تاکنون سه میلیون و ۸۰۰ هزار جلد کتاب به دانش‌آموزان مناطق کم‌برخوردار اهدا کرده‌ایم
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، مؤسسه مردم‌نهاد مهر گیتی، علاوه بر احداث مدرسه در سطح کشور که به آن شهرت دارد، در زمینۀ احداث خوابگاه، سالن‌های چندمنظوره، کتابخانه، حمایت تحصیلی از دانش‌آموزان و دانشجویان کم‌برخوردار، اهدای کتاب و رایانه به مدارس مناطق کم‌برخوردار و تجهیز این مدارس نیز فعال است. همزمان با برگزاری سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال 1404، فرصت را مغتنم شمردیم تا با زهرا گیتی‌نژاد؛ مدیرعامل این مؤسسه درباره فعالیت‌های مهر گیتی در زمینۀ کتاب و کتابخوانی به گفتوگو بپردازیم. در ادامه مشروح این گفتوگو را می‌خوانید؛
- یکی از آرمان‌های شما توسعه عدالت آموزشی و توان‌افزایی دانش آموزان است. همچنین طرح «کتاب برای همه» و «کتابخانه سیار» را اجرا کرده‌اید. برای ما دربارۀ طرح کتاب برای همه توضیح بدهید.
خیلی متشکرم از شما که این فرصت را برای من ایجاد کردید تا برای دوستان توضیح بدهم که مؤسسه مهر گیتی درباره کتاب چه برنامه‌هایی دارد. مؤسسه مهر گیتی یک مؤسسه فرهنگی است و مدرسه‌سازی اصلی‌ترین کار ماست. تاکنون 603 مدرسه در 27 استان کشور ساخته‌ایم یا در حال ساخت داریم. کار دیگر ما نیز ارسال کتاب است. از اولین روزهایی که برای بازدید مدرسه رفته بودیم که مدرسه بسازیم اولین هدیه ما به بچه‌ها کتاب بود. به دانش‌آموزان خودم در تهران گفتم کتاب‌هایی که خوانده‌اید را بدهید تا برای بچه‌های مناطق کم‌برخوردار ببریم تا آنها نیز در شادی‌ها و لذت‌های شما شریک شوند. بنابراین از نخستین روزهایی که برای افتتاح مدارس و بازدید می‌رفتیم، برای بچه‌ها کتاب می‌بردیم.
- از چه سالی طرح «کتاب برای همه» را آغاز کردید؟
سال 1382 یک مدرسه افتتاح کردیم. سال 1380 نیز از اولین مدرسه بازدید کردم و آنجا به ذهنم رسید که برای آنها کتاب هدیه بدهیم تا بچه‌ها آشنا شوند و مطالب علمی یاد بگیرند.
- اولین گام شما در کدام روستاها بوده است؟
اولین روستایی که برای بازدید رفتیم، روستای موتورگمداد واقع در میرجاوه در استان سیستان‌وبلوچستان بود. آنجا دست خالی رفته بودم و چون آن زمان در بهترین مدارس تهران درس می‌دادم، کمبودها را به دانش‌آموزان خودم منعکس کردم و بار دوم که به آن روستا رفتیم برایشان کتاب و چیزهای دیگر هدیه بردیم. چیزی که بچه‌ها را بیشتر خوشحال می‌کرد نیز کتاب بود. روز اول بچه‌ها با من ارتباطی برقرار نکردند و بچه‌ها حتی اسمشان را نیز به من نمی‌گفتند. حس کردم اینها از نظر فرهنگی ضعیف‌اند و نمی‌توانند ارتباط بگیرند. اولین گام آموزش نیز همین ارتباط گرفتن است و بنابراین به این نتیجه رسیدم که باید کار فرهنگی روی آنها انجام شود که اولین گام آن کتاب و کتابخوانی است.
- بچه‌ها در چه مقطعی بودند؟
بچه‌ها در سطح ابتدایی بودند و دختر و پسر نیز در روستاها در یک کلاس درس می‌خوانند.
- طرح شما دقیقا از چه زمانی آغاز شد؟
ما از سال 1384 جمع‌آوری کتب را آغاز کردیم. قبل از آن، از دانش‌آموزان خودم و خانواده و دوستان و اقوام کتاب می‌گرفتم و می‌بردم اما از سال 1384 متمرکز شدیم و گفتیم طرحی در این زمینه ایجاد کنیم. با خانه کتاب ارتباط داشتم. کتب را از آنجا می‌گرفتیم و بسته‌بندی می‌کردیم و بعد می‌فرستادیم. سپس تصمیم گرفتیم کار را متمرکز کنیم. یک جای خاصی را در نظر گرفتیم و کارتن‌های «کتاب برای همه» را آماده کردیم و کتب را در آن کارتن‌ها بسته‌بندی و ارسال می‌کردیم. سپس تبلیغات را آغاز کردیم و از مردم می‌خواستیم کتب دست دوم و سالم را بفرستند. برخی از این کتب از رده خارج بودند یا مناسب بچه‌ها نبودند. بنابراین یک تیم داوطلبی آوردیم و گفتیم برخی از کتب نباید برای مدارس ارسال شود و بعد گروه‌های سنی را مشخص کردیم و اینها بر این اساس کتب را انتخاب می‌کردند و بعد مُهر مِهر گیتی را روی کتب می‌زدند.
- آیا آماری از جزئیات طرح دارید؟
آمار دقیق که ماه‌به‌ماه و سالانه کتب ارسال کرده‌ایم را در اختیار داریم. تا الان 150 کتابخانه روستایی را تجهیز کرده‌ایم. از مدیران و معلمان علاقه‌مند می‌خواهیم که به ما یک جایی بدهند تا قفسه‌های کتاب را آنجا بگذاریم. خیلی‌ها البته ممانعت می‌کنند. ما حتی کمدهایی که برای کتابخانه‌ها می‌خریم بدون در است تا بچه‌ها راحت باشند. برخی مدیران می‌گویند ممکن است کتاب‌ها را بچه‌ها ببرند که می‌گوییم مهم نیست، باز هم به شما کتاب می‌دهیم. ما تا امروز سه میلیون و 800 هزار جلد کتاب داده‌ایم.
- آیا رویکرد خاصی برای انتخاب محتوای کتاب‌ها داشته‌اید؟
ما ضوابطی را برای این موضوع مشخص کردیم. یعنی کتب مختص گروه‌های سنی را مشخص می‌کردیم. اکثر کتب اهدایی به ما، مناسب غیر از گروه سنی کودک و نوجوان بود که آنها را به دانشگاه‌ها و ... می‌فرستادیم. بنابراین برای کودک، کتاب کم بود و ما کتاب می‌خریدیم.
- وقتی می‌خواستید کتاب بخرید برایتان مهم بود که کتاب داستانی، آموزشی یا علمی باشد؟
بله. هدف ما بالا بردن سطح آگاهی دانش‌آموزان و فرهنگشان بود. کتاب‌های علمی و داستانی و خیلی کم کتب مذهبی می‌خریدیم که مطابق با گروه سنیشان بود.
- کتاب‌ها بیشتر به کدام استان‌ها فرستاده شده است؟
بیشترین کتاب‌ها را به استان سیستان‌وبلوچستان فرستادیم. کتابخانه‌هایی که تجهیز می‌کردیم نیز بیشتر در مدارسی بود که افتتاح می‌کردیم. از شش سال قبل تا امروز یک مقدار رویکردمان را تغییر داده‌ایم؛ یعنی کتب نو ارسال می‌کنیم و البته از کتب اهدایی هم استفاده می‌کنیم.
- این کار چه بازخوردی داشته و چه اثری روی بچه‌ها گذاشته است؟
قطعاً این کار اثرگذار بوده است. اولین مدرسه‌ای که رفتم، بچه‌ها ارتباطی با ما برقرار نمی‌کردند و سعی کردیم برای اینها کتاب بفرستیم و هدیه ما کتاب بود. اما همین بچه‌ها بعد از حدود دو سال، برای ما مقاله و شعر خواندند و خوش‌آمد گفتند. بنابراین وقتی بستر مناسب ایجاد شود، بچه‌ها رشد می‌کنند و این تغییر فرهنگ در دو سال صورت گرفت. حالا شما تصور کنید ما 20 سال است که داریم کار فرهنگی می‌کنیم. نتیجه این کار در درازمدت در منطقه مشخص می‌شود که الان داریم آن را می‌بینیم.
- یعنی شما براساس تجربه خودتان این اثرگذاری و تغییر فرهنگ را فهمیده‌اید و هیچ‌وقت یک تحقیق کیفی انجام نداده‌اید. درست است؟
از همان سال‌های اولیه که کتاب می‌دادیم، مرتب پیگیری می‌کردیم و مدیران و معلمان نیز تماس می‌گرفتند و می‌خواستند به آنها کتاب بدهیم. بنابراین ارتباط داشتیم و تغییر نگرش در بچه‌ها و معلمان را دیدیم. از زمانی که کتب نو می‌خریم نیز یک گروه داریم و مربیان را آموزش می‌دهیم. گروه‌های سنی مشخص است و به مربیان می‌گوییم چه گروه‌های سنی باید چه کتبی بخوانند و بعد چطور باید نتایج کار را بررسی کنند و به آنها می‌گوییم بهترین روش کتابخوانی چیست و ... . مدیران و معلمان و مربیان نیز گزارش کار می‌دهند و آنها را راهنمایی می‌کنیم.
- آماری از کتب اهدایی دارید؟
هفت میلیون جلد کتاب برای ما آمده است ولی خیلی از آنها از رده خارج بودهاند. برخی افراد وقتی می‌خواهند خانه‌تکانی کنند کتبشان را به ما می‌دهند. حتی دفاتری به دست ما می‌رسد که مثلاً از 100 صفحه، فقط 10 صفحه خالی دارد که از آن هم استفاده می‌کنیم. بنابراین خیلی از اینها از رده خارج بودهاند و مناسب رده سنی کودک و نوجوان هم نبودند. این کتب را بازیافت می‌کردیم و با پول دریافتی، کتب نو می‌خریدیم.
- شما یک طرح کتابخانه سیار هم دارید. در این زمینه نیز توضیح دهید.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یک کتابخانه سیار دارد و به مناطق کم‌برخوردار و روستاها می‌رود. ما نیز با آنها ارتباط گرفتیم و ارتباط داریم. بر این اساس، نظر ما نیز به کتابخانه سیار جلب شد و تصمیم گرفتیم ما نیز کتابخانه سیار داشته باشیم. یک ماشین توسط یکی از خیرین به ما اهدا شد و آن را به صورت کتابخانه درآوردیم که در آن، دو هزار جلد کتاب وجود دارد که در مناطق روستایی اطراف تهران در پنج مدرسه برنامه اجرا کرده است و برنامه سه ساله دارد و قرار است نتیجه، بعد از سه سال بررسی شود. افراد در این کتابخانه، هفته‌ای سه روز برای بچه‌ها کتاب می‌خوانند و نمایش و بازی‌های پرورشی اجرا می‌کنند و برمی‌گردند.
این کتاب‌ها به بچه‌ها امانت داده می‌شود و بچه‌ها بعد از یک هفته، گزارشی از کتاب را ارائه می‌دهند. بعد هم بچه‌ها نقد می‌کنند و صحبتی شکل می‌گیرد. باز هم هفته بعد کتب جدید به آنها داده می‌شود. مربی‌ای که ما برای این کتابخانه داریم بازنشسته کانون پرورش فکری کودکان است؛ یعنی همان برنامه‌ها را دقیقاً برای بچه‌ها اجرا می‌کنند. این کار نیز نیمه‌داوطلبانه انجام می‌شود.
- این برنامه در ساعت درسی بچه‌ها انجام می‌شود؟
بله. ما از رؤسای ادارات مجوز گرفته‌ایم و مدیر اجازه می‌دهد بچه‌ها در زنگ انشا یا اوقات فراغت این کار انجام شود.
- آیا نظراتی که بچه‌ها می‌دهند به صورت شفاهی است؟
بله، بچه‌ها باهم صحبت می‌کنند و در قالب یک گفتوگو، با مربی به صحبت می‌پردازند. این بچه‌ها که شاید تا قبل از کتابخوانی نمی‌توانستند حرف بزنند با این کار مهارت حرف زدن یافته‌اند و به نقد و نظر می‌پردازند.
- آیا کتب براساس مناطق، هدفمند انتخاب می‌شود؟
خیر. کتاب‌ها را اهدا می‌کنیم و البته که برنامه‌های شاد هم اجرا کرده‌ایم. برنامه‌ها نیز ربطی به کتاب‌ها ندارد.
- برای اینکه از مردم برای شرکت در طرح دعوت کنید، چه تبلیغاتی کرده‌اید؟
ما کمپین‌های مختلفی داریم. یعنی سالی یک یا دوبار کمپین هشت کتاب را داریم و از همه مردم دعوت می‌کنیم که در آن شرکت کنند. هدف ما این است که بچه‌ها تا سن 18 سالگی حتما هشت کتاب را بخوانند. این کمپین‌ها موفقیت‌آمیز بوده است. همچنین با دیجی‌کالا ارتباط داریم و آنجا یک کمپین خیریه دارد و در سال دو بار می‌خواهیم که کتاب ارسال کنند. لیست کتب را در اختیار دیجی‌کالا می‌گذاریم و مردم که خرید می‌کنند، کتاب انتخاب می‌کنند و کتب برای ما ارسال می‌شود. بنابراین این یکی از کارها است و خیلی هم وسیع است. همچنین از طریق اینستاگرام و سایت نیز کمپین‌هایی می‌گذاریم و گزارش‌های مختلف کتابخوانی را ارائه می‌دهیم. کتاب‌ها را نیز کارشناسان ما انتخاب می‌کنند. همچنین تحصیلات این افراد که با ما همکاری می‌کنند مرتبط با کتابخوانی است و کتابشناس و حرفه‌ای و علاقه‌مند هستند.
- آیا آماری دارید مبنی بر اینکه کتب اهدایی افزایش یا کاهش داشته باشد؟
حدود هفت میلیون جلد کتاب به دست ما رسیده است اما سه میلیون و 800 هزار کتاب ارسال کرده‌ایم و گزارش سالانه نیز داریم.
- آیا در این طرح‌ها تأکید دارید که نویسنده آنها ایرانی یا ... باشد؟ یا هر کتابی حس کنید خوب است را می‌خرید؟
البته اینکه چنین کاری کرده باشیم و مثلاً کتاب خاصی نظیر شاهنامه در دستور کار بوده باشد، خیر و شاید برخی مربیان این کار را کرده باشند. این علاقه شخصی مربی است و اگر دستور برنامه بدهیم شاید اجرا نکنند. یکی از خیرین ما که کارش مدرسه‌سازی است اما در خارج از ایران پزشک جراح است، عرق ایران را دارد و کتاب‌هایی نیز نوشته است، یعنی کتب گلستان و بوستان و شاهنامه را برای بچه‌های ابتدایی روان‌نویسی کرده است. خودش هم این کتب را چاپ می‌کند و می‌گوید آنها را به بچه‌ها اهدا کنید.
- آیا نویسنده‌های معاصر را پیش بچه‌ها برده‌اید؟
خیر. اما در زمانی که نمایشگاه کتاب این اجازه را به ما داد که غرفه داشته باشیم، در آن، از نویسندگان و شاعران دعوت می‌کردیم. آنها نیز می‌آمدند و می‌گفتیم که مثلاً فردا فلان نویسنده می‌آید.
- آیا برنامه‌ای برای بازدید بچه‌ها از نمایشگاه کتاب داشته‌اید؟
خیر این کار دشوار است و نیاز به مجوزهای زیادی دارد و به دلایل مختلف نمی‌شود این کار را انجام داد.
- در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده است بفرمایید.
کتاب، دنیای بچه‌ها را تغییر می‌دهد. بنابراین تا جایی که می‌توانیم باید سعی کنیم آنها را با دنیای کتاب آشنا کنیم. در مدارس و کتابخانه‌ها باید از هوشمندسازی مدارس استفاده کنیم و مدارس آنها را تجهیز کنیم و باید از بخش‌های دیجیتالی برای پیشرفت بچه‌ها استفاده کنیم و همزمان کتاب و کتابخوانی را نیز برای بچه‌ها ترویج کنیم. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های ما باید ارتقای فرهنگ بچه‌ها و آموزش آنها باشد.
گفتوگو از زهرا حاتمی
