به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، پادکست «خیر ایران» (تحت حمایت سامانه جامع خیر ایران) که این روزها در پادگیرهایی همچون شنوتو منتشر می‌شود، می‌کوشد تا صدای توسعۀ نیکوکاری در  ایران باشد.

 قسمت چهارم پادکست خیر ایران، به‌ معرفی کتاب «توسعه اجتماعی؛ نظریه و اقدام» نوشته «جیمز میجلی» با ترجمۀ دکتر سیداحمد فیروزآبادی و دکتر حمیده دباغی اختصاص دارد. در این قسمت که مهدی میرصادقی، اجرای آن را برعهده دارد، مجتبی اصغری؛ دانشجوی دکتری رفاه اجتماعی در دانشگاه علامه طباطبایی به‌عنوان کارشناسِ مهمان، حضور دارد. 

تعریف توسعه اجتماعی (Social Development)

 اصغری در مقدمه سخنان خود از کتاب «توسعه اجتماعی؛ نظریه و اقدام» به‌عنوان کتابی تخصصی یاد می‌کند که احتمالاً مطالعه آن برای افراد ناآشنا با مباحث توسعه، کمی دشوار خواهد بود. او هدف از این قسمت پادکست را بیان نکات اصلی کتاب مورد نظر، با زبانی روان و ساده برای استفاده عموم مخاطبان اعلام می‌کند. به‌نظر او، مطالعه این کتاب برای همه کنشگران امر خیر و سمن‌ها، سودمند و حائز اهمیّت خواهد بود. 

 وی در آغاز ورود به بحث، به‌تشریح و توصیف دو رویکرد دولتی و خیریه‌ای (Charity Approach) برای پیشبرد امور می‌پردازد و دغدغۀ نویسنده کتاب را پرکردن شکاف میان اقدامات دولت و اقدامات خیریه‌ها برای ارائه خدمات به مردم و دستیابی به توسعه اجتماعی (Social Development) عنوان می‌کند. 

 به‌نظر این فعال حوزۀ نیکوکاری، در رویکرد دولتی «دولت‌ها در صورت تشخیص خلاء، خیلی سریع با منابع بزرگ و نیروهای زیادی که در اختیار دارند، وارد صحنه می‌شوند، یک پروژه را انجام می‌دهند و خارج می‌شوند. آن‌ها حداقل تبادلات و مراودات اجتماعی را با مردم دارند و نقش مردم در این رویکرد چندان مشخص نیست». در رویکرد خیریه‌ای نیز خیرین پس از شناسایی یک نیاز، با هم تماس برقرار می‌کنند، برای حل مشکل آستین همّت بالا می‌زنند، منابع مالی را تأمین می‌کنند و به پیمانکاران اختصاص می‌دهند، در اینجا هم باز یک کار شبیه‌ به کار دولتی‌ها انجام می‌شود و تبادلات و تعاملات اجتماعی با مردمی که نیازمند هستند، حداقلی است. «میجلی» رویکرد سومی را به نام توسعه اجتماعی (Social Development) ارائه می‌دهد که از دو رویکرد اول بهتر است.

 اصغری رویکرد توسعه اجتماعی را حاصل دخالت و مشارکت جامعه محلی برای بهبود زندگی خود می‌داند و علّت موفقیت این رویکرد سوّم را در موارد زیر خلاصه می‌کند: «اعضای جامعه محلّی بهتر از هرکس دیگری به نیازها و وضعیت رفاهی خود واقف هستند. از سوی‌دیگر، مشارکت آن‌ها در پروژه‌ها می‌تواند منجر به‌ثمردهی بیشتر پروژه شود و از همه مهم‌تر، مانایی، پایایی و برقرار بودن نتایج و ثمرات یک پروژه منوط به این است که مردم چقدر با آن همدل و همراه باشند».

 وی در بخش دیگری از سخنان خود به تعریف میجلی از توسعه اجتماعی اشاره می‌کند که براساس آن با مجموعه رویکردهایی روبه‌رو هستیم که «توضیح می‌دهد چطور می‌توانیم ظرفیت مردم را بالا ببریم به‌نحوی که مردم خودشان یا با مشارکت خودشان بتوانند رفاه خود را ارتقاء دهند». او ضمن تفاوت‌گذاری میان تعریف توسعه اجتماعی با مفاهیمی همچون خودیاری و خوداشتغالی، منظور از توسعه اجتماعی را به‌این‌شکل تشریح می‌کند که: «چه کار کنیم در پروژه‌هایی که دولت‌ یا خیّرین می‌خواهند انجام دهند، نقش مردم در آن پروژه‌ها پررنگ‌تر شود و نتایج پروژه‌ها، دوام و تأثیر بیشتری به نفع اجتماع داشته باشد».

مهم‌ترین کلیدواژه‌های توسعه اجتماعی

 دانشجوی دکتری رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، توسعه را از ریشه کلمه انگلیسی (Develop) می‌داند که به‌جوانه‌زدن گیاهان اشاره دارد. به‌نظر او، واژه (Development) در علوم زیستی برای اشاره به رشد ارگانیک موجودات زنده استفاده می‌شده است و در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و همراه با موج نخست مدرنیزاسیون در کشورهایی چون ژاپن و آلمان، به عنوان مفهومی مترادف با توسعه اقتصادی کاربرد می‌یابد. او ضمن اشاره به بسط مفهومی «توسعه» از دهه 70 میلادی به این‌سو، از چهار نوع توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و بروکراسی سخن می‌گوید که چنانچه به‌نحو متوازن و موازی هم پیش روند، جامعه را به پیشرفت می‌رساند. 

 اصغری در بخش دیگری از سخنان خود کلیدواژه‌های رفاه (Welfare)، بهبود اجتماعی (Social Improvement) و مددکاری اجتماعی (Social Work) را از مهم‌ترین محورهای توسعه اجتماعی معرفی می‌کند. 

روش اجرای توسعه اجتماعی

 به‌نظر کارشناس برنامه، نویسنده کتاب «توسعه اجتماعی؛ از نظریه تا اقدام» در بخش دوم کتاب، به‌بررسی اقداماتی می‌پردازد که با استفاده از آن‌ها می‌توان توسعه اجتماعی را محقّق ساخت. مهم‌ترین این اقدامات عبارتند از:  «اقدام مبتنی بر سرمایه اجتماعی»، «کار دائمی یا شایسته»، «کسب‌و‌کارهای خُرد» و «توسعه محلی» خلاصه می‌شوند. 

 اصغری در ادامه می‌افزاید: رویکرد سرمایه اجتماعی (Social Capital) به انسان‌ها به‌مثابه سرمایه می‌نگرد و با استناد به دلایل متعددی از جمله علل اقتصادی، سرمایه‌گذاری بر روی نیروی انسانی را سبب‌ساز توسعه اجتماعی می‌داند. به‌نظر هواداران این رویکرد، حمایت مادی و معنوی از اعضای جامعه از کودکی و رعایت صحیح معیارهای آموزش و سلامت، «خودبه‌خود ظرفیت جامعه برای حل مشکلات خود را بالا می‌برد و به‌توفیق پروژه‌های توسعه‌ای و اجتماعی در آن جامعه یاری می‌رساند».

 کارشناس برنامه می‌گوید: رویکرد کار دائم (شایسته) با محوریت‌بخشیدن به کار، بر روی ایجاد کار باثبات با درآمد معقول برای افراد جامعه دست می‌گذارد و آن را زمینه‌ساز توسعه اجتماعی معرفی می‌کند. رویکرد کسب‌وکارهای خُرد، رویکردی تجارت‌محور و مورد استفادۀ دکتر محمّدیونس برنده جایزه صلح نوبل است که در آن با ایجاد صندوق یا بانک‌هایی با همکاری و سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی، ظرفیت‌های جامعه محلی برای دستیابی به توسعه اجتماعی، افزایش می‌یابد. 

 این پژوهشگر مطالعات توسعه معتقد است رویکرد چهارم (توسعه محلی)، به توانمندشدن درون‌زای جوامع محلی تکیه دارد. این رویکرد، سه مؤلفه را برای دستیابی به توسعه اجتماعی ضروری می‌داند که عبارتند از:  تقویت انسجام در اجتماع محلی (Community Building)، فعّال‌گرایی مدنی  (Social Activicm)  و رشد اقتصادی اجتماع‌محور. 

 اصغری از تلاش برای تقویت انسجام محلی و احساس باهم‌بودگی، هویّت و تعلّق تک‌تک افراد جامعه محلی در کنار افزایش مطالبه‌گری، دغدغه‌مندی و آگاهی و شناخت جامعه محلی نسبت به چالش‌های خود با راه‌اندازی زیرساخت‌های اجتماعی به‌علاوه راه‌اندازی کسب‌و‌کارهای اقتصادی با بازدهی ملموس و مثبت سخن گفته و تحقّق این سه مؤلفه با هم را زمینه‌ای برای دستیابی به توسعه اجتماعی می‌داند. 

 کارشناس برنامه، رویکرد سرمایه اجتماعی، کار دائمی (شایسته) را رویکردهایی کلان می‌داند که می‌بایست توسط دولت‌ها اجرایی شوند. همچنین ایجاد کسب‌و‌کارهای خُرد را هم نیازمند شرایط باثبات اجتماعی و اقتصادی و نیز همکاری دولت و بخش خصوصی برای تأمین وام‌ها و سرمایه‌های اولیه می‌داند و در مجموع پیشنهاد می‌کند که با تکیه بر رویکرد توسعۀ محلیِ اجتماع‌محور، برنامه‌هایی در جوامع محلی پیاده شود که انسجام و احساس تعلق مردم نسبت به آن جامعه را افزایش دهد، سبب‌ساز رشد مطالبه‌گری و فعالیّت مدنی شود، آن‌ها را به بحث و گفت‌وگو پیرامون مشکلات جامعه محلی خود ترغیب کند و در نهایت به‌راه‌اندازی یک فعالیت اقتصادی مشترک (مثل تعاونی) ترغیب نماید.