یادی از خورشیدِ نیکوکاری در رشت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، خورشید متقالچی بانویی ایرانی_قفقازیتبار بود که در دهههای ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ شمسی در رشت به فعالیتهای خیریه و اجتماعی سرگرم بود. او از نیکوکاران معاصر گیلان بهشمار میرود و عضویت فعال در انجمنهای خیریه برای حمایت از کودکان و زنان را بر عهده داشت.
خانه تاریخی متقالچی در بازار رشت بیشتر به نام «خورشید متقالچی» شهرت یافته است تا همسرش کاظم متقالچی و بانی اصلیِ خدمات اجتماعی خانه، خورشید بود.
زندگینامه و زمینه فرهنگی
خورشید متقالچی در سال ۱۳۰۰ خورشیدی، در باکو به دنیا آمد و در کودکی همراه خانوادهاش به رشت مهاجرت کرد. پدرش؛ عزیز علیاف پس از دریافت لیسانس شیمی از دانشگاه اوکراین، تجارت متقال را در باکو آغاز کرد، اما پس از انقلاب ۱۹۱۷ به ایران آمد و ساکن رشت شد. خورشید تا ۱۳ سالگی در باکو زندگی کرد و زبانهای ترکی، آذری و روسی را آموخت؛ سپس در دبیرستان سعادت نسوان رشت تحصیل کرد. این دبیرستان با مدیریت «روشنک نوعدوست»، از زنان مترقی و نواندیش فعال در عرصه تعلیم و تربیت گیلان اداره میشد و خورشید دیپلم خود را پیش از ازدواج از همانجا دریافت کرد. او در هجدهسالگی با کاظم متقالچی ازدواج کرد، آنها صاحب شش فرزند شدند و خورشید محیط فکری مناسبی برای تربیت آنان فراهم آورد.
فعالیتهای نیکوکاری و اجتماعی
خانه متقالچی پایگاهی برای اقدامات خیریه زنان رشتی بود. زنان نیکوکار محل، مانند همسران استادان و مدیران رشت، در کوچهپسکوچههای بازار گرد هم میآمدند تا برای ارتقای فرهنگ و رفاه زنان و کودکان برنامهریزی کنند. خورشید متقالچی در این حلقه فعال بود و با همکاری بانوانی نظیر بانو «شرافت اکبر» در انجمنهایی مانند پرورشگاه دختران و انجمن مبارزه با بیسوادی را مدیریت میکرد.
او در دهههای ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ عضو هیئتمدیره چند انجمن خیریه نیمهدولتی بود و نقش مؤثری در تأمین پوشاک، شهریه تحصیلی و آموزش دختران محروم داشت و خدماتش تا سالها در خاطره ساکنان قدیمی رشت باقی ماند.
وی هیچگاه از ارزشهای سّنتی جامعه، روی برنگرداند؛ برای نمونه، باید از مراسم روضهخوانی به مدت پنج شب در پایان ماه صفر که همه ساله در منزل ایشان در کوی مسجدصفی رشت برگزار میشد و شاخصترین روحانیون آن دوره رشت، همچون آقایان: شهشهانی و حسن حجتی در آن، سخنرانی میکردند، یاد نمود.
خانه تاریخی متقالچی؛ مرکز خیریه و معماری فرهنگی
۱.معماری و ساخت بنا: خانه واقع در کوچه سعیدالملک، روبهروی بازار رضا؛ جایی که خانه شرافت اکبر نیز قرار دارد، به سبک معماری باکو ساخته شده است. این بنای دو طبقه دارای تالارهای کشیده، ستون و نردههای چوبی تراشخورده و پنجرههای متعدد است. تالار طبقه دوم شیشهبندی شده تا باران به داخل نفوذ نکند. همچنین دارای شومینهای دوطرفه بود که میان دو دیوار قرار میگرفت و اقلیم خانه را گرم میکرد. پس از فوت خورشید متقالچی در دهه ۱۳۸۰، خانواده محمودی-از وابستگان متقالچی-در این خانه سکنی گزیدند و آن را مرمت کردند.
۲. عملکرد اجتماعی: این خانه به منزله یک پایگاه نیکوکاری و فرهنگی بود. علاوهبر تحویل کمکهای نقدی، پوشاک و لوازم تحصیلی به نیازمندان، کارگاههای آموزش خیاطی و صنایعدستی نیز برای زنانی که توان مالی کمی داشتند در آن برگزار میشد. همچنین جلسات کتابخوانی، کلاسهای بهداشتی و جلسات جمعی زنان خیر برای تصمیمگیری درباره بایدهای فرهنگی و رفاهی در آن تشکیل میشد.
۳. حضور زنان در مدیریت محله: زنان تحصیلکرده و نیکوکار رشت در آن خانه به شکل جمعی فعالیت میکردند. حضور این انجمنهای زنانه در آن دوره تاریخی به نوعی پیشدرآمد مشارکت زنان در امور اجتماعی و افزایش آگاهی فرهنگی در جامعه محسوب میشد.
ارزیابی تأثیر و میراث
خورشید متقالچی نقشی تاثیرگذار در تقویت مشارکت اجتماعی و ارتقای توانمندی زنان و کودکان رشت داشته است. خانه تاریخی او، فراتر از یک بنای مسکونی، به یک مرکز خدمات اجتماعی تبدیل شد که روح همیاری را در منطقه گسترش داد. ساکنان قدیمی رشت همچنان نام خورشید و شرافت را به عنوان نماد نیکوکاری در خاطره دارند
در کنار آن، توجه به ثبت خانههای تاریخی همچون منزل متقالچی نشان میدهد که میراث فرهنگی گیلان متکی بر محافظت از چنین بناهایی است. تعداد قابل توجهی از خانههای تاریخی رشت بهتازگی در فهرست آثار ملی جای گرفتهاند و پژوهشهای میدانی، مانند کتاب مهری شیرمحمدی، تأکید دارد که این بناها جزئی از هویت فرهنگی گیلاناند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آغاز جنگ تحمیلی ایران و عراق، خورشید متقالچی که دلبستگی ویژهای به فرزند پسر بزرگ خود داشت، به لندن رفت و در آنجا اقامت گزید. او در لندن نیز کمکهای مالی خود به انجمنهای خیریه در ایران، از جمله آسایشگاه معلولین «کهریزک» را ادامه داد.
منبع:
مجله دادگر، ۱۳۹۶، شماره ۴۱
خبرگزاری ایسنا