مردم و حکومت باید به صورت متقابل پناهگاه یکدیگر باشند/ جنگ ۱۲ روزه نشان داد که ظرفیت نهادی کشور قوی است
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، سلسله‌نشست‌های «آسیب‌شناسی عملکرد نهاد‌های دولتی و مدنی در مدیریت بحران جنگ تحمیلی ۱۲ روزه»، با همت خانۀ اندیشمندان علوم انسانی با همکاری پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی و پژوهشکدۀ مطالعات حکمرانی فرهنگی و اجتماعی، با هدف بررسی عملکرد نهاد‌های مختلف به‌ویژه در زمان جنگ ۱۲ روزه و دوران پساجنگ هر هفته برگزار می‌شود.
در ابتدای این جلسه که سه‌شنبه ۳۱ تیرماه برگزار شد، حامد عبداللهی سفیدان، دبیر نشست، با اشاره به پیامد‌های مختلف جنگ در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بیان کرد که یکی از آثار جنگ، ایجاد اختلال در نظم اجتماعی و برهم خوردن معادلات و تعاملات اجتماعی است؛ به‌ویژه در کشوری مانند ایران که در زمینۀ تنوعات فرهنگی، قومی، مذهبی و دینی و همچنین بستر‌های تاریخی، کشوری متفاوت به‌شمار میرود. در چنین کشوری امر اجتماعی را نمی‌توان به ارائه خدمات تقلیل داد و مفهوم امر اجتماعی با مفاهیمی مانند مسئولیت‌پذیری و همبستگی اجتماعی ارتباط دارد.
وی در ادامه اضافه کرد که بر همین مبنا، در این نشست‌ها عملکرد نهاد‌های دولتی و غیردولتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. عبداللهی تأکید کرد که در حال حاضر، حداقل حدود ۲۲ هزار سازمان مردم‌نهاد در کشور وجود دارد و ۱۵ هزار نهاد از میان آن‌ها، در حوزۀ خیریه‌ها و امور اجتماعی فعالیت دارند. در بخش دولتی نیز وزارت‌خانه‌هایی مانند وزارت کشور، وزارت فرهنگ، وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت علوم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در بحث‌های اجتماعی فعالیت دارند و می‌توانند اثرگذار باشند. عبداللهی در انتهای مقدمۀ خود، سؤال اصلی این نشست را این‌گونه مطرح کرد: عملکرد نهاد‌های دولتی و غیردولتی در کشور ما در زمان جنگ ۱۲ روزه، و حتی پیش و پس از جنگ را چگونه ارزیابی می‌کنید و چطور می‌توان عملکرد این نهادها را در موقعیت پس از جنگ و حتی در موقعیت‌های مشابه بهبود بخشید؟
پس از آن دکتر نعمت الله فاضلی که به صورت برخط در این نشست شرکت می‌کرد، با اشاره به وضعیت فعلی جامعۀ ایران گفت: «جامعۀ ما، جامعۀ اضطراری است و ما از سال ۱۳۹۰ در چنین وضعیتی به سر می‌بریم و این وضعیت با تجاوز اسرائیل به خاک ایران عینیت بیشتری پیدا کرد. اولین نکته‌ای که در این خصوص وجود دارد این است که نظام حکمرانی باید این واقعیت را بپذیرد و بر اساس آن اصول و چشم‌انداز‌هایی را در نظر بگیرد. علاوه بر آن در حوزۀ خصوصی هم باید در این باره گفت‌و‌گو‌هایی صورت بگیرد.» او تأکید کرد که در چنین شرایطی باید بستر‌هایی برای افزایش مشارکت فعال آحاد مردم، نهاد‌های مدنی و احزاب فراهم شود، زیرا جامعۀ اضطراری به بسیج فرهنگی و مدنی نیاز دارد. اما متأسفانه چنین چیزی دیده نمی‌شود و تغییر معناداری در گفتمان سیاسی کشور دیده نمی‌شود.
تغییرات در حوزۀ فرهنگ و اقتصاد باید ملموس باشد
فاضلی ادامه داد: «البته مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، تلاش دارد که این پیام را به مردم مخابره کند و بیان کرده است که ما باید برای جلب رضایت مردم و افزایش مشارکت عمومی آن‌ها تغییراتی را در نظام حکمرانی اعمال کنیم، اما ایشان و دولت باید به طور مشخصی توضیح دهند که مثلاً این تغییر در حوزۀ اقتصاد و فرهنگ چیست و محور‌های آن چیست؟»
این استاد بازنشسته پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی همچنین گفت: «با وجود نارضایتی‌های عمیق در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و همچنین شکاف عمیقی که میان مردم و دولت وجود دارد، اما مردم از فرصت جنگ برای شورش استفاده نکردند و دعوت متجاوزین را لبیک نگفتند. این در فرهنگ ایرانی، امری طبیعی است، زیرا مردم هیچ‌گاه این‌گونه ثبات و امنیت خود را به خطر نمی‌اندازند. این واکنش تاریخی و معقول آن‌ها باید از سمت حکومت به رسمیت شناخته شود و به آن توجه شود و همچنین مورد قدردانی قرار بگیرد؛ به این معنا که روابط دولت و مردم به‌گونه‌ای جدید تنظیم شود.»
فاضلی همچنین توضیح داد که در چنین شرایطی مردم و حکومت باید به صورت متقابل پناهگاه یکدیگر باشند و مطالبات گروه‌های مختلف مردم به رسمیت شناخته شود و آن‌ها در زیست اجتماعی، مدنی، فرهنگی و همچنین در قدرت سهیم باشند و مشارکت کنند تا تاب‌آوری آن‌ها تقویت شود. حکومت نیز باید از طریق تقویت مردم، بازدارندگی را ایجاد و تقویت کند. او در همین راستا تأکید کرد که در حال حاضر حدود ۱۰ هزار انجمن علمی داریم که می‌توانند به حکمرانی بهتر کمک کنند. همچنین بیش از ۴۰ هزار سازمان مردم‌نهاد در پلتفرم آگاپه ثبت نام کردند که باید فعال شوند.
ظرفیت نهادی کشور، قوی است
پس از طرح این مباحث توسط دکتر نعمت الله فاضلی، دکتر کیومرث اشتریان به ارائه مباحث خود پرداخت. او در ابتدا، به دو مفهوم مهم ارتباط متقابل نهاد‌های دولتی و مدنی و تسخیر نهادی به عنوان دو محور اساسی مباحث خود اشاره کرد. اشتریان گفت: «جنگ ۱۲ روزه نشان داد که ظرفیت نهادی قوی‌ای در کشور ما وجود دارد و این نکته را از این جا می‌توان دریافت که نهاد‌های حکومتی پس از حمله، در فاصلۀ دو تا سه روز خود را بازیابی و احیا کردند. دربارۀ ظرفیت نهاد‌های مدنی نیز می‌توان گفت که جامعۀ ایرانی، جامعه‌ای تاریخی، خودآگاه و فرهیخته و میان مردم انسی ایجاد شده که بازتاب آن همبستگی اجتماعی است.»
وی در ادامه با اشاره به سامان مجدد نهاد‌های سیاسی و مدنی و اهمیت بازنگری در ساختار آن‌ها، به بهبود روابط متقابل آن‌ها در شرایط فعلی تأکید کرد. اشتریان همچنین گفت که باید ضمن همدلی و همراهی میان این نهادها، گفت‌و‌گو‌های انتقادی نیز شکل بگیرد؛ گفت‌و‌گو‌هایی که راهگشا باشند و ظرفیت‌های نهادی را تقویت کنند. اشتریان همچنین به شکل‌گیری گروه‌های مختلف محیط‌زیستی توسط جوانان اشاره کرد و گفت این‌ها مباحث جدیدی هستند که اتفاقاً در شرایط که ما با بحران‌های زیست‌محیطی درگیر هستیم، حائز اهمیت هستند و باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای شود.
اشتریان در ادامه دربارۀ انحصارگرایی سیاسی در نهاد‌های مختلف دولتی توضیح داد که این اتفاق، مقبولیت دموکراتیک را از بین می‌برد و همچنین باعث می‌شود که در حوزه‌های مختلف، ناکارآمدی ایجاد شود. زیرا در چنین شرایطی، هرکسی نمی‌تواند بر اساس شایستگی صاحب مسئولیت شود و در پست‌های مدیریتی قرار بگیرد؛ بنابراین در چنین شرایطی، یکی از اقدامات مهم این است که از اصطلاحاً «تسخیر نهاد‌های سیاسی رسمی» توسط گروه‌های انحصاری جلوگیری شود.
گزارش از فاطمه غریبی