تبیین شاخص‌های دومین جشنواره ملی نشان نیکوکاری با حضور اهالی نیکوکاری
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران به نقل از دبیرخانه جشنواره ملی نشان نیکوکاری؛ دورۀ تخصصی «در مسیر تعالی» با هدف تبیین شاخص‌های دومین دورۀ جشنوارۀ ملی نشان نیکوکاری و با ارائه دکتر محمدمهدی جعفری، دبیر علمی دومین جشنواره ملی نشان نیکوکاری، چهارشنبه ۸ مرداد ۱۴۰۴ از ساعت ۱۳ تا ۱۵ در سالن جلسات اتاق بازرگانی استان تهران برگزار شد.
محمدمهدی جعفری، دبیر علمی دومین جشنواره ملی نشان نیکوکاری در این نشست گفت: سؤال مهمی وجود دارد مبنی بر اینکه «ما به عنوان مؤسسات خیریه‌ای که در کشور فعالیت می‌کنیم کیستیم؟» این جشنواره به ما نشان داد خیلی مؤسسات هنوز نمی‌دانند چه کسی هستند و این باعث بروز مشکلاتی می‌شود. ما در چه زیست بومی فعالیت می‌کنیم و برای فعالیت بهتر چه باید کرد؟ ما امروز با مسائل اجتماعی زیادی روبهرو هستیم؛ برخی مسائل قبلی هستند که حل نشدند و برخی از این مسائل اجتماعی جدید هستند.
وی افزود: این مسائل یک‌سری ویژگی‌ها دارند، مثلاً بدون مشارکت جمعی افراد قابل حل نیستند و قدرت این را دارند که احساسات جامعه را جریحه‌دار کنند، در حالی که مسئله کل جامعه نیست بلکه مسئله گروهی از افراد هستند. افرادی که مبتلا به این مسائل هستند، قابلیت حل این مسائل را به‌تنهایی ندارند و اگر این مسائل حل نشوند، قابلیت انتقال به تمام جامعه را دارند و ما امروز با این مسائل روبهرو هستیم.
جعفری بیان کرد: اما مهم این است که چه کسانی قرار است این مسائل عمومی را حل کنند. اولین رکن و اولین نقش‌آفرین برای حل مسائل عمومی دولت است و دولت باید برای حل مسائل مداخله کند و نقش‌آفرینی کند و ما سازمان‌های زیادی برای حل مسائل اجتماعی داریم. دولت با رویکرد غیرانتفاعی مسائل اجتماعی را حل می‌کند یعنی انتظار نفع ندارد. هدف دولت، نفع عمومی در جامعه است و با نگاه خیر عمومی مسائل را حل می‌کند و هیچ بخشی از دولت نباید انتظار نفع اقتصادی داشته باشد. اما سوال این است آیا دولت به‌تنهایی می‌تواند مسائل را حل کند یا نه؟ قطعاً هیچ دولتی نمی‌تواند.
وی گفت: چون سیاست دولت‌ها متفاوت است پس اولویت دولت‌ها نیز متفاوت است. دولت یک شبکه مویرگی بسیار گسترده ندارد که بتواند از جزئیات مسائل و مشکلات اطلاع داشته باشد پس دولت نسبت به مسائل اجتماعی کاملا مطلع نیست و نمی‌تواند همه را شناسایی کند حتی دولت‌های توانمند هم نمی‌توانند. ساختار دولت همراه با بروکراسی است و این ساختار انعطاف‌پذیر نیست و نمی‌تواند سریع مسائل اجتماعی را حل کند، چون مراحل طولانی دارد.
جعفری توضیح داد: قدرت دولت انعطاف‌پذیر نیست، پس دولت نمی‌تواند در زمینۀ تمام مسائل اجتماعی مواجهه داشته باشد. دولت به‌دلیل محدودیت منابع انسانی و اقتصادی و سیاسی نمی‌تواند مسائل اجتماعی را حل کند. یک بخش دیگری باید به کمک دولت بیاید تا بتواند مسائل عمومی و اجتماعی را حل کند.
وی اذعان کرد: بخش خصوصی هم مأموریت دارد که بخشی از مسائل عمومی را حل کند، اما نمی‌تواند تمام مسائل را حل کند. بخش خصوصی مسائل عمومی زیادی را می‌تواند حل کند، اما باید دو ویژگی داشته باشد؛ اول این است که بخش خصوصی جایی ورود می‌کند که منافع اقتصادی برایش وجود داشته باشد. ویژگی دوم هم این است که قابلیت حل مسئله داشته باشد. نمونۀ این بخش خصوصی، اسنپ و دیجی‌کالا است. مهم این است که نگاه بخش خصوصی اقتصادی است، پس بخش خصوصی هم نمی‌تواند در کنار دولت تمام مسائل را حل کند، زیرا محدودیت‌های خود را دارند. کار اجتماعی یعنی خیر عمومی اتفاق بیفتد.
جعفری در ادامه توضیح داد: رکن اول دولت و رکن دوم بخش خصوصی است. این دو مفید هستند، اما کافی نیستند. رکن سوم هم نیاز داریم. رکن سوم باید مسائلی که این دو رکن نمی‌توانند حل کنند را حل کند. رکن سوم تشکل‌های اجتماعی هستند و ما در جشنواره می‌خواهیم دربارۀ این بخش صحبت کنیم و باید ببینیم این رکن چه چالش‌هایی دارد. ما حتی خودمان نیز خودمان را به عنوان رکن سوم جامعه قبول نداریم و این یک چالش است. این رویکرد باعث شده نگاه حرفه‌ای به تشکل‌ها کمتر وجود داشته باشد و این نگاه هم از سمت خودمان است هم از سمت دولت است.
وی تصریح کرد: تشکل‌های اجتماعی رکن سوم حل مسئله است و جایی که دولت و بخش خصوصی توان حل مسئله را ندارد، رکن سوم وارد می‌شود. رکن سوم از زوایایی شبیه دولت و از زوایایی دیگر شبیه بخش خصوصی است. مثلاً این رکن خیر عمومی را می‌خواهد و از این جهت مانند دولت است ولی از جهت منابع مانند بخش خصوصی است. رکن سوم از بیت المال استفاده نمی‌کند و هدف آن تحقق خیر عمومی است و می‌خواهد خلاء‌ها را بپوشاند.
جعفری بیان داشت: در بخشی از کشور به تشکل‌های اجتماعی می‌گویند خیریه، در بخشی دیگر می‌گویند بخش غیرانتفاعی و در بعضی بخش‌های دیگر کشور نیز به تشکل‌ها، بخش غیردولتی یا مردم‌نهاد می‌گویند. بنابراین این رکن سوم اسم‌های مختلفی دارد و نام‌های آن به دولت آن کشور نیز بستگی دارد. همچنین بخش داوطلبانه و بشردوستانه هم می‌گویند. در کشور ما بخش اجتماعی یا همان تشکل‌های اجتماعی می‌گوییم. یک نقد جدی نسبت به تشکل‌های اجتماعی وارد است، آن هم این است که سعی می‌کنند خلاء‌های دولت‌ها را بپوشانند و دولت‌های ناکارآمد را اصطلاحاً پررو کنند. نباید به تشکل‌های اجتماعی صرفاً یک نگاه آن هم برای حل مسائل داشته باشیم. این نگاه باعث به وجود آمدن چالش‌هایی می‌شود. این چالش‌ها باعث می‌شود استقلال این رکن اجتماعی از بین برود. مثلاً به دولت وابسته شود. همچنین با این رویکرد خلاقیت و نوآوری این رکن از بین خواهد رفت و سوم اینکه هویت متمایز خود را از دست می‌دهد. در واقع مجموعه‌های وابسته به دولت می‌شویم. امروز اگر منابع حمایتی دولت از برخی از مؤسسات خیریه برداشته شود این مؤسسات نابود می‌شود به همین دلیل است می‌گوییم نباید به دولت وابسته شد.
دبیر علمی جشنواره ملی نشان نیکوکاری افزود: آیا تشکل اجتماعی به وجود آمده که فقط مسائل اجتماعی را حل کند؟ قطعاً خیر. رویکرد‌های دیگری نیز نسبت به تشکل‌ها وجود دارد. تشکل اجتماعی کار‌های دیگری نیز باید انجام دهد، مثلاً تشکل اجتماعی باید زبان افراد خاموش جامعه باشد و این مسئله بسیار مهم است. تشکل‌ها نقش مهمی در مطالبۀ حق آن بخش از جامعه که نادیده گرفته شدند، دارند. مثلا مطالبۀ حق کودکان کار. تشکل‌های اجتماعی ما باید به این بخش مطالبه‌گری بسیار توجه کنند.
جعفری در ادامه درخصوص تشکل‌های موفق این‌گونه توضیح داد: تشکل موفق باید بتواند مطالبات جامعۀ هدف خود را به سطوح تصمیم‌گیری برساند. مجموعه‌ای که توانسته در بلندکردن صدای خاموشان فعال باشد، در حوزه قوانین نقش مهمی داشته است. در کشور ما چالش‌های زیادی وجود دارد و تشکل‌ها باید ورود کند. تشکل‌ها باید در اثرگذاری در فرآیند‌های اجتماعی ورود کنند. سال گذشته بهترین دوران برای انتخابات بوده است، اما تعداد کمی از تشکل‌ها در آن شرکت کردند. تشکل‌های اجتماعی باید در زمینه حل مسئله فعالیت کنند، اما نباید از بخش جامعه مخاطب خود غافل شوند. تشکل‌های اجتماعی یک نقش سومی نیز دارند و آن نقش بسترسازی برای خودشکوفایی افراد جامعه است. یک تشکل خوب باید بستری باید برای خودشکوفایی افراد جامعه باشد.
وی افزود: امروز حس انسان دوستی و کمک به یکدیگر یکی از نیاز‌های انسان است و خودشکوفایی در هرم مازلو نیز یکی از نیاز‌های انسان است. اساساً کار اجتماعی بستری است برای اینکه یک نیاز درونی انسان حل شود. دولت هنرمند دولتی است که می‌تواند زمینه را به‌گونه‌ای فراهم کند که بخش خصوصی وارد میدان شود و آن زمینه درآمدزایی است، زیرا بخش خصوصی به اقتصاد توجه دارد. دولت باید بستری فراهم کند تا بخش اجتماعی کار کند و این نیز نمایانگر توانمندی دولت است.
جعفری تاکید داشت: تشکل‌های اجتماعی در کنار ارائه خدمات و مطالبه‌گری یک کار دیگر نیز انجام می‌دهند؛ تشکل‌ها جامعه را پویا می‌کنند. یکی از شاخص‌هایی که نظام اجتماعی باید دنبال کند این است که زمینه‌ای فراهم کند تا مردم مشارکت اجتماعی داشته باشند. مردم باید در ادارۀ جامعه مشارکت کنند؛ حتی فارغ از اینکه مطالبه‌گری کنند یا حتی مسئله‌ای را حل کنند و اگر مردم مشارکت نداشته باشند یک جامعۀ مرده ایجاد خواهد شد. در ایران ما پیچیده‌ترین مسائل را با مشارکت مردم حل کردیم. رویکرد چهارم ما برای تشکل‌های اجتماعی این است که باید در ادارۀ جامعه مشارکت کنند حتی در شرایطی که هیچ کار دیگری نیز انجام ندهند. ما با این رویکرد در جشنوارۀ نشان نیکوکاری شرکت می‌کنیم. تشکل اجتماعی خوب در زمینۀ حل مسئله موفق است، در زمینۀ بلندکردن صدای جامعۀ هدف موفق است و در زمینه سازی برای خودشکوفایی نیز موفق است.
به توسعه کیفی تشکل‌های نیکوکاری توجه کنیم
دبیر علمی جشنواره نشان نیکوکاری اذعان کرد: امروز بزرگترین دانشگاه‌های آمریکا، بزرگترین موقوفه دانشگاهی دنیا است. همچنین ۲ میلیون تشکل در این کشور فعال است و این نشان می‌دهد که توسعه باعث فعال‌ترشدن تشکل‌های اجتماعی می‌شود. در کشور انگلستان نیز تعداد زیادی انجمن وجود دارد. همچنین در کشور‌های آلمان و سایر کشور‌های پیشرفته نیز شاهد حضور فعال تشکل‌ها هستیم و این نشان‌دهنده اهمیت بخش اجتماعی است. در کشور ما تعداد زیاد مؤسسات خیریه رؤیت نمی‌شود و اکوسیستم کشور ما مناسب فعالیت‌های اجتماعی نیست و این در ابعاد مختلف صدق می‌کند.
او درباره شرایط تشکل‌های اجتماعی در ایران توضیح داد که هر زمانی دربارۀ وضعیت اجتماعی در ایران صحبت می‌کنیم، فوراً دربارۀ بعد تعداد صحبت می‌کنیم و کلاً درباره کمیت صحبت می‌کنیم، درحالی که این شاخص دقیقی نیست. زیرا ما باید در کنار شاخص کمیت به شاخص‌های دیگر نیز توجه کنیم. مثلا شاخص توانایی و صلاحیت، ظرفیت، اعتبار و ارتباطات.
وی تأکید کرد: هیچ آموزشی در زمینۀ تشکل‌ها در کشور ما وجود ندارد. یعنی رشته‌ای برای آن تعریف نشده است، در حالی که در دانشگاه منچستر چنین رشته‌ای وجود دارد. مدیریت منابع انسانی در بخش تشکل‌ها بسیار سخت است و به آموزش نیاز دارد. باید کیفیت کار اجتماعی در کشور ما افزایش پیدا کند. امروز تصویر اجتماعی از فعالیت اجتماعی در کشور ما ضعیف است و کسی علاقه‌ای به انجام کار اجتماعی ندارد. اگر ظرفیت کار اجتماعی ارتقاء پیدا کند یعنی بخش کار اجتماعی در کشور پیشرفت کرده است و افراد به کار اجتماعی علاقه‌مند می‌شوند. ارتباطات نیز در بخش تشکل‌ها بسیار اهمیت دارد. متاسفانه مؤسسات خیریه در کشور ما خیلی باهم کار نمی‌کند و همدیگر را نمی‌شناسند و با هم شبکه تشکیل ندادند. ما در مجموعه نشان نیکوکاری می‌خواهیم اکوسیستم بخش اجتماعی را گسترش دهیم و توسعه دهیم. ما در مجموعۀ نشان نیکوکاری می‌خواهیم بگوییم مجموعه نیکوکاری خوب یعنی چه. ما در کشور نمی‌دانیم موسسه خیریه خوب یعنی چه، لذا باید خوب بودن را معرفی کنیم.
جعفری افزود: هدف سوم جشنوارۀ نشان نیکوکاری، بررسی اعتبار است. باید بتوانیم یک تصویر خوب از مؤسسه خیریه نشان دهیم و بگوییم همه مؤسسات خیریه پولشویی نمی‌کنند. برای اینکه توانایی و صلاحیت در مجموعه‌ها به وجود بیاید باید نظام صلاحیت حرفه‌ای داشته باشیم. باید مکانیزمی پیاده کنیم که مردم اعتماد کنند. بر اساس دو شاخص عملکرد و ظرفیت سازمانی می‌تواند صلاحیت داشته باشد. عملکرد خوب مؤسسه یعنی اینکه خدمات موسسه چقدر اثربخش است؟ اینکه این موسسه با چه هزینه‌ای خدمات می‌دهد؟همچنین توان جلب مشارکت جمعی و سرمایه‌گذاری اجتماعی و توان مطالبه‌گری مؤثر نیز از ویژگی‌هایی هستند که نشان می‌دهند یک مؤسسه عملکرد خوبی داشته است.
وی گفت: مؤسسه‌ای ظرفیت سازمانی خوب دارد که چند ویژگی از جمله حکمرانی موثر، تبعیت از قوانین، پایداری مالی، شفافیت و پاسخگویی، مدیریت سرمایه‌های انسانی و انضباط مالی را داشته باشد. ما در جشنوارۀ نشان به این موارد توجه داریم. شاخص‌های تشکل مطلوب عبارتند از: تناسب ترکیب اعضای ارکان مدیریتی با مأموریت مؤسسه، ایفای نقش‌های اصلی توسط هیئت مدیره مؤسسه، تناسب ساختار مؤسسه با نیاز‌های عملیاتی و اجرایی آن، برگزاری جلسات مستمر هیئت مدیره، رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای، میزان جذب منابع مالی، کیفیت و اثربخشی تعاملات مؤسسه با سیاست تشکل‌های فعال، کیفیت فعالیت‌های مؤسسه در سطح بین‌المللی، ارتباط افراد و مراجع معتبر اجتماعی با مؤسسه، تعامل و ارتباط با رسانه‌های رسمی و غیررسمی برای معرفی خود و فعالیت‌ها، برخورداری از سایت در شبکه‌های اجتماعی، نبود وجهۀ منفی در میان ذی‌نفعان، تناسب فضای فیزیکی مؤسسه با اقتضائات خدمات، تعداد شعب مؤسسه، میزان نوآورانه‌بودن فعالیت‌ها در مؤسسه، میزان مشترک‌بودن اعضای هیأت امنا و هیأت مدیره، عدم وجود تعارض منافع.
دبیر علمی جشنواره نشان نیکوکاری ادامه داد: شاخص‌های دوم که ما در جشنواره مد نظر داریم عبارتند از: برخورداری از مجوز قانونی معتبر و اقدام به‌موقع برای تمدید آن، مشمول نبودن در موارد مندرج در تبصره ۴ ماده ۱۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم، انتشار اطلاعات رسمی در سامانۀ کدال، به‌روزرسانی اسناد حقوقی و رسمی مطابق با تغییرات قانونی جاری، برگزاری جلسات مجمع عمومی، رعایت الزامات قانونی در اساسنامه و نام مؤسسه، رعایت الزامات قانونی در تعامل با کادر اجرایی، وجود دستورالعمل حقوق و دستمزد، میزان اولویت‌دار‌بودن موضوع فعالیت مؤسسه در میان مسائل اجتماعی جامعه هدف، مطلوبیت راهکار‌های حل مسئله، کیفیت خدمات ارائه شده مؤسسه و کارآفرینی اجتماعی.
شاخص‌های سوم ما در این جشنواره عبارتند از: تنوع منابع مالی از نظر نوع، رشد منابع مالی نسبت به سال مالی گذشته، نسبت بدهی‌ها به دارایی‌ها، مجموع دارایی‌ها، میزان ریسک تأمین مالی و تداوم منابع، نسبت ذخیره مالی به هزینه‌های عملیاتی سالانه، نسبت منابع مردمی به کل منابع موسسه، میزان اعتماد خیرین و حامیان. مشارکت فعال در اصلاح قوانین و فرهنگ مرتبط با حوزه فعالیت مؤسسه، میزان تاثیرگذاری در تصمیمات نهاد‌های تصمیم‌گیر محلی، منطقه‌ای و ملی، نظارت، دیده‌بانی و گزارشگری مستمر نسبت به موضوعات مرتبط، نمایندگی و حمایت از حقوق صنف یا اقشار مورد تمرکز مؤسسه و گزارش‌دهی عمومی در رابطه با عملکرد مؤسسه از جمله شاخص‌های چهارم ما در این جشنواره است.