دومین دورۀ جایزه نوآوری اجتماعی «جانا» آغاز به کار کرد
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، آیین آغاز دومین دورۀ «جایزۀ نوآوری اجتماعی جانا»، عصر یکشنبه ۱۲ مرداد ۱۴۰۴ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۲۰ در هتل بزرگ ارم برگزار شد.
در این آیین که با حضور دکتر علی ربیعی (دستیار اجتماعی رئیس جمهور)، دکتر محمد فاضلی (جامعه‌شناس)، دکتر سید کامران باقری (مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی اسمایلینو)، دکتر کاوه فرهادی (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی)، دکتر علیرضا نبی (کارآفرین اجتماعی)، دکتر محمدمهدی جعفری (دبیرکل جایزه نوآوری اجتماعی جانا و مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی) برگزار شد، از پوستر دومین دورۀ جایزۀ نوآوری جانا رونمایی به عمل آمد.
علیرضا نبی؛ کارآفرین اجتماعی نخستین سخنران این برنامه بود که ذیل عنوان «سایه‌سار ایران» به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخت.
خود ایرانی و پیشرفت ایران
نبی سخنان خود را با الهام از مفهوم عشق در اندیشه مولانای بلخی آغاز کرد و آن را الهام‌بخش ایرانیان در دفاع مقدس و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران برشمرد و گفت: ما در این چهل و شش سال جرم و گناه بزرگی داشته‌ایم که می‌خواهیم روی پای خود بایستیم و شرف هفت هزار ساله خود را به رخ دنیا بکشانیم و بدون نوکری قدرت‌های دیگر، خودمان ایرانی باشیم.
این کارآفرین اجتماعی با اشاره به داستان آرش کمانگیر و کاوه آهنگر، از ایرانیان به‌عنوان کسانی یاد کرد که می‌خواهند بر ضحاک زمانۀ خود غلبه کنند و ایران را نجات دهند.
نبی با اشاره به جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران افزود: در این ۱۲ روز، پیمان‌هایی فراتر از نژاد، قوم، مذهب، رنگ و ایدئولوژی میان ایرانیان شکل گرفت و آن‌ها نشان دادند که وقتی سرحداتشان به خطر می‌افتد برای دفاع برمی‌خیزند. به گفتۀ وی، ایرانیان در طول تاریخ، انسجام و ملی‌گرایی خود را نه به کمک موشک، دیپلمات‌ها و حاکمان بلکه در سایه‌سار عشق به وطن حفظ کرده‌اند.
این کارآفرین اجتماعی در بخش دیگری از سخنان خود، امید به ایران و آیندۀ آن را در نتیجۀ تلاش‌های کنشگرانی دانست که آتش به اختیار عمل می‌کنند و به دنبال اجرت، منافع و حتی آینده خود نیستند. به گفتۀ این کنشگر مدنی، کشورها را نه دولت‌ها بلکه همین افراد می‌سازند.
نبی در بخش پایانی سخنان خود با یاد ستارخان، دربارۀ اهداف جایزه جانا سخن گفت و بر این نکته تأکید کرد که ما باید در جانا حرکت کنیم و با کارهای نوآورانه اجتماعی جلوی خرابکاریها را بگیریم.
جانا؛ گنجینه‌ای از دانش و تجربه
دومین سخنران برنامه افتتاحیۀ جایزۀ جانا، محمدمهدی جعفری (دبیرکل جایزه نوآوری اجتماعی جانا و مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی) بود که گزارشی از اهداف و عملکرد این جایزه، به حضار ارائه داد. جعفری ضمن تأیید دشواری‌های آیندۀ ایران، ایرانیان را شایسته شکوفایی، عزت و سربلندی دانست و تأکید کرد که جانا درصدد است تا آیندۀ ایران را با امید و تلاش بنا نهد.
جعفری ضمن اشاره به شرایط حساس جامعۀ ایرانی و آسیب‌های متعدد وارده بر آن، از معضلات اقتصادی و اجتماعی گرفته تا نبرد با خصم، از ایرانیان به عنوان مردمی یاد کرد که بی‌اعتنا به کمبودها، در پی ساختن فردایی روشن‌تر هستند. وی از ظرفیت عظیم مردمی، به‌عنوان تکیه‌گاه جانا یاد کرد و گفت که برگزاری دورۀ نخست این جایزه نشان داد که رگه‌های نوآوری و امید همچنان زنده است.
دبیرکل جایزه نوآوری اجتماعی جانا و مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی از جانا به عنوان جایزه‌ای مردمی، مستقل و غیر دولتی یاد کرد که ضمن تأکید بر اصل استقلال خود، از همکاری سازنده با نهادهای دولتی و حاکمیتی استقبال کرده و آن را فرصتی سازنده قلمداد می‌کند.
جعفری تحکیم مبانی فکری و علمی، توسعۀ گفتمان نوآوری اجتماعی، گسترش فعالیت‌های فرامرزی، تقویت هسته‌های مردمی در استان‌ها و تمرکز بر قشر نوجوان و جوان را از جمله راهبردهای جانا برشمرد و با دعوت از نیکوکاران، دانشگاهیان و کنشگران اجتماعی تأکید کرد که تحقق آن اهداف، جز با همدلی همه ممکن نخواهد بود.
قدرت و مقاومت در برابر نوآوری اجتماعی
محمد فاضلی دیگر سخنران این برنامه بود که با عنوان «سیاست و نوآوری اجتماعی» به طرح مباحث خود پرداخت.
به گفتۀ این جامعه‌شناس، نوآوری اجتماعی (Social Innovation) به معنای یافتن راهکار مؤثر برای حل مشکلات اجتماعی اعم از سیاست، اقتصاد، محیط زیست، بدمسکنی و ... است تا در نهایت به خلق تحول اجتماعی و پیشرفت بینجامد. وی «خیر جمعی» را محور نوآوری اجتماعی برشمرد که از طریق کنش جمعی و شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد.
فاضلی سه هدف برای نوآوری برشمرد که از جمله آن‌ها می‌توان به توانمندسازی جامعه، کارآمدی و تغییرات سیستمی اشاره کرد. به گفته نویسنده کتاب «بنیان‌های ساختاری تحکیم دموکراسی»، جوامع بشری در طول تاریخ همواره نسبت به حکومت‌ها ضعیف‌تر و دچار اقتدار نامتوازن بوده‌اند و همواره آرزو داشته‌اند که به توان مهار حکومت دست یابند. وی تغییرات سیستمی را نشانه‌ای از تحول در نظام اجتماعی برشمرد و جنبش‌های حقوق مدنی و Open Source را از جمله مهم‌ترین مصادیق تحول نظام اجتماعی از طریق تغییر سیستمی معرفی کرد.
نویسندۀ کتاب «ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها»، پیامدهای سیاسی را از زمره مهم‌ترین معضلات نوآوری اجتماعی دانست و گفت: به محض تلاش جامعه برای توانمندسازی خود، قدرت مانع آن شده و دست به سرکوب نوآوران اجتماعی می‌زند. از سوی دیگر با تلاش برای کسب کارآمدی، اقشار و گروه‌های جدیدی پدیدار می‌شوند که این مسئله خشم گروه‌های حذف‌شده ناکارآمد پیشین و مقاومت آن‌ها را در پی خواهد داشت. این جامعه‌شناس تغییر سیستمی را هم سبب‌ساز خشم قدرت دانست و از Youtube و شبکه نمایش خانگی به عنوان دو نمونه از مصادیق تغییر سیستمی یاد کرد.
فاضلی با اشاره به مدل بودجه‌ریزی مشارکتی در برزیل (Participatory Budgeting)، چهار کارکرد مهم را برای نوآوری‌های اجتماعی سودمند برای ایران برشمرد: مقابله با نابرابری، آموزش ناعادلانه و تخریب محیط زیست، تلاش برای ایجاد کنش اجتماعی شبکه‌ای، اثرات تحول‌ساز درازمدت و صدا دادن به بی‌صدایان.
وی در پایان سخنان خود رو به کنشگران عرصۀ نوآوری اجتماعی یادآور شد که هرکسی که نوآوری اجتماعی پیشه کند و کارکردهای توانمندسازی، کارآمدی و تغییرات سیستمی را در برنامه خود لحاظ کند، باید بداند که حتماً با قدرت درگیر خواهد شد و روزهای سختی در پیش خواهد داشت.
نوآوری اجتماعی و تولید هوش مصنوعی
سید کامران باقری؛ مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی اسمایلینو، سخنان خود را ذیل عنوان «ماشین در دو راهی؛ امیدی برای عدالت یا خطری برای کرامت» بیان کرد. به گفته وی در حالی که تلفن پس از صدسال، تیک‌تاک پس از نه ماه و اوبر پس از هفت ماه به رقم قابل توجه صد ملیون کاربر دست یافتند، چت‌جی‌بی‌تی (Chat GPT) تنها در عرض دو ماه مورد توجه صد میلیون کاربر قرار گرفت.
باقری در دسترس قرارگرفتن خدمات مختلف در زمینه‌های کشاورزی، پزشکی و ... برای همه را در زمرۀ مزیت‌های هوش مصنوعی برشمرد و آن را جنبۀ امیدبخش این تکنولوژی جدید معرفی کرد. او در ادامه به بخش نگران‌کننده آن اشاره کرد و گفت: با وجود اینکه هوش فراگیر در سطح انسانی یا فراتر از آن که به صورت رایگان در اختیار همه قرار گیرد، سودمند است اما چنانچه به الگوریتم‌هایی که قدرت تصمیم‌گیری و مشاوره را به دست می‌گیرند اطلاعات سوگیرانه و غلط داده شود، این شرایط به ایجاد تبعیض و بی‌عدالتی عمیق منجر خواهد شد.
مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی اسمایلینو امکان نظارت محتوایی عمیق و قدرتمندترکردن طبقۀ حاکم را از دیگر خطرات و مضرات هوش مصنوعی دانست و افزود: در این صورت نه‌تنها دیکتاتوری بیشتر خواهد شد بلکه حتی قدرت حاکم امکان درک فردای شما را نیز خواهد یافت.
مترجم کتاب «مدیریت تکنولوژی»، عدم همسویی مددکاران اجتماعی با ساخت و پردازش هوش مصنوعی را سبب‌ساز گرایش این تکنولوژی به سمت منافع افرادی دانست که منافع بیشتری دارند. باقری از بی‌عدالتی ماشینی و جایگزینی آن با بی‌عدالتی انسانی یاد کرد و تأکید کرد این نوع جدید از بی‌عدالتی به مراتب سخت‌تر و بزرگ‌تر خواهد بود.
باقری از عبور از انسان و بی‌نیازی نسبت به آن به عنوان مهم‌ترین نگرانی هوش فراگیر رایگان سخن گفت و تأکید کرد در این‌صورت حاکمیت دیگر نیازی به کار انسان‌ها و مشارکت اجتماعی آن‌ها نخواهد داشت و تبدیل به قدرتی غیرقابل رقابت خواهد شد.
وی در پایان سخنرانی خود پیشنهاد کرد که نوآوران اجتماعی به شکلی پیش‌دستانه به سراغ هوش مصنوعی بروند تا نه‌تنها از آن در کارآمدی بیشتر و هزینۀ کمتر خود استفاده کنند، بلکه در فرایند تولید آن نیز نقش‌آفرینی کرده و به تولید این تکنولوژی جدید، مسیری انسانی و درست بدهند. باقری همچنین از همه کنشگران مدنی درخواست کرد که کتاب «موجی که می‌آید» نوشته مصطفی سلیمان را مطالعه کنند.
کارآفرینی اجتماعی بر بنیان دانش بومی
کاوه فرهادی (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی) از دیگر سخنرانان حاضر در این برنامه بود که مقاله خود با عنوان «کارآفرینی فتوتی؛ کارآفرینی با تأکید بر دانش ضمنی ایرانیان» را ارائه کرد. فرهادی برای توضیح ایدۀ خود از دیدگاه ایکوجیرو نوناکا (Ikujiro Nonaka) یکی از بزرگترین نظریه‌پردازان و اندیشمندان در حوزۀ مدیریت دانش استفاده کرد که معتقد بود بدون فهم از تاریخ، فرهنگ و جغرافیای یک کشور، نمی‌توان دانش ضمنی آن ملت را کشف کرد و مورد استفاده قرار داد.
فرهادی با انتقاد از ترجمه (Entrepreneur) به کارآفرین، آن را معادل کسی دانست که برای به دست‌‌آوردن سود بیشتر، ریسک می‌کند و متعهد به بازار و سود بیشتر است که با مفهوم کارآفرینی اجتماعی و تعهد ما به برکت کاملاً متفاوت است. فرهادی واژه «برکت» را غیرقابل ترجمه دانست و با بازگشت به ایدۀ نوناکا تأکید کرد هر کشوری به دلیل زبان، فرهنگ و تاریخ متفاوت خود، دارای دانش ضمنی منحصربه‌فردی است که به کمک هیچ هوش مصنوعی‌ای امکان تبدیل به دانش عینی را نخواهد یافت. فرهادی در پایان سخنان خود از کارآفرینان اجتماعی درخواست کرد کار خود را براساس دانش ضمنی مستتر در فرهنگ و تاریخ ایران بنا نهند.
توسعه و نوآوری اجتماعی
آخرین سخنران این افتتاحیه، علی ربیعی؛ دستیار اجتماعی رئیس جمهور بود که گرچه قرار بود ذیل عنوان «تحولات اجتماعی، تغییرات الزامی» سخنرانی کند، اما به دلیل همهمه حاضران ناگزیر شد تا سخنان خود را کوتاه کند.
ربیعی مباحث خود را بر پایۀ رسالۀ دکتری خود در اهمیت و ضرورت نوآوری اجتماعی به راهنمایی دکتر محمود سریع‌القلم، تجربه خود و مطالعه در صدساله تاریخ معاصر ایران ارائه کرد و گفت: نمی‌توان از توسعه سخن گفت وقتی که جامعه توسعه‌خواه نباشد و نهادهای مدنی ظرفیت توسعه نداشته باشند. وی پیش‌شرط توسعه اجتماعی را قدرت‌گرفتن جامعه دانست و تأکید کرد که این قدرتمندی از مسیر توانمندسازی نهادهای مدنی می‌گذرد.
دستیار اجتماعی رئیس جمهور از مردم به مثابه مفهومی انتزاعی یاد کرد که سخن از آن بدون نهادهای میانجی و کشانه‌های اجتماعی جامعه فریبکارانه خواهد بود و افزود: دولت باید نگاهش به جامعه باشد و نهادهای مدنی را شریک خود سازد.
وی در بخش دیگری از سخنانش به مسئله تغییر پرداخت و یادآوری کرد که از منظر الزامات توسعه که جنبه اجتماعی را مبنا قرار می‌دهند، به نوآوری اجتماعی نیازمند هستیم.