نهادهای مدنی باید خود را قوی کنند تا حرفی برای گفتن داشته باشند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، «نشست جوانه که می‌زنیم»؛ اولین نشست از سلسله‌نشست‌های تحول نهاد‌های مدنی با سخنرانی زهرا افتخارزاده، آنت میناسیان، مریم رسولیان و فرشید یزدانی، چهارشنبه ۲۴ در موسسه نیکوکاری مجتبی معین برگزار شد.

 در ابتدای جلسه، فرشید یزدانی؛ دبیر این نشست گفت: موضوع تحول بسیار اهمیت دارد و نگاهمان به تحول و نهاد مدنی باید مشخص باشد. موضوع دیالوگ در مجموعه بسیار مهم است، زیرا این کار باعث ظهور یک دانش جمعی می‌شود. البته با این دانش هم نمی‌توانیم خلأها را کامل پر کنیم، اما مؤثر است.  

 وی با طرح این پرسش‌ها که جامعه مدنی چه رویکردی دارد و چه تعریفی از جامعه مدنی وجود دارد، گفت: ما از تعریف افلاطون و ارسطو و هگل گذشته‌ایم و تعریف گرامشی امروز بسیار مهم است. هگل یک سه گانه‌ای معرفی کرد، اما گرامشی یک فضای فرهنگی را معرفی می‌کند و می‌گوید جامعه مدنی، غیر سیاسی نیست؛ همچنین می‌گوید در این جامعه توزیع قدرت اتفاق می‌افتد.

 یزدانی ادامه داد: تعریف گرامشی به درد جامعه ما می‌خورد. مفهوم تحول نیز خیلی مهم است. تحول تابع عوامل مختلفی است. یک نگاه کلی به ایران داشته باشیم و بدانیم نهاد مدنی از چه زمانی در ایران مشخص شد. در ایران با انقلاب مشروطه، نهاد‌های مدنی ایجاد شدند. اما در نهاد‌های مدنی ابتدایی یک سری تبعیض‌هایی وجود داشت و حتی در آیین‌نامه آن‌ها نیز تبعیض دیده می‌شود.

 وی افزود: زمانی که قرار باشد، نهاد مدنی را بررسی کنیم باید به ساختار‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فکر کنیم و آن‌ها را بررسی کنیم. دیالکتیک بازار، جامعه مدنی و دولت برای ما بسیار مهم است و باید این سه ضلع بررسی شود.

 یزدانی، موضوع مراقبت نیز بسیار اهمیت دارد مراقبت به معنای پروای دیگری داشتن مد نظر ما است. ما در حوزه مدنی در پروای دیگری داشتن ضعف داریم و این به معنای در «اندیشه دیگری بودن» است تا بتوانیم جامعه را سامان دهیم و در واقع این یک مسیر تعادل بین دولت، بازار و جامعه مدنی ایجاد کنیم.

آسیب‌شناسی فعالیت نهادهای مدنی 

 زهرا افتخارزاده؛ فعال اجتماعی نیز در این نشست گفت: منظور ما از نهاد مدنی نهاد غیر دولتی است؛ به این معنی که عدم وابستگی تشکیلاتی به حاکمیت سیاسی کشور دارد. رادیکالیسم یعنی جنبش‌هایی که به دنبال تغییرات بنیادی و اساسی است و این مفهوم بسیار مهم است.

 وی ادامه داد: می‌توان گفت از سال ۷۶ تا ۸۴ دورۀ شکوفایی نهاد‌های مدنی بوده است، زیرا اینترنت و تلفن به میان آمد و نهاد‌های مدنی ایجاد می‌شوند و افراد به تشکیل و مشارکت مدنی تشویق می‌شوند. دوره پس از آن، دوره رکود نهاد‌های مدنی است و نهاد‌های مدنی و افرادی که مطالبه می‌کنند، سرکوب می‌شوند و این سال‌ها برای نهاد‌های مدنی چندان مطلوب نبود.

 این فعال اجتماعی تصریح کرد: از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰ به این شکل بود که در ظاهر رکود از میان رفته، اما در واقعیت اینگونه نبود. در آن برهه ظاهرسازی‌هایی که اتفاق افتاد بخاطر این نبود که نهاد مدنی بتواند به وظیفه اصلی خود یعنی مطالبه‌گری بپردازد بلکه آنها از این جهت به نهاد مدنی میدان دادند که می‌خواستند که از زیر وظایف خود شانه خالی کنند و نهاد‌های مدنی همه وظیفه آن‌ها را انجام دهند و دولت صرفاً نظارت کند. و سرانجام در دورۀ بعدی از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، تضعیف نهاد‌های مدنی اتفاق افتاد و نگاه امنیتی به کار مدنی غالب شد. در دوره دولت حاضر نیز معتقدم ترکیبی از آنچه در دولت قبلی و دولت قبل‌ترش اتفاق افتاد، در حال وقوع است.  

 افتخارزاده در بخش دیگری از سخنان خود گفت: شش مدل رابطه نهاد مدنی و دولت وجود دارد. یک حالت اینکه نهاد مدنی کمک دولت باشد و این حالت در ایران تقریباً مشاهده می‌شود، اما به شکلی که نهاد مدنی در خدمت دولت باشد و وظایف دولت را انجام دهد و بار را از شانه دولت بردارد. آنچه ما در ایران تجربه کردیم این است که نهاد مدنی در برخی مواقع، نوکر بی‌جیره و مواجب دولت است. در حالی که نهاد مدنی باید برای مطالبه‌گری و تغییرات در کشور تلاش کند و به مقابله با بحران معنا برخیزد.

باید قوی باشیم تا حرفی برای گفتن داشته باشیم

 دکتر مریم رسولیان؛ رئیس هیئت‌مدیره مجتمع نیکوکاری رعد نیز در این نشست گفت: خیلی از نهاد‌های ما به دلیل اینکه جانشین‌های خوبی مثل موسس اولی ندارند نابود می‌شوند. مجموعه‌ها از حدی که بزرگتر می‌شوند تبدیل به یک اداره می‌شود و این یک بحران و خطر است که باید با آن مبارزه کنیم. باید قوی باشیم تا بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم و نهاد‌های مردم نهاد باید جدی به این موضوع توجه کنند. ما باید کارمان را درست انجام دهیم. نهاد‌های مردم نهاد باید از هم پشتیبانی کنند تا بتوانند قدرت خود را حفظ کنند و به کارشان ادامه کنند. موضوع جانشین‌پروری بسیار مهم است و ما در رعد این کار را شروع کردیم.  

از تجارب یکدیگر استفاده کنیم

آنت میناسیان؛ مدیرعامل مجتمع نیکوکاری رعد هم در این نشست گفت: بنده سه سال است که در مؤسسه مردم‌نهاد رعد در کنار دوستان هستم. ظرفیت‌های خوبی امروز در رعد داریم بخصوص نیرو‌هایی که می‌توانیم از حضورشان استفاده کنیم. هدف رعد این است که ما یک جامعۀ توانمند داشته باشیم. پروژه‌های تغییر نگرش درست در موسسه رعد مورد توجه قرار گرفته و پروژه‌هایی را به انجام رساندیم.  

وی افزود: تغییر نگرش یک کار زمان‌بر اما امکان‌پذیر است و ما برای انجام این کار، جامعه را به ابعاد کوچک‌تر تقسیم کردیم مثلاً از مدرسه شروع کنیم. ما می‌توانیم از تکنولوژی برای بهبود زندگی افراد دارای معلولیت استفاده کنیم و در رعد در حال انجام این کار هستیم. در استفاده از تجارب مختلف، نباید بگوییم یک چیزی مطلقاً بد است یا خوب است، باید از هر چیزی خوبی‌های آن را دریافت کنیم. نهاد‌های مدنی می‌توانند چیز‌های خوبی از دیگر نهاد‌ها بیاموزند.

گزارش از مهسا احمدی