نخستین همایش ملی «تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران» گشایش یافت

 به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، اولین همایش ملی تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران، صبح دوشنبه ۲۹ اردیبهشت‌ماه در دانشگاه تهران آغاز به کار کرد و تا روز سه‌شنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ ادامه می یابد.

 در ابتدای این برنامه، غلامرضا غفاری، دبیر علمی همایش تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران و استاد دانشگاه تهران، مسئولیت اجتماعی را مولد سرمایه اجتماعی هر نهاد دانست و گفت: بسیاری از سازمان‌ها، مسئولیت اجتماعی را به عنوان یک الزام پذیرفته‌اند. نقطه شروع این روند را می‌توان در سال‌های آغازین هزاره جدید ردیابی کرد. کمیسیون اروپایی، سال ۲۰۰۵ را به عنوان سال مسئولیت اجتماعی شرکت‌های کشورهای اتحادیه اروپا نام‌گذاری کرد. پس از آن، گام‌های نسبتاً بلندی در زمینه ترویج و توسعه این گفتمان در سطوح مختلف بنگاه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها، مجموعه‌های صنعتی، خدماتی، آموزشی و محلی برداشته شد و همچنان در حال انجام است. قرن بیست‌ویکم را می‌توان دوره ارائه رهنمودها، رویه‌ها و معیارهای مؤثر و مترقی در زمینه مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانست.

 دبیر علمی همایش دربارۀ وضعیت ارسال آثار اظهار کرد: در آبان ۱۴۰۳ فراخوان پژوهش این همایش منتشر شد و در زمان تعیین‌شده، ۷۹ چکیده دریافت و پس از داوری، ۳۷ مقاله پذیرفته شد. از این تعداد، ۲۴ مقاله برای ارائه شفاهی آماده شد و ۱۳ مقاله به صورت پوستر چاپ گردید.

 غفاری افزود: در طول دو روز همایش، عنوان‌های دوازده نشست با عناوین: ۱. بازاندیشی و ایضاح مفهومی-نظری مسئولیت اجتماعی ۲. دانشگاه و مسئولیت اجتماعی ۳. محیط زیست و مسئولیت اجتماعی ۴. مسئولیت اجتماعی و مسئله پایداری ۵. صنعت و مسئولیت اجتماعی ۶. صنعت نفت و مسئولیت اجتماعی ۷. فناوری‌های نو و مسئولیت اجتماعی ۸. صنعت معدن و مسئولیت اجتماعی ۹. گزارش‌دهی پایداری ۱۰. روایت‌هایی از مسئولیت اجتماعی ۱۱. حوزه آب و مسئولیت اجتماعی و ۱۲. فرهنگ، آموزش و ترویج مسئولیت اجتماعی برگزار می‌شوند.  

دستاورد این همایش باید مفهوم‌یابی درست از مسئولیت اجتماعی باشد

 در بخش دیگری از این برنامه، دکتر علی ربیعی؛ دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور گفت: جامعه ایران بیش از هر زمان دیگر نیازمند تجدیدنظر در کنش‌ها و رفتارها در برابر دیگران است. ما با دوره‌ای روبرو هستیم که کاهش اعتماد یکی از شاخصه‌های آن است و مسئولیت‌پذیری، رابطه‌ای معنادار با اعتماد دارد که امروز لطمه خورده است.

 وی ادامه داد: هر پدیده‌ای از جمله توسعه، از مسیر گفت‌وگو و ساختن معنا شکل می‌گیرد. امیدوارم این رویداد بتواند به مفهوم‌سازی مسئولیت اجتماعی کمک کند. در گام اول، باید مسئولیت اجتماعی را به‌درستی تعریف کنیم. دستاورد این نشست باید مفهوم‌یابی درست از مسئولیت اجتماعی باشد. ما باید مسئولیت اجتماعی را از رفتارها و عادات غلط نجات دهیم. هنوز زبان مشترکی میان دانش، کسب‌وکار، صنعت و سایر حوزه‌ها نداریم. گاهی مسئولیت اجتماعی را صرفاً در قالب کارهای خیریه یا زیست‌محیطی اجرا می‌کنند، در حالی‌که این فعالیت‌ها فاقد ارزیابی اثربخشی هستند. در مقابل، گروه‌هایی نیز وجود دارند که کل مسئولیت اجتماعی را نمایشی می‌دانند؛ این نیز مسیر غلطی است که مفهوم را ناقص و سطحی بیان می‌کند.

 دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور تصریح کرد: شکاف عمیقی بین نظریه‌پردازان در اتاق‌های فکر و فعالان در میدان عمل صنعت شکل گرفته است. نشان دادن مسیر درست و مفهوم‌یابی صحیح مسئولیت اجتماعی باید از دل چنین همایش‌هایی بیرون بیاید. ما نیازمند گفتمانی تازه درباره مسئولیت اجتماعی هستیم؛ گفتمانی که بین درک و عمل، سودآوری و ارزش‌آفرینی، تعادل برقرار کند. همچنین لازم است فهرستی از آنچه مسئولیت اجتماعی نیست نیز تهیه شود. ریشه مفهوم مسئولیت از این باور نشأت گرفته که شرکت‌ها صرفاً واحد اقتصادی برای سودآوری نیستند، بلکه نهادهایی اجتماعی‌اند و ذی‌نفعان متعددی دارند. متأسفانه در بسیاری از شرکت‌ها، ذی‌نفع فقط سهام‌دار تلقی می‌شود.

 ربیعی گفت: پایه مسئولیت اجتماعی بر سه محور استوار است: پایداری اقتصادی، پایداری محیطی و پایداری اجتماعی. در کشور ما این مفهوم دچار استحاله شده است. مسئولیت اجتماعی به فعالیت‌های گذرا و پراکنده‌ای تقلیل یافته که اغلب با نیت خیر انجام می‌شوند، اما کارکرد مسئولیت اجتماعی، خیریه یا کارآفرینی اجتماعی نیست. این مفهوم باید در ساختار حکمرانی شرکت‌ها نهادینه شود و نه به‌عنوان یک فعالیت جانبی بلکه به‌عنوان یک ارزش انسانی، اخلاقی و تفکری درونی در سازمان‌ها جاری شود.

 این پژوهشگر اجتماعی تأکید کرد: پولِ مسئولیت اجتماعی، بودجه تبلیغاتی دولت‌ها نیست. هزینه کردن منابع مسئولیت اجتماعی برای ذی‌نفعان من‌غیرحق، حرام و عبث است. ما نیازمند بازگشت به اصالت مفهومی مسئولیت اجتماعی و بازنگری جدی در درک موجود از آن هستیم. مسئولیت اجتماعی اگر به وجدان جمعی و عدالت اجتماعی گره بخورد، می‌تواند نیرویی محرک و مؤثر برای توسعه کشور باشد.

مسئولیت اجتماعی جایی برای بروز نخواهد داشت 

دکتر سعید معیدفر، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز در این نشست با رویکردی انتقادی نسبت به امکانِ تحقق مسئولیت اجتماعی در ایران گفت: متأسفانه مسئولیت اجتماعی نیز همچون بسیاری از مفاهیم دیگر، از جایگاه اصلی خود فاصله گرفته است. بسترهای نامناسب اجتماعی باعث بروز این وضعیت شده‌اند؛ ما مشارکت مردم را سلب کرده‌ایم و آن‌ها را به فردِ تنها تقلیل داده‌ایم، و سپس مسئولیت‌ها را نیز از آن‌ها دریغ کرده‌ایم.

او افزود: در کشوری که مشارکت مدنی در پایین‌ترین سطح ممکن قرار دارد و روح جمعی و اجتماعی در حال زوال است، چگونه می‌توان انتظار تحقق مسئولیت اجتماعی داشت؟ در گذشته هر محله هویتی داشت، اما اکنون در اثر فرآیندهای نادرست توسعه، روح شهر و جمع از میان رفته است.

معیدفر ادامه داد: ما از مخاطرات داخلی و بین‌المللی غافل مانده‌ایم. آینده برای کسی مهم نیست و مفاهیم اجتماعی یکی‌یکی در حال نابودی‌اند. در حالی که یکی از شاخص‌های تمدن امروزی، فردیت و رفاه است، ما در جهانی زندگی می‌کنیم که گرمایش زمین و نابودی محیط زیست به بحران تبدیل شده، اما گویی آمپول بی‌حسی به ما تزریق کرده‌اند که هیچ چیز را احساس نمی‌کنیم. این بی‌حسی، ما را به سمت آینده‌ای وحشتناک سوق می‌دهد.

وی، فردگرایی افراطی را از جمله عواملی دانست که جامعه را از هویت تهی کرده است. به اعتقاد وی، هویتی که می‌توانست باعث مشارکت و زیست اجتماعی شود، امروز از بین رفته است. در جامعه‌ای که فقر بیداد می‌کند، نابرابری اقتصادی هر روز بیشتر می‌شود و هرکس تنها به فکر خود است، مسئولیت اجتماعی جایی برای ظهور نخواهد داشت. یکی دیگر از مشکلاتی که باید در عرصه اجتماعی به آن توجه کنیم این است که نخبگان ما هم دچار فردیت وحشتناکی شده‌اند.

معیدفر تأکید کرد: امروز شکاف عمیقی بین حکومت‌ها و ملت‌ها به وجود آمده و رابطه‌ای متقابل از رشوه و باج برقرار شده که نمی‌تواند به مسئولیت اجتماعی ختم شود. بدون بازسازی زیرساخت‌ها، نباید انتظار داشت مشکلاتی مانند بحران مسئولیت اجتماعی برطرف شوند. نشست‌ها به‌تنهایی مشکل را حل نمی‌کنند؛ تنها خودآگاهی جمعی نسبت به مخاطرات و عبور از بی‌حسی اجتماعی است که می‌تواند ما را به سمت مسئولیت اجتماعی سوق دهد.

وی در پایان گفت: باید به بازسازی و تقویت هویت‌های جمعی فکر کرد، چرا که بدون آن، مسئولیت اجتماعی شکل نخواهد گرفت.

مسئولیت اجتماعی یک تعهد واقعی است

در ادامه، دکتر جمال رحیمیان رئیس سازمان جهاددانشگاهی تهران با اشاره به اهمیت موضوع گفت: حوزه مسئولیت اجتماعی حوزه‌ای راهبردی، حساس و پرخطر است که نیازمند حضور متخصصان و تاثیرگذاران واقعی در عرصه اجتماعی است.

وی افزود: دانشگاه‌ها با تشخیص اهمیت این موضوع، به خصوص پژوهشکده مطالعات توسعه، فعالیت‌های خود را در این حوزه گسترش داده‌اند تا بتوانند نقطه‌گذاری‌های مؤثری انجام دهند و راهکار‌های علمی پیشنهادی را در دستور کار متولیان صنعت و سیاست‌گذاران قرار دهند.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی تهران با تقدیر از همکاری نزدیک دستگاه‌های دولتی، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و صنایع فناوری که در برگزاری این همایش مشارکت گفت: امیدواریم با همکاری گسترده بتوانیم گام‌های مؤثرتری در زمینه مسئولیت اجتماعی برداریم. پژوهشکده مطالعات توسعه به عنوان یکی از محور‌های علمی این همایش با هدف ارتقا دانش و روش‌های علمی در زمینه مسئولیت اجتماعی تلاش می‌کند و امید است که این مسیر با همیاری نهاد‌های مختلف به نتایج قابل توجهی برسد.

دکتر رحیمیان تاکید کرد: این همایش فرصتی مغتنم برای تبادل تجربیات موفق، معرفی نوآوری‌ها و بررسی راه‌حل‌های عملی در حوزه مسئولیت اجتماعی به شمار می‌رود. همچنین قرار است این برنامه به صورت منظم و با همکاری گسترده‌تر در سال‌های آتی برگزار شود تا به فرهنگ‌سازی و توسعه پایدار اجتماعی کمک کند. مسئولیت اجتماعی تنها یک شعار نیست بلکه یک تعهد واقعی است که باید در عمل و رفتار تمامی بخش‌های جامعه، به ویژه بخش‌های علمی و صنعتی، نهادینه شود.

تأکید به جایگاه اخلاقی مسئولیت اجتماعی

دکتر علی منتظری؛ رئیس جهاددانشگاهی نیز در مراسم افتتاحیه نخستین همایش ملی «تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران» گفت: در موضوع مسئولیت اجتماعی، دو مفهوم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی، مفهوم ایدئولوژیک که در آن مسئولیت اجتماعی به‌عنوان یک رویکرد ایدئولوژیک در فرهنگ غرب مطرح شده و سازمان‌ها و شرکت‌ها با هدف ایفای بخشی از وظایف خود برای رشد جامعه، نوعی سرمایه‌گذاری اجتماعی یا اقدام خیریه انجام می‌دهند.

وی افزود: مفهوم دیگر، مسئولیت اجتماعی به‌عنوان یک ارزش اخلاقی است که بر اساس آن، افراد یا سازمان‌ها دست به اقداماتی خیرخواهانه و اجتماعی می‌زنند تا مردم از منافع آن بهره‌مند شوند.

منتظری با تأکید بر اینکه مسئولیت اجتماعی عمدتاً در ذیل مفهوم اخلاق مورد توجه قرار گرفته است، ادامه داد: در فرهنگ دینی ما نیز آموزه‌های فراوانی درباره مسئولیت اجتماعی وجود دارد و تفاوت نگاه ما با دیگران در همین‌جاست.

رئیس جهاددانشگاهی، یکی از پیامد‌های مهم مسئولیت اجتماعی را گسترش عدالت اجتماعی دانست و گفت: در فرهنگ غرب، عدالت در چارچوب اخلاق تعریف و به‌عنوان یک کنش اخلاقی تلقی می‌شود، اما در اسلام، عدالت خود دارای اصالت است. نگاه اسلام به عدالت و عدالت اجتماعی، نگاهی اصیل است؛ تا جایی که شهید مطهری معتقد است: اگر چیزی عادلانه بود، اسلامی است و اگر چیزی ناعادلانه بود، حتماً غیر اسلامی است. مرز میان اسلامی و غیر اسلامی بودن، عدالت است؛ این نکته‌ای دقیق است که شهید مطهری به آن اشاره نموده‌اند.

وی با اشاره به فرمایشات حضرت امام علی (ع) به‌عنوان مرزدار عدالت و مرد عدالت گستر گفت: ایشان می‌فرمایند: «خوشا به حال آن‌که به بندگان خدا نیکی کند و برای آخرت خود زاد و توشه برگیرد». در این بیان، پرداختن به نیاز دیگران، دیدن، شنیدن و تعامل با جامعه که مصادیقی از مسئولیت اجتماعی هستند، موجب بهبود حال فرد و اصلاح وضعیت جامعه می‌شود. همچنین امام حسین (ع) می‌فرمایند: «برآوردن حاجت و برطرف کردن مشکلات مردم به دست شما، از نعمت‌های خدا نسبت به شماست.». این بدان معناست که اگر در یک اقدام اجتماعی، واسطه خیر شدید و مسئولیت خود را ایفا کردید، این خود رحمتی الهی است که باید با خلوص نیت و بدون منت‌گذاری از آن استقبال کرد.

رئیس جهاددانشگاهی افزود: گاه ممکن است مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و خیرخواهانه، هزینه‌هایی مادی یا روحی برای افراد داشته باشد، اما باید مراقب بود که با منت یا رنجش همراه نباشد.

گزارش از محدثه نادری