به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، میثم رشیدی مهرآبادی؛ سردبیر مجله «خیمه» در شماره 163 این ماهنامه، گفت‌وگوی مفصلی با دکتر حیدر ارشدی، مدیرعامل بنیاد فرهنگی البرز انجام داده است. در این مصاحبه ضمن تشریح زندگی و زمانه مرحوم حسینعلی البرز، به چرایی تأسیس بنیاد فرهنگی البرز و اقدامات خیرخواهانه آن اشاره شده است. در ادامه خلاصه‌ای از این مصاحبه برای مخاطبان خیر ایران ارائه می‌شود:

 حسینعلی البرز یکی از 50 کنشگر برتر اقتصادی ایران در دوره معاصر است

 حسینعلی البرز یکی از 50 کنشگر برتر اقتصادی در 150 سال اخیر ایران، مردی کوشا، متفکر و هوشمند بود که کار خود را از کارمندی آغاز کرد اما چون به این نتیجه رسید که به دلیل فسادهای اداری مرسوم (در زمان پهلوی دوم)، کار کارمندیِ سالم پاسخگوی زندگی‌اش نیست، به سمت کارهای آزاد رفت. البرز در مناقصه ساخت زنجیره تزئینی اولین بانک ملی ایران شرکت کرد و به خوبی توانست این کار را انجام دهد. بعد از آن هم با درآمد حاصل از این مناقصه، کار تجارت سالم را براساس نبوغی که داشت، شروع کرد. 

 همواره پیش از طلوع خورشید، کار را در دفترش واقع در خیابان فردوسی شروع می‌کرد و تا پاسی از شب به فعالیت خود ادامه می‌داد. از او به عنوان یک کارآفرین موفق یاد می‌شود که صرفاً با تکیه بر توان و تخصص خود موفق شد به جایگاه برجسته‌ای در میان فعالان اقتصادی ایران دست یابد. از او جمله‌ای نقل شده که می‌گفت: «من از هیچ شروع کردم و می‌خواهم با هیچ تمام کنم.» اشاره‌ای به این حقیقت که او با سرمایه اندک شروع به کار اقتصادی کرد و سپس همه اموال خود را وقف امور خیریه ساخت. 

 بنیاد فرهنگی البرز، مبدع اعطای وام تحصیلی و وام اشتغال به کار

 اساسنامه بنیاد فرهنگی البرز در 27 اسفندماه 1342 ثبت شد. اساسنامه‌ای که البرز، سه سال صرف کار بر روی آن کرده بود. در این مدت او با افراد زیادی مشورت کرد تا ابعاد مختلف مسأله به خوبی روشن و شفاف شود. این اساسنامه 14 صفحه‌ای به خوبی نشانگر این موضوع است که دقت بالایی در تنظیم آن صورت گرفته است و ریزبینی منحصربه‌فردی در تمامی پیش‌بینی‌های مربوط به آن دیده می‌شود. البرز بعدها نیز یکی دو بار اساسنامه بنیاد فرهنگی البرز را دستخوش تغییرات کرد که نشان می‌دهد به دنبال آن بود تا در هر مقطعی با تشخیص نیازهای روز جامعه، مأموریت بنیاد را به‌روز کند. 

 وقف‌نامه البرز از معدود وقف‌نامه‌هایی است که درصد هزینه‌کردهای درآمد موقوفات در آن مشخص شده است؛ از هزینه‌های جاری تا مبالغی که برای حفظ عین، در نظر گرفته شده است. حتی در این اساسنامه پیش‌بینی شده که ذخیره‌های احتیاطی در نظر گرفته شود تا در صورت بروز حوادث غیرمترقبه، جایزه البرز با مشکلات مالی مواجه نشود. 

 در دهه اول تأسیس بنیاد البرز، او مبدع وام تحصیلی بود. مرحوم البرز وقتی متوجه شد که برخی دانشجویان توانمند، امکان پرداخت شهریه دانشگاه را ندارند، تصمیم گرفت با ارائه وام دانشجویی، این مشکل را تا حدود زیادی حل کند. این روند 10 سال ادامه داشت و وقتی نظام آموزشی کشور تغییر کرد و تحصیلات آکادمیک، رایگان شد، او به دنبال کسانی رفت که تحصیلات عالیه داشتند اما توانایی راه‌اندازی کسب‌و‌کار مرتبط با تحصیلاتشان را نداشتند. به همین دلیل، وام اشتغال به کار را ارائه کرد. در این شرایط جدید، هر دانشجوی ممتازی می‌توانست مبلغ قابل توجهی را دریافت کند و تنها بعد از 5 سال، اقساطش را شروع کند. 

 البرز از نام شرافتی برای این وام استفاده می‌کرد؛ چراکه دانشجو فقط با ارائه کارت دانشجویی و بدون هیچ سفته و چک و ضامنی می‌توانست این مبلغ را دریافت کند. وقتی هم که می‌پرسیدند چرا نام وام را برای آن درنظر گرفته‌اید، می‌گفت: نامش را وام گذاشتم که جوان دریافت‌کننده، حس ترحم نداشته باشد و کرامتش حفظ شود. اگر دانشجو در طول دوران تحصیلش رتبه اول را کسب می‌کرد، از بازپرداخت معاف می‌شد. در وام اشتغال هم اگر نبوغ و نوآوری در کارش ایجاد می‌شد، می‌توانست قسط‌ها را پرداخت نکند. مرحوم البرز حتی پا را از این هم فراتر گذاشت و مقرر کرده بود اگر سه سال از بازپرداخت اقساط گذشت و پرداخت نشد، این وام را بلاوصول تلقی کنید و دنبالش نروید!

 «جایزه البرز»، نخستین جایزه علمی بر مبنای سنت وقف است

 مرحوم البرز در اواخر دهه 50 وقتی می‌بیند اوضاع اقتصادی کشور به خاطر بالارفتن قیمت نفت، بهتر شده است، این نیاز را هم مرتفع‌شده می‌داند و فعالیت بنیاد را بر اعطای جایزه البرز متمرکز می‌کند. جایزه‌ای که با مبلغ قابل‌توجهی به صورت نقد در همان روز برگزاری مراسم به برگزیدگان داده می‌شد؛ مثلاً به یک دانشمند، چک پنجاه هزار تومانی داده می‌شد که آن روزها می‌توانست با آن یک خانه بخرد.

 حسینعلی البرز سه گزاره مهم را برای فعالیت‌هایش از شصت‌سال پیش در نظر گرفته بود که همواره در این سال‌ها موجب قوام و تداوم فعالیت‌های بنیاد فرهنگی البرز و جایزه البرز شده است. او در اساسنامه جایزه البرز هم تأکید کرده افرادی باید جایزه را دریافت کنند که خروجی کارهای علمی و ثمره تحقیقاتشان، منجر به کاهش آلام بشری، ارتقای رفاه زندگی انسانی و یا اعتلای نام و حیثیت ایران رد جامعه جهانی شود. به همین دلیل است که جایزه البرز به ایرانیانی داده می‌شود که هنوز در تابعیت ایران باشند. این جایزه به تمامی ایرانیان داخل و خارج از کشور، فارغ از موقعیت جغرافیایی، سن و سال، جنسیت، دین و مذهب و منحصراً به آن‌هایی که قلب‌شان برای اعتلای ایران می‌تپد، اهدا می‌شود. 

 از نکات جالب‌توجه جایزه البرز این است که طلاب علوم دینی هم می‌توانند به عنوان نامزد این جایزه در نظر گرفته شوند. اعطای جایزه البرز به حوزویان، پیش از انقلاب 1357 هم در بخش دانشمندان مسبوق به سابقه بوده است و به عنوان مثال، علامه آشتیانی در دهه 50 خورشیدی این جایزه را به دست آورده است. در تفسیری که پس از پیروزی انقلاب از محصلان نظام آموزشی کشور در بنیاد وجود داشت، این نتیجه برداشت شد که بخشی از نظام آموزشی ما، نظام آموزش علوم دینی است و از این منظر، طلاب نیز طبق‌نظر هیئت فقهی سازمان اوقاف و امرو خیریه، در دایره جایزه البرز قرار گرفتند. لذا برای طلاب، باب جدایی باز شد اگرچه مراسم اهدای جوایز آن‌ها همراه با دانشجویان برگزار می‌شود. 

 در راستای تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهشندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش‌آموزان برگزیده و نوجوانان بااستعداد ایرانی، اعطای «جایزه البرز» به عنوان یکی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح کشور از سال 1342 در دستور کار بنیاد فرهنگی البرز قرار گرفت. این جایزه که به صورت سالانه به نخبگان علمی برتر ایرانی اهدا می‌شود، به افرادی تعلق می‌گیرد که به اشاعه فرهنگ کشور و تسکین آلام بشری و رفاه زندگی انسانی و بالارفتن حیثیت ایرانی در جامعه جهانی کمک نمایند. 

 باسابقه‌ترین جایزه علمی کشور با بیش از نیم‌قرن قدمت، نخستین جایزه علمی بر مبنای سنت حسنه وقف، جایزه‌ای با هویت مستقل بدون هرگونه وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی، تنها جایزه غیر دولتی و غیر انتفاعی کشور بدون تحمیل هرگونه هزینه بر شرکت‌کنندگان و منتخبان، جایزه‌ای با عنوان «نوبل ایرانی» با قابلیت معرفی در تراز جوایز علمی معتبر جهان، برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه البرز در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور است. 

 فرایند انتخاب افراد برای دریافت جایزه البرز با همکاری تعدادی از مراجع ذی‌صلاح کشور از جمله سازمان اوقاف و امور خیریه، بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور و وزارت آموزش و پرورش انجام می‌پذیرد.

نامه مرحوم البرز به بنیانگذار انقلاب

 مرحوم البرز پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل انجام عمل جراحی و نقاهت پس از آن، در کانادا اقامت گزید. وی طی نامه‌ای در فروردین 1358، به امام‌خمینی (ره)، مسئولیت اداره موقوفات بنیاد فرهنگی البرز، اعم از منقول و غیرمنقول را با درنظر‌گرفتن مواد اساسنامه و وقف‌نامه به ایشان واگذار کرد. در نامه‌ای که مرحوم البرز به امام خمینی (ره) نوشته‌اند، به شرح زیر است:

 «حضور مبارک حضرت آیت‌الله روح‌الله خمینی، مرجع تقلید شیعیان دامت برکاته

محترماً به عرض می‌رساند درحالی‌که به علت عمل جراحی معده در تاریخ 7 اسفند 1357 و گذراندن دوره نقاهت، حقیر نمی‌توانست از نزدیک شاهد تحولات و انقلاب مردم شریف ایران باشد، با قلبی شکسته ولی امیدوار از دور، آرزوی موفقیت آن حضرت را در رهبری ملت ایران از درگاه احدیت صمیمانه خواستار است. در این دوران سالخوردگی، دیگر از اینجانب سعادت ادامه اداره امور بنیاد برنخواهد آمد، بدینوسیله تولیت موقوفات را از منقول و غیرمنقول و وجوه نقدینه به عهده مقام منیع آن حضرت واگذار می‌نماید که هر نحو صلاح بدانند با درنظر‌گرفتن مواد اساسنامه و وقف‌نامه، اقدام لازم را معمول فرمایند و یقین حاصل است که این اقدام خیر در درگاه احدیت بی‌اجر نخواهد ماند.»

 به دستور امام خمینی (ره)، برای رسیدگی و عمل به مندرجات وقف‌نامه، از آن سال تاکنون، بنیاد فرهنگی البرز تحت نظارت هیئت‌امنایی سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارد. 

وقف‌نامه بنیاد فرهنگی البرز در میان تمام موقوفات ایران بی‌نظیر است

 حسینعلی البرز از 35 تا 55 سالگی یعنی در دو دهه دست به اقدامات خیر متعدد از حفر چاه در مسیر کاروان‌ها گرفته تا کمک به ایتام و نیازمندان، می‌زند. 

 او حتی در این دوره از زندگی‌اش اقدامات نیکوکارانه روزآمدتری هم انجام می‌داد که از جمله آن‌ها می‌توان به اهدای تجهیزات اتاق عمل به برخی بیمارستان‌ها، احداث مدرسه، احداث ساختمان‌هایی برای همراهان بیماران که از شهرستان‌ها و روستاها به تهران می‌آمدند یاخرید دستگاه دیزل‌ژنراتور و اهدای آن به بیمارستان‌هایی چون امیراعلم و پهلوی اشاره کرد. کمک به سازمان شیر‌ و خورشید سرخ ایران (هلال احمر) در زمان زلزله بوئین‌زهرا، کمک به سیل‌زدگان پاکستانی، گرسنگان آفریقایی و دانش‌آموزان ایرانی در عراق از دیگر اقدامات نیکوکارانه اوست. 

 از دیگر ویژگی‌های مرحوم البرز این است که همه اموالش را وقف کرد. موضوعی که تقریباً در بین وقف‌نامه‌های کشور بی‌نظیر است. اگرچه حتی در شرع مقدس هم بیان شده است که قدری از اموال‌تان را برای خودتان بردارید و همه را وقف نکنید اما مرحوم البرز، آنگونه از دنیا و دارایی‌هایش دست برداشته بود که حاضر نبود ریالی با خود تا سال‌های پایان عمر، همراه داشته باشد.ابتدا قرار می‌شود سهم‌الارث سه دختر او مشخص و پرداخت شود و مابقی وقف شود. از همین سهم‌الارث، هتل لوزان (هنل ایرانشهر واقع در خیابان ایرانشهر، نرسیده به میدان فردوسی) که به دست خود او در سال 1332 ساخته شده بود، به دخترها واگذار شد. اما آن‌ها هم که بر سر سفره همین پدر بزرگ شده بودند، ارثیه‌شان را به بنیاد فرهنگی البرز هدیه کردند تا در راستای اهداف بنیاد از آن استفاده شود.

 مرحوم البرز خانه‌اش در خیابان کاخ (فلسطین) را هم می‌فروشد و حدود 15 سال ساکن یکی از اتاق‌های هتلش می‌شود و به وضعی می‌رسد که جز کت‌و‌شلواری که می‌پوشیده، هیچ‌چیزی از اموال دنیایی همراهش باقی نمی‌ماند. ضمن اینکه ایشان در اساسنامه بنیاد فرهنگی البرز تأکید نمود حق‌الزحمه‌ای برای شخص خود به عنوان مدیرعامل در نظر گرفته نشود؛ اما این حق برای مدیران بعدی برقرار باشد. 

 اقدام ماندگار دیگر مرحوم البرز، وقف پیکرش برای دانشگاه علوم‌پزشکی تهران بود که در نوع خود، منحصر‌به‌فرد می‌باشد. البرز از جوانی درگیر بیماری برونشیت بود و به همین‌دلیل در طول سال‌های حیاتش بارها مورد مداوا قرار گرفت. او سال‌های پایانی عمرش را چنان درگیر بیماری بود که پزشک‌ها او را از هر کاری منع کرده بودند. هرگونه استرس برای او مضر بود درحالی‌که حتی برای گرفتن اجاره ماهیانه از مستأجران املاک بنیاد هم با مشکلات و گرفتاری‌هایی روبه‌رو بود. 

منبع: ماهنامه خیمه، سال 22، شماره 163، دی‌ماه 1402، صص 13 - 10.