامه داد اینکودکان به مراقبت تماموقت ۲۴ساعته نیازمند هستند که معمولاً در خانواده برعهده مادر خانواده یا دیگر زنان است که بهخاطر فقدان یا کاستیهای سیستم حمایتی و در دسترسنبودن آن در تمام شهرها و روستاهای ایران، اینافراد بهسرعت بهفرسایش روانی دچار میشوند. فرسودگی بهشکل خشم در برخورد با کودک دارای معلولیت خود را نشان میدهد.
بیاهمیتی و طرد اجتماعی، سومینعاملی بود که افسر سابق حقوق زنان در مجمع اروپایی معلولیت در اینسخنرانی به آن اشاره کرد و گفت: جامعه معلولیت را نه بهعنوان حالت ممکن بلکه بهعنوان عار، ننگ، بار و سرشکستگی برای خانواده به حساب میآورد که باعث میشود کودک دارای معلولیت از جامعه طرد شود.
شعبانی با اشاره به دسترسینداشتن به آمارهای دقیق و درست درباره تعداد کودکان دارای معلولیت در ایران، پژوهشهای انجامشده را مبتنی بر حدس و گمان ارزیابی کرد و افزود: یکی از مهمترین موضوعات مرتبط با خشونت علیه کودکان دارای معلولیت، بحث تکرار آن است.وی غفلت و نادیدهانگاری کودکان دارای معلولیت را بهعنوان نوعی از خشونت تلقی کرد و ادامه داد: برخی از خانوادهها به علت فشارهای اجتماعی و یا اینکه برای بیرونبردن کودک دارای معلولیت به کمک چندنفر نیاز دارند، عملاً آنها را در خانه حبس کرده و از آن خارج نمیکنند
وی غفلت و نادیدهانگاری کودکان دارای معلولیت را بهعنوان نوعی از خشونت تلقی کرد و ادامه داد: برخی از خانوادهها به علت فشارهای اجتماعی و یا اینکه برای بیرونبردن کودک دارای معلولیت به کمک چندنفر نیاز دارند، عملاً آنها را در خانه حبس کرده و از آن خارج نمیکنند.
او افزود: ناتوانی کودک در گزارش خشونت باعث پنهانماندن آن میشود. خشونتهایی که به صورت فیزیکی، روحی، روانی و جنسی علیه ایندسته از کودکان در محیط خانه یا مراکز نگهداری اعمال میشوند، شامل خشونت خانگی بر اثر فرسودگی ناشی از مراقبت میشود، این فرسودگی منجر به تنبیه بدنی، بدزبانی یا تحقیر کودک دارای معلولیت شده یا به علت فشارهای مالی و اجتماعی بر خانواده به آسیبهای روحی و روانی اینافراد میانجامد.
وی غفلت و نادیدهانگاری کودکان دارای معلولیت را بهعنوان نوعی از خشونت تلقی کرد و ادامه داد: برخی از خانوادهها به علت فشارهای اجتماعی و یا اینکه برای بیرونبردن کودک دارای معلولیت به کمک چندنفر نیاز دارند، عملاً آنها را در خانه حبس کرده و از آن خارج نمیکنند.
شعبانی جداسازی در مدرسه و عدم تعامل کودکان دارای معلولیت با کودکان عادی را از جمله دیگرنمونههای خشونت علیه آنها توصیف کرد و گفت: گرچه بدون جداسازی ممکن است که کودکان دارای معلولیت بهعلت میمیک صورت و یا محدودیتهایشان از سوی همسالان در معرض خشونت و آزار قرار گیرند، ولی جداسازی آنها از دیگران باعث میشود آنها آمادگی ورود به جامعه را از دست بدهند.
ما میتوانیم از گفتمان حذف مؤسسات نگهداری از کودکان دارای معلولیت در اروپا الگو بگیریم، اما نمیتوانیم آن الگو را عیناً در جامعه خودمان پیاده کنیم؛ چون ما پایه حمایت اجتماعی را نداریم، با فقر مطلق روبرو هستیم. بنابراین اینالگو برای ما لوکس است، اما نشدنی و دستنایافتنی نیست، ولی نیاز به زمان و تغییر شرایط دارد.
متخصص دسترسی دیجیتال در مدیریت کل اتحادیه اروپا از مؤسسات و مراکز نگهداری از کودکان دارای معلولیت بهعنوان عامل اعمال خشونت ساختاری و سیستمی یاد کرد و گفت: در اروپا به این نتیجه رسیدهاند که اگر بخواهیم شرایط بهتر شود، چارهای جز حذف این مؤسسات و مراکز نداریم.
شعبانی تبدیل اینمراکز به خانههای کوچک با استقلال و تحت مراقبت را زمینهساز آشنایی افراد دارای معلولیت با جامعه و ادغام در آن دانست. وی تحقق این برنامه برای ایران را «لوکس» ارزیابی کرد و تأکید کرد: حذفکردن این مؤسسات در جامعه کنونی ایران یکباره ممکن نیست و نیاز به برنامه منسجم و زمانبر دارد.
وی وضعیت کنونی جامعه ایرانی را با اروپا متفاوت دانست و ادامه داد: در اروپا خدمات اجتماعی دراولویت است و برخلاف ایران، فقر مطلق وجود ندارد و هرکسی به حداقل امکانات زندگی دسترسی دارد. ما میتوانیم از گفتمان حذف مؤسسات نگهداری از کودکان دارای معلولیت در اروپا الگو بگیریم، اما نمیتوانیم آن الگو را عیناً در جامعه خودمان پیاده کنیم؛ چون ما پایه حمایت اجتماعی را نداریم، با فقر مطلق روبرو هستیم. بنابراین اینالگو برای ما لوکس است، اما نشدنی و دستنایافتنی نیست، ولی نیاز به زمان و تغییر شرایط دارد.
دکتر شعبانی از رسانههای جمعی خواست بهجای ارائه تصویری قابل ترحم یا اغراقشده از کودک دارای معلولیت و قهرمانسازی از او، تصویری واقعی از اینگروه نشان دهند.
در پایان اینقسمت از سخنرانی، شعبانی کودکان دارای معلولیت را بهسان دیگرکودکان در معرض خشونتهای دیجیتال ارزیابی کرد و بیان کرد: قبل از اینکه گوشی به دست کودک دارای معلولیت بدهید، بهتر است درباره خطرات فضای مجازی به او آگاهی دهید؛ چون عدم آموزش میتواند به شکلهای مختلف، مانند پخش عکس کودکان و... زمینهساز تهدید و یا سوءاستفاده از آنها را فراهم سازد.
افسر سابق حقوق زنان در مجمع اروپایی معلولیت در بخش دوم سخنان خود، درباره پیامدهای خشونت علیه کودکان دارای معلولیت توضیحاتی ارائه کرد و گفت: بروز این خشونتها میتواند در طولانیمدت و حتی گاهی تا پایان عمر، فرد را دچار اضطراب، افسردگی و ضعف نفس طولانیمدت کند.
وی با اشاره به شعار سال ۲۰۲۵ تأکید کرد که باید کودک دارای معلولیت را بهنحوی تربیت کنیم که قادر به رهبری خانواده یا جامعه خود باشند. غفلت، عدم حمایت، مراقبت و رهاشدگی کودک دارای معلولیت میتواند به گسترش معلولیت انجامیده و آن را به معضلی بزرگ تبدیل کند.
شعبانی در پایان سخنان خود با اشاره به کاستیهای قانونگذاری و حذف معلولان از آخرین آمارگیری کشوری بهعلت عدم تخصیص بودجه، ابراز امیدواری کرد که با انتشار آمار دقیق و درست، زمینه اختصاص بودجه و تعریف مراکز مرتبط برای ایندسته از افراد فراهم شود.
وی از رسانههای جمعی خواست بهجای ارائه تصویری قابل ترحم یا اغراقشده از کودک دارای معلولیت و قهرمانسازی از او، تصویری واقعی از اینگروه نشان دهند.
شعبانی در پایان سخنان خود با اشاره به کاستیهای قانونگذاری و حذف معلولان از آخرین آمارگیری کشوری بهعلت عدم تخصیص بودجه، ابراز امیدواری کرد که با انتشار آمار دقیق و درست، زمینه اختصاص بودجه و تعریف مراکز مرتبط برای ایندسته از افراد فراهم شود.
دکتر شعبانی بر آموزش خانوادهها و لزوم وجود فردی امن در خانه، مدارس و مراکز نگهداری هم سخن گفت و تأکید کرد: اینفرد میتواند بهراحتی با تعامل با کودک دارای معلولیت به خشونت و سوءاستفاده علیه وی پی برده و به کمک او بشتابد.
او از همه خواست به سخنان کودک دارای معلولیت گوش دهند و فضای امنی را برای آنها ایجاد کنند.
سیاستهای تقنینی و مسأله خشونت علیه کودکان دارای معلولیت
دومین سخنران اینوبینار، دکتر زهرا عابدینی؛ فعال و پژوهشگر حقوق افراد دارای معلولیت و مدرس دانشگاه بود. وی از کودک به عنوان بیدفاعترین گروه از انسانها دربرابر انواع خشونت یاد کرد و گفت: گرچه خشونت علیه همه کودکان زشت و ناپسند است، اما درباره کودکان دارای معلولیت دردناکتر است.
عابدینی با اعلام بیاعتمادی نسبت به آمارهای موجود درباره سطح و میزان خشونت علیه کودکان دارای معلولیت در کشور گفت: گزارش یونیسف در سال ۲۰۲۴ نشان داده است که ۴۱ هزار کودک درمعرض شدیدترین انواع خشونتها در مخاصمات مسلحانه هستند که رقم بسیار بالایی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به بیتفاوتی دولتها نسبت به
دکتر عابدینی بزرگترین خشونت علیه کودکان دارای معلولیت را ناشی از نگاه ترحممحورانه مردم ارزیابی کرد و افزود: این نگاه ترحمآمیز به خصوص در کشورهای درحال توسعه بهشدت به اینگروه از کودکان آسیب میزند.
کودکان معلول، وظیفه رسیدگی به وضعیت اینگروه از افراد را برعهده سازمانهای بینالمللی و کشورهای دارای مسئولیت اجتماعی دانست و ادامه داد: خشونت علیه کودکان دارای معلولیت را به چهار دسته جسمی، روانی، جنسی و اهمال یا نادیدهانگاری آنها میتوان تقسیم کرد.
وی بزرگترین خشونت علیه کودکان دارای معلولیت را ناشی از نگاه ترحممحورانه مردم ارزیابی کرد و افزود: این نگاه ترحمآمیز به خصوص در کشورهای درحال توسعه بهشدت به اینگروه از کودکان آسیب میزند.
عابدینی انکار معلولیت و اجبار والدین به فرستادن کودکان خود به مدارس عادی را نوعی از خشونت دانست و تأکید کرد: این کار، آثار منفی خود را در بزرگسالی برجای خواهد گذاشت.
وی درمقابل از متوقعبارآوردن کودکان دارای معلولیت نیز انتقاد کرد و افزود: جامعه فقط زمانی میتواند به رشد برسد که روی پای خودش بایستد. از اینجهت، اینکه کودکان دارای معلولیت مدام از جامعه انتظار دارند و متوقع تربیت میشوند، زندگی اینافراد را تحتالشعاع قرار خواهد داد.
در بخش دیگری از سخنرانی، عابدینی به اسناد بینالمللی مرتبط اشاره داشت. وی از پیوستن ایران به کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (CRPD) در سال ۱۳۸۷ و تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در سال ۱۳۹۹ یاد کرد و افزود: در اینقانون به حقوق کودکان دارای معلولیت اشارهای نشده است.
الحاق به کنوانسیونهای بینالمللی بدون جرحوتعدیل در آنها، ارتقای آگاهی و آموزش خانوادههای کودکان دارای معلولیت درخصوص حق اینکودکان بر زیستن و جلوگیری از اشاعه نگاه مبتنی بر ترحم یا قهرمانسازی، دسترسپذیرکردن پلتفرمهای سینمایی برای کودکان دارای معلولیت، آگاهسازی مسئولان نسبت به حقوق افراد دارای معلولیت و توجه به آن در امر قانونگذاری و توجه به پژوهش در اینحوزه ازجمله راهکارهای عابدینی در اینسخنرانی برای کاهش خشونت علیه کودکان دارای معلولیت بود.
عابدینی در پایان سخنان خود از ماده ۵۳ قانون جوانی جمعیت درباره حذف الزام به انجام آزمایشهای غربالگری انتقاد کرد و براساس آمار بهزیستی آن را زمینهساز رشد دوبرابری تولد کودکان دارای سندرم داون دانست.
این پژوهشگر در پایان سخنان خود راهکارهایی درباره کاهش خشونت علیه کودکان دارای معلولیت ارائه داد. الحاق به کنوانسیونهای بینالمللی بدون جرحوتعدیل در آنها، ارتقای آگاهی و آموزش خانوادههای کودکان دارای معلولیت درخصوص حق اینکودکان بر زیستن و جلوگیری از اشاعه نگاه مبتنی بر ترحم یا قهرمانسازی، دسترسپذیرکردن پلتفرمهای سینمایی برای کودکان دارای معلولیت، آگاهسازی مسئولان نسبت به حقوق افراد دارای معلولیت و توجه به آن در امر قانونگذاری و توجه به پژوهش در اینحوزه ازجمله راهکارهای عابدینی در اینسخنرانی بود.
