به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، کتاب‌ها قدرتمند هستند. کتاب می‌تواند موتور محرک یک جامعه برای حرکت باشد. گاهی وقت‌ها یک کتاب خوب احساس و انگیزه انسانی را برای انجام کارهای مؤثر و مثبت، برانگیخته و جوامع را احیا می‌کند. اما همیشه کسانی هستند که به دلایل مختلف توانایی تأمین و خرید آن را ندارند. در این میان، کودکان در خانواده‌های کم‌برخوردار، ممکن است بیشتر از همه در تمنای خواندن یا داشتن یک کتاب روزها را سپری کنند.

 تقریباً از هر پنج کودک، یک کودک دسترسی کافی به مطالب خواندنی ندارد و از سوی دیگر بسیاری از افراد، کتاب‌های زیادی را بدون استفاده دارند یا توانایی مالی این را دارند که کتابی را تهیه و برای خواندن سایرین اهدا کنند. بنابر تعاریف یونسکو، کتاب‌ها ارزشمندترین آثار ذهنی انسان هستند که از طریق تنوع محتوا و اشکال مختلف بیان انسانی، میراث فکری مشترک ما را تغذیه می‌کنند. 

 شور و شوق مطالعه مانند حس نیکوکاری تکثیرشدنی است و دوست‌داران کتاب معمولاً دوست دارند حس خود را به دیگران نیز منتقل کنند. این انگیزه درونی باعث شد تا مؤسسات غیر‌دولتی در سراسر جهان روزی را برای اهدای کتاب اختصاص دهند. 14 فوریه که روز جهانی «اهدای کتاب» نام گرفته است، از سوی برخی مؤسسات غیردولتی و خیریه‌ها برای پاسداشت اهدای کتاب انتخاب شده است تا شاید فرصتی باشد که همه دوست‌داران کتاب، مخصوصاً کودکان بتوانند از مطالعه لذت ببرند.

تاریخچه روز اهدای کتاب

 اهدای کتاب از دیرباز یکی از فعالیت‌های نیکوکاران و مؤسسات خیریه در سراسر جهان بوده است و بسیاری از افراد یا مؤسسات به مناسبت‌های مختلف کتاب‌های نو یا خوانده‌شده را به اماکن خاصی اهدا می‌کرده‌اند. اما این روز به شکل رسمی در سال 2012 و توسط یک زن انگلیسی و اهل کتاب و با حمایت بنیاد او به شکل روز جهانی رواج پیدا کرد. 

 ایدۀ اصلی روز جهانی اهدای کتاب توسط «امی برادمور» مؤسس بنیادهای «کتاب‌های کودکانه لذت‌بخش» (Delightful Children’s Books) و «کودک کنجکاو کتابدار»،(The Curious Kid’s Librarian) در سال 2012 آغاز شد. در ابتدای کار، مؤسسه خانم برادمور، جشنی را با حضور داوطلبان برپا می‌کرد که در آن افراد تشویق می‌شدند کتابی را به کودکی هدیه دهند. به تدریج ایده اهدای کتاب شکل رسمی به خود گرفت و میان مؤسسات غیردولتی و خیریه رواج یافت و در حال حاضر این روز به طور رسمی در بیش از 44 کشور جشن گرفته می‌شود.

روز جهانی اهدای کتاب و خیریه‌ها

 روز جهانی اهدای کتاب، توسط دوست‌داران کتاب در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود و شعار آن این است که عشق خود را به کتاب با کسی در میان بگذارید که ممکن است به اندازه شما به کتاب دسترسی نداشته باشند. تقارن روز جهانی اهدای کتاب با روز ولنتاین هم جالب است: یکی درباره عشق به کتاب و دیگری درباره عشق به همسر که وجه مشترک هردو، عشق و علاقه است.

 در روز جهانی اهدای کتاب، اقداماتی از سوی خیریه‌ها پیشنهاد می‌شود:

1. کتابی را جایی بگذار؛ می‌توان «به طور تصادفی» کتاب مورد علاقه خود را در جایی عمومی گذاشت تا شخص دیگری آن را پیدا کند. با گذاشتن یادداشتی در صفحه اول می‌­توان گفت که هرکس کتاب را بر‌دارد آزاد است آن را بخواند و به نفر بعدی ارسال کند.
2. برنامه تبادل کتاب ترتیب دهید؛ می‌توانید یک برنامه تبادل کتاب در جامعه محلی راه‌اندازی کنید تا همه از کتابخانه یکدیگر بهره ببرند. 
3. به یک کتابخانه محلی کمک مالی کنید؛ می­‌توان با اهدای کتاب‌ به کتابخانه محلی یا هر مؤسسه‌ عام‌المنفعه‌ای، به ترویج فرهنگ اهدا کتاب کمک کرد و می‌توان یک قدم فراتر رفت و کمک‌های نقدی را برای خرید کتاب به کتابخانه هدیه داد.
4. به زیرساخت‌های اجتماعی کتاب هدیه بدهید؛ همچنین مکان‌هایی نیز برای اهدای کتاب پیشنهاد شده است؛ مانند زندان‌ها، بیمارستان‌­ها، مدارس، مهدکودک‌ها و سایر اماکنی که مردم امکان خواندن کتاب را دارند. 

نگاهی به برخی خیریه­‌های اهدای کتاب در جهان

• مؤسسه «کتاب برای آفریقا» (Books for Africa)

 این مؤسسه با هدف پایان‌دادن به قحطی کتاب در آفریقا تأسیس شد. علاوه بر کتاب، موسسه خیریه کتاب برای آفریقا هر ساله تعداد بی‌شماری از رایانه‌ها، تبلت‌ها و امکانات کتابخانه­‌ها را جمع‌آوری و به آفریقا ارسال می‌کند. این موسسه خیریه با مشارکت  اهداکنندگان، ناشران و شرکایش در سراسر جهان، ابزارهای توانمندسازی را برای کودکان و دانش‌آموزان در سراسر آفریقا فراهم می‌آورد. این موسسه که دفتر مرکزی آن در آمریکا واقع شده از سال 1988 بیش از 28 میلیون کتاب به 49 کشور مختلف ارسال کرده است. 

• موسسه «کتابخانه آزاد کوچک» (Little Free Library)

 یک سازمان غیردولتی آمریکایی که تاکنون بیش از 400 میلیون جلد کتاب و 175 هزار کتابخانه را در 121 کشور جهان تأمین کرده است. «کتابخانه آزاد کوچک» هدف و مأموریت خود را الهام‌­بخشی به جامعه و گسترش دسترسی به کتاب برای همه از طریق یک شبکه جهانی به رهبری داوطلبانی از سراسر دنیا معرفی کرده است.

•  مؤسسه اسلامی سیرة

 این موسسه خیریه اسلامی در زمینه‌های مختلف آموزش فعال است، تأسیس مدارس، کتابخانه و حمایت مالی از دانش‌آموزان از فعالیت‌های عمده این موسسه در کشورهای اسلامی است. در کنار فعالیت‌های آموزش، بنیاد سیرة، یک پروژه بین‌المللی را برای اهدای کتاب در جهان اسلام راه‌اندازی کرده است. بیشتر کتاب‌های اهدایی بنیاد سیرة را کتاب‌های اسلامی تشکیل می‌دهند و بنابر درخواست گروه‌های مختلف اسلامی در سراسر دنیا کتاب‌های مورد نیازشان را تأمین می‌کند. 

• مؤسسه Book Aid International

 یک مؤسسه خیریه ثبت شده در بریتانیا است که کتاب اهدا و از کتابخانه‌ها در آفریقا و سراسر جهان پشتیبانی می‌کند. این مؤسسه خیریه هرساله کتاب‌هایی را به کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های زندان‌ها، اردوگاه‌های پناهندگان، بیمارستان‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها ارسال می‌کند. این موسسه خیریه با همکاری نزدیک با کتابخانه‌ها کار می‌کند و همچنین به آن‌ها  کمک می‌کند تا خدمات خود را از طریق طرح‌ها و برنامه‌های پشتیبانی از کتابخانه خود توسعه دهند. در سال 2019، حدود 19 میلیون نفر از خدمات این مؤسسه بهره‌مند شده­‌اند.

• مؤسسه «کتاب برای زندانیان» (Books Through Bars)

 این مؤسسه برای حمایت از مطالعه زندانیان، فعالیت اهدای کتاب به زندانیان را در آمریکا آغاز کرده است. ایده فعالیت‌های این مؤسسه از آن‌جا شکل گرفت که زندانیان در زندان‌های آمریکا نمی‌توانند کتاب‌ها را از منابعی غیر از ناشران معتبر، کتابفروشی‌ها یا سایر توزیع‌کنندگان قانونی دریافت کنند. بودجه کتابخانه‌های زندان از سوی دولت تأمین نمی‌شود و از نظر سیستم دولتی لزومی ندارد که زندانیانی که عمدتاً بی‌­سواد نیز هستند به کتاب دسترسی داشته باشند. از این رو این مؤسسه خیریه پس از درخواست‌های متعدد توانست به عنوان پلی میان ناشران و زندانیان عمل کند تا بتواند کتاب را در اختیار زندانیان و کتابخانه زندان‌ها قرار دهد. 

• مؤسسه «خواندن ضروری است» (Reading Is Fundamental)

 این مؤسسه فعالیت خود را در حوزه ملی اهدای کتاب و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی برای کودکان تعریف کرده است. اما از آن‌جا که گردش مالی بسیار بالایی دارد، در زمره مؤسسات تاثیر‌گذار در حوزه اهدای کتاب به حساب می‌آید.  این موسسه در دهه 60 میلادی تأسیس و در اوایل دهه 90 توانست حامیان مالی بزرگی را به دست آورد. این مؤسسه با مشارکت فعال با شرکت‌های بزرگی مانند دیزنی یا کوکاکولا توانسته است حمایت مالی این شرکت‌ها را نیز برای خود داشته باشد. در دوران پساکرونا شرکت آمازون نیز به حامی مالی این مؤسسه تبدیل شده است.

• مؤسسه «کتاب‌های دنیای بهتر» (Better World Books BWB)

 این مؤسسه خیریه کتاب‌ها را جمع‌آوری و اهدا می‌کند تا از طرح‌های سوادآموزی در سرتاسر جهان حمایت کند و به تأمین مالی آن‌ها بپردازد و افزون بر این‌ها، کتاب‌های جدید را به فروش می‌رساند. این سازمان نه‌تنها بودجه و اهدای کتاب را می‌پذیرد، بلکه به ازای هر کتاب خریداری شده در وب سایت BWB، کتاب دیگری به برنامه‌های سوادآموزی در سراسر جهان اهدا می‌شود. این سازمان از سال 2002 تاکنون 10 میلیون کتاب در سراسر جهان اهدا کرده است. 

•  مؤسسه «اتاقی برای خواندن» (Room to Read)

 مؤسسه «اتاقی برای خواندن» در سال 2000 در نپال تأسیس شد. این سازمان با اهدای کتاب به روستاهای دورافتاده در نپال فعالیتش را آغاز کرد. امروزه این سازمان در سطح جهانی کار می‌کند و به ترویج و توانمندسازی آموزش از طریق برنامه‌های متمرکز بر سوادآموزی و عدالت جنسیتی در آموزش می‌پردازد. مؤسسه تاکنون با تأسیس کتابخانه‌های مدرسه، اهدا و انتشار کتاب‌های کودکان به زبان محلی و آموزش معلمان در زمینه آموزش سوادآموزی به حدود هشت‌میلیون کودک خدمات رسانده است. این سازمان از سال 2000 تاکنون بیش از 14 میلیون کتاب را در سراسر جهان توزیع کرده است. 

 سخن پایانی

 امروزه 250 میلیون کودک در سراسر جهان سواد ندارند. اکثر این کودکان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. آموزش و فرهنگ مطالعه می‌تواند فرصتی را برای شکستن چرخه فقر برای آنها فراهم کند. بسیاری از کودکان به سادگی نمی‌توانند مهارت‌های سوادآموزی لازم را کسب کنند؛ زیرا آنها به کتابخانه‌ها و انتخاب مناسبی از کتاب‌ها دسترسی ندارند.

 در صورت آموزش کودکان به صورت پایدار در سراسر جهان و با امکانات فعلی، این امکان وجود دارد که 170 میلیون نفر از زنجیر فقر نجات پیدا کنند. بنابراین پویش‌های اهدای کتاب می‌توانند در مبارزه با شکاف جهانی مشارکت کنند. اهدای کتاب یا کمک مالی که از برنامه‌های سوادآموزی جهانی حمایت می‌کند، به کودکان در جوامع فقیر کمک می‌کند تا ابزارهای لازم را نه‌تنها برای یادگیری و موفقیت به عنوان دانش‌آموز، بلکه برای ایجاد زندگی بهتر برای خود، خانواده‌ها و نسل‌های بعدی فراهم کنند. بنابراین رواج فرهنگ اهدای کتاب به درستی می‌تواند گام مهمی در حذف بی‌سوادی باشد.

 فرهنگ اهدای کتاب سال‌های طولانی است که در فرهنگ اقدامات نیکوکاری ما ایرانیان ثبت شده است. مؤسسات غیردولتی و خیریه‌های زیادی در سراسر کشور به احداث و تجهیز کتابخانه‌ها مشغول هستند. مسئله‌ای که باعث شده است فرهنگ اهدای کتاب برای ما ناآشنا نباشد. اما این روز جهانی می‌تواند برای به اشتراک‌گذاری تجربیات و یافتن راه‌های نوآورانه و خلاق در عرصه کتاب‌خوانی و سوادآموزی، مؤسسات غیردولتی و خیریه‌ها در سطح ملی یا جهانی فرصت قابل‌ تأملی باشد.

منابع:

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد است یونسکو

مؤسسه اهدای کتاب

مؤسسه کتاب برای آفریقا

مؤسسه کتابخانه آزاد کوچک

مؤسسه کمک کتاب بین‌المللی

مؤسسه Borgen Project

مؤسسه بنیادی برای خواندن

مؤسسه کتاب‌های دنیای بهتر

مؤسسه «کتاب برای زندانیان»

مؤسسه اسلامی سیرة