به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران؛ یازدهمین جلسه از نشست‌های برخط «تجربه‌های مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان» که به همت انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی برگزار می‌شود، به سخنرانی دکتر محمدرضا اخضریان کاشانی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مشاور معاونت فرهنگی اجتماعی این دانشگاه، اختصاص داشت. این نشست دوشنبه‌شب، 20 آذرماه 1402 برپا شد.

 در آغاز نشست، دکتر محمدمهدی فتوره‌چی؛ پژوهشگر اجتماعی، مدرس علوم ارتباطات و مدیرعامل انجمن ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی، به معرفی سخنران پرداخت. او ضمن برشمردن مناصب دکتر کاشانی، او را در حوزه مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، اهل نظر و قلم معرفی کرد. به گفته فتوره‌چی، دکتر اخضریان کاشانی، دارای قلمی بی‌تاب برای نوشتن و مشتاق روشنگری است.

شرایط شکل‌گیری گفتمان مسئولیت اجتماعی چیست؟

 دکتر اخضریان کاشانی در مقدمه سخنان خود، از مشاغل و تجارب حرفه‌ای خود از کار در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، باشگاه خبرنگاران جوان، مدیریت پژوهشی شورای فرهنگ عمومی تا عضویت در هیئت علمی دانشگاه تهران سخن گفت. اخضریان از حضور خود در برنامه‌ریزی و طراحیِ طرح‌های بنیاد خیریه آلاء، نظارت بر نخستین پیمایش ملی نیکوکاری و راه‌اندازی مجموعه مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان دانشگاه تهران به عنوان فعالیت‌های خود در این عرصه یاد کرد. 

 او تبدیل «مسئولیت اجتماعی» به یک مسئله اجتماعی را مرتبط با دهه پنجاه میلادی دانست و افزود: مسئولیت اجتماعی پدیده جدیدی نیست اما تبدیل آن به یک گفتمان در پیامد یک بحران سیاسی، اقتصادی، اجتماعی در دهه‌های 50 تا 70 میلادی رخ داده است.

 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، جامعه را زیست‌بومی متشکل از افراد و نهادها دانست و مسئولیت اجتماعی را ایفای نقش مؤثر در این زیست‌بوم اجتماعی برای درمان کژکارکردهای آن توصیف کرد. به گفته او مسئولیت اجتماعی یک چارچوب اخلاقی است که بیانگر این است که همه مردم باید نسبت به جامعه حساسیت داشته باشند. 

 مشاور معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه تهران، ادبیات فارسی، زندگینامه بزرگان و سیاست‌نامه‌ها را در کنار وقف آب‌انبار، مسجد و ... در تاریخ ایران، نشانگر توجه به مسئولیت اجتماعی برای رفع کژکارکردهای زیست‌بوم اجتماعی برشمرد. او با توجه به آموزه‌های دین اسلام افزود: مسئولیت اجتماعی چیزی جز حدیث «کلکم راع و کلکم مسئول» نیست و همه نسبت به هم مسئول هستیم. 

 او شرایط زیست‌بوم اجتماعی کنونی را بحرانی توصیف کرد و اضافه کرد: اگر کارکرد زیست‌بوم، بهبود یابد، شاید در سال‌های آینده لازم نباشد که نسبت به مسئولیت اجتماعی تا این اندازه حساس باشیم. 

ویژگی‌های مسئولیت اجتماعی چیست؟

 عضو هیئت علمی دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، مسئولیت اجتماعی را چارچوبی اخلاقی توصیف کرد که در فرهنگ‌های مختلف، متفاوت است و حتی می‌تواند در درون یک جامعه نیز ارزش‌های مختلف بیافریند.

 تعلق به عرصه عمومی، دومین ویژگی مسئولیت اجتماعی بود که اخضریان کاشانی به آن اشاره کرد. او ضمن تعریف «سپهر عمومی» به نقل از «یورگن هابرماس»، از شبکه‌های اجتماعی به عنوان مهم‌ترین عرصه عمومی تأثیرگذار بر مسئولیت اجتماعی نام برد. 

 استادیار دانشگاه تهران، مسئولیت اجتماعی را یک نوع سبک زندگی دانست که روابط فرد و نهادها با خود، خداوند، طبیعت و جامعه را شکل می‌دهد.

 ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی تؤام با سطوح مختلف کوتاه‌ و بلند‌مدت، ویژگی دیگر مسئولیت اجتماعی است که جلوه‌های متفاوتی به آن می‌بخشد. 

 آخرین ویژگی مسئولیت اجتماعی که سخنران این نشست به آن اشاره کرد، تعریف مسئولیت اجتماعی بر بنیاد حق و تکلیف متقابل بود که عدم تعادل میان آن‌ها، سیستم جامعه را دچار کژکارکردی خواهد کرد. 

 اخضریان کاشانی، مسئولیت اجتماعی شرکتی را یک مدل تجاری دانست که در آن اصل بر بازی بُرد-بُرد است. او تأکید کرد که مسئولیت اجتماعی شرکتی به معنای تعیین وظیفه برای سازمان‌ها نیست و بهتر است با انگیزه‌هایی چون کاهش مالیات، تبدیل به برند برتر و ... به الگوواره‌ای تکرارپذیر تیدیل شود. 

چالش‌های ایفای مسئولیت اجتماعی

 دکتر اخضریان کاشانی، نسبیت اخلاقی و ارزش‌های فرهنگی مختلف، منافع شخصی و سازمانی، هزینه‌بر بودن مسئولیت اجتماعی و سوء‌استفاده شرکت‌ها از نام مسئولیت اجتماعی را بزرگترین چالش‌های پیش‌روی این حوزه دانست که انجام آن را برای افراد و سازمان‌ها دشوار کرده یا مسئولیت اجتماعی را با بحران روبه‌رو می‌کند.

آزادی و آزاداندیشی در ایفای مسئولیت اجتماعی

 عضو هیئت‌ علمی دانشگاه تهران با اشاره به مفهوم هومبولتی و مدرن دانشگاه در یکصد و پنجاه ساله اخیر، به اهمیت رکن «آزادی» در فعالیت دانشگاهی اشاره کرد. 

 به گفته او آزاداندیشی در عرصه مسئولیت اجتماعی از چالش‌های جدی پیش‌روی استادان رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی است. وی از عدم تعریف آزادی گلایه کرد و افزود: مهم‌ترین عرصه مسئولیت اجتماعی، تعریف آزادی و محدوده آن است. تعیین عرصه مسئولیت اجتماعی برای افراد به علت علایق مختلف و متفاوت، نه منطقی است و نه مطلوب و روش سلسله‌مراتبی در عرصه مسئولیت اجتماعی پاسخگو نیست. او از مسئولان خواست تا تنوع سلایق، علایق و جایگاه‌ها را به رسمیت بشناسند و اجازه ساماندهی فردی و سازمانی در این زمینه را بدهند.

 دکتر اخضریان کاشانی، مهم‌ترین وظیفه دانشگاهی در عرصه مسئولیت اجتماعی را ایجاد گفتمان مسئولیت اجتماعی در عرصه رسانه‌ای یا دانشگاهی دانست و تأکید کرد حل کژکارکردهای اجتماعی و رساندن آن به کارکرد درست، نیازمند فعال‌کردن مسئولیت اجتماعی است. 

 او وظیفه استادان را علاوه بر گفتمان‌سازی، یاددهی دغدغه مسئولیت اجتماعی به دانشجویان برشمرد و اضافه کرد آن‌ها باید طریقه تشخیص در این عرصه را به دانشجویان خود بیاموزند. 

 پایان‌بخش سخنان مشاور معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه تهران، اشاره به چالش‌های جدی کشور در حوزه مسئولیت اجتماعی بود. به گفته او، شکاف در عرصه رسمی با تلقی جامعه از مسئولیت اجتماعی در کنار فقدان حلقه وصل اجتماعی با نهادهای مدنی، شکاف بین امر اخلاقی و امر نهادمند، فقدان تعریف دقیق از حق و تکلیف یا آزادی و مسئولیت اجتماعی به علاوه جای خالی دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برای مدیران و کارکنان شرکت‌ها و نهادها از مهم‌ترین چالش‌های کنونی جامعه ایرانی در حوزه مسئولیت مدنی است.

گزارش از زهرا حاتمی