به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، دکتر زینب نصیری؛ مددکار اجتماعی و مدیرکل اسبق امور سلامت شهرداری تهران، دوشنبه 22 مردادماه در نشست «کارکرد رسانه‌های نیکوکاری در جامعۀ ایرانی» که به همت پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران و با حضور جمعی از فعالان مؤسسات  خیریه‌ و سازمان‌های مردم‌نهاد برگزار شد، به ایراد سخن پرداخت.

  دکتر زینب نصیری در این نشست اظهار کرد: در این فرصت قصد دارم دربارۀ رسانه و نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در ارتقای مسئولیت اجتماعی سازمانی یا مسئولیت اجتماعی شرکتی صحبتی داشته باشم. در بهترین حالت، زمانی که سخن از مسئولیت‌های اجتماعی به میان می‌آید، ذهن ما به سمت خدماتی می‌رود که به وسیله یک بنگاه اقتصادی یا یک سازمان مردم‌نهاد به جامعۀ هدفِ مورد نظر ارائه می‌شود، در صورتی که مسئولیت اجتماعی دارای چهار بُعد اصلی است که وقتی بحث ما مسئولیت اجتماعی باشد، باید در رابطه با هر چهار بعد آن سخن بگوییم.

مسئولیت اجتماعی در قبال ذی‌نفعان سازمان

 وی افزود: بعد اول، مسئولیتی است که هر سازمانی نسبت به ذی‌نفعان خود دارد؛ فارغ از اینکه آن را محدود به تشکل یا بنگاه اقتصادی یا سازمان خاصی کنیم. این ذی‌نفعان در ارتباط با تشکل‌های مردم‌نهاد بسیار گسترده هستند؛ زیرا در بدو امر، آن سازمان مردم‌نهاد را در نسبت با خود همان سازمان و پرسنل آن در نظر می‌گیریم؛ برای این که یک سازمان مردم‌نهاد قادر به انجام کاری باشد و بتواند به گروه هدف خود که همان مراجعان و مشتریان اصلی هستند، خدماتی را ارائه کند، باید در قدم اول، خودش سرپا باشد و به بهره‌وری بالایی رسیده باشد؛ لذا در گام نخست، مسئولیت اجتماعی به خود همان مجموعه و در نسبت با پرسنل و ظرفیت‌های آن و خدماتی که ارائه می‌کند بازمی‌گردد و بعد از مددجویانش، در قدم بعدی این مسئولیت در نسبت با حامیان و خیرین خواهد بود.

 نصیری اظهار کرد: باید دید که سازمان مورد نظر، نسبت ارتباطی خود را با گروه‌های دیگری که از آن‌ها خدمات می‌گیرد یا گروه‌هایی که به آن‌ها خدمات ارائه می کند را چگونه برقرار می‌کند و نسبت ارتباطی این سازمان با سایر ان‌جی‌اوها چگونه است. باید دقت داشته باشیم که یک ان‌جی‌او قرار نیست به تنهایی فعالیت داشته باشد، پس نسبتی که من به عنوان یک سازمان با سایر ان‌جی‌اوها برقرار می‌کنم قطعا اهمیت خواهد داشت. همچنین باید دقت داشت که نسبت این سازمان با سایر ارکان جامعه یا سایر بنگاه‌های اقتصادی به چه صورت است.

ابعاد اخلاقی، قانونی و بشردوستانۀ مسئولیت اجتماعی

 این مددکار اجتماعی ادامه داد: بُعد دوم که باید به آن دقت داشت، مسئولیت اخلاقی است؛ یعنی باید دید که فارغ از قوانین هر جامعه‌ای، مجموعۀ مورد نظر نسبت به اخلاق و عرف جامعه تا چه اندازه متعهد است. برای نمونه امکان دارد که ما در برخی از مسائل قانونی نداشته باشیم، اما زمانی که از مسئولیت اجتماعی سخن به میان می‌آید، حتماً به مسئولیت اخلاقی‌ای که در نسبت با ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی مطرح می‌شود باید توجه داشته باشیم. بُعد سومی که باید به آن پرداخته شود نیز بعد قانونی است که فهم آن برای ما قطعا از سایر موارد ساده‌تر خواهد بود؛ زیرا تک‌تک ما خود را در برابر قوانین و اجرای آن‌ها مسئول می‌دانیم اما حتی همین مسئولیت‌پذیری یک مجموعه نسبت به قانون هم جزئی از مسئولیت اجتماعی سازمانی تلقی می‌شود که اتفاقاً این مسئولیت اجتماعی به نوعی داوطلبانه و اخلاقی محسوب می‌شود؛ زیرا افراد به طور داوطلبانه، خود و مجموعۀ خود را ملزم به اجرای این مسئولیت اجتماعی می‌دانند. 

 نصیری گفت: اما بُعد چهارم در ارتباط با مسئولیت‌های اجتماعی، اقدامات انسان‌دوستانه یا بشردوستانه است. این بعد بسیار حائز اهمیت است ما هم بیشتر همین را می‌بینیم. اهمیت این موضوع در این است که زمانی که ما قصد صحبت از ارتباط سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه را داریم و به نوعی آن را برجسته می‌کنیم، باید ببینیم که قرار است تمرکز خود را در چه ابعادی از مسئولیت اجتماعی قرار بدهیم. یکی از موارد مهم این است که هر تشکل یا سازمان، شاخص‌های مسئولیت اجتماعی خود را تدوین کند. چارچوب اصلی این شاخص‌ها در دنیا مربوط به مؤسسه‌ای با نام  GRI است که هرساله استانداردهای مسئولیت‌های اجتماعی را منتشر می‌کند. این موارد می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا معیارهای خود را مشخص کنند و تأثیر آن را در محیط‌های اجتماعی، محیط زیست و ذی‌نفعان خود مورد بررسی قرار دهند. 

 ویژگی‌های گزارش مسئولیت اجتماعی در رسانه

 وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بحث مهم این است که مسئولیت اجتماعی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. مهمترین ویژگی این است که اگر من، یک تشکل مردم‌نهاد و یک سازمان هستم که قصد رعایت مسئولیت اجتماعی خود را دارم، اولین و مهمترین بخش مسئولیت‌پذیریِ من، گزارش‌دهی مسئولیت‌پذیرانه به جامعه است. یعنی اهمیت دارد که من، گزارش مسئولیت اجتماعی خود را منتشر کنم و جایی که در این راستا می تواند به من کمک کند، همان ظرفیت رسانه خواهد بود.

  نصیری افزود: این گزارش باید دارای ویژگی‌هایی باشد. کامل‌بودنِ گزارش مسئولیت اجتماعی که توسط رسانه منتشر می‌شود بسیار حائز اهمیت است. همچنین در گزارشی که ارائه می‌شود باید میان بیان نقاط ضعف و قدرت آن توازنی برقرار باشد؛ زیرا مسئولیت اجتماعی در دنیا اعتمادِ نهادی ایجاد می‌کند. هدف از این گزارش، بالا بردن اعتماد سازمان‌ها و مردم نسبت به آن مجموعه است. بر این اساس، مسئولیت اجتماعی باعث اعتماد نهادی در جامعه می‌شود. حال این اعتماد زمانی ایجاد می‌شود که در این گزارش، شفافیت و صداقت وجود داشته باشد و ببینیم که هر اندازه به نقاط قوت اشاره شده، به همان اندازه به نقاط ضعف هم توجه شده است و در راستای حل آن، تلاش می‌شود. 

 این مددکار اجتماعی تأکید کرد: همچنین این گزارش باید دارای شاخص قابلیت اعتماد باشد؛ یعنی دارای صحت و دقت باشد و شخصی که گزارش را می‌بیند باید بتواند آن را به خوبی ارزیابی کند نه‌اینکه تنها با یک گزارش ژورنالیستی روبه‌رو شود. بخشی از این شفافیت، مالی است و بخش دیگر آن، شفافیت فرآیندها و اقدامات یا نوع ارتباط‌‌‎هایی است که با سایر سازمان‌ها و مجموعه‌ها برقرار می‌شود. تک‌تک این عوامل باعث به وجود آمدن اعتماد لازم نسبت به این مجموعه در جامعه خواهد شد. 

 وی اضافه کرد: خصوصیت دیگری که باید این گزارش داشته باشد، قابلیت مقایسه آن است. به طور مثال چه تفاوتی بین گزارش بنیاد آلاء با یک مجموعه دیگر وجود دارد. خصوصیت دیگر، به‌روز بودن و به‌موقع بودن گزارش است که باید به آن توجه کرد. این نشانه مسئولیت‌پذیری یک مجموعه خواهد بود. مورد دیگری که باید در گزارش به آن توجه داشت، انسجام گزارش است و باید همۀ فعالیت‌های زیرمجموعه‌های یک تشکل یا سازمان را در بر گیرد. همچنین باید تمامی ذینفعان در گزارش دیده شوند و باید شاخص‌های عملکردی به خوبی در نظر گرفته شده باشند.

 مدیرکل اسبق امور سلامت شهرداری تهران اظهار کرد: سازمان GRI دارای چهار دسته شاخص عملکردی برای مسئولیت اجتماعی است: «شاخص عملکردی عمومی»، «شاخص عملکردی اجتماعی»، «شاخص عملکردی اقتصادی» و «شاخص عملکردی محیط زیستی». هر سازمان این شاخص‌ها را برای خود بومی کرده است و متناسب با شرایط مؤسسه خود، آن را انجام می‌دهد.

انواع رسانه‌های نیکوکاری

 نصیری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در رابطه با رسانه باید بگویم که من پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران را بررسی می‌کردم و متوجه شدم که شاید بتوان بدین‌گونه طبقه‌بندی را انجام داد که ما سه‌دسته رسانه در ارتباط با تشکل‌ها داریم؛ یک دسته رسانه‌های عمومی یا همان خبرگزاری‌ها هستند؛ مانند رسانه‌های صوتی و تصویری که به صورت کلی اخبار را منتقل می‌کنند و بخشی از فعالیت آن‌ها می‌تواند بر روی نیاز سازمان‌های مردم‌نهاد تمرکز پیدا کند و می‌توانند نقش اساسی در انتقال و ارتباط با این سازمان‌ها داشته باشند. این رسانه‌ها باید بتوانند با انتقال و انعکاس اقدامات مسئولانه سازمان‌های مردم‌نهاد و بنگاه‌های اقتصادی، دست به ترویج مسئولیت اجتماعی بزنند. یا می‌توانند در انتشار گزارش‌های مثبت سازمان‌های مردم‌نهاد دخیل باشند و در صورتی که مشاهده کردند جایی خلافی صورت گرفته است، با نشان دادن و بزرگ‌نمایی آن، کمک کنند تا سازمان مورد نظر به مسیر اصلی و صحیح بازگردد. 

 وی افزود: دسته دوم، رسانه‌هایی هستند که می‌‌توانند در زمینه‌ نیکوکاری فعال باشند که خود این رسانه‌‌ها به نوعی بخشی از مسئولیت اجتماعی سازمان و موسسه‌ای بوده‌اند و تلاش می‌کنند تا بحث پاسخگویی و شفافیت، گزارش‌دهی و ترویج کار خیر را توسعه دهند. البته خود این رسانه نیز باید به ابعاد مسئولیت اجتماعی فکر کند و آن را در نظر بگیرند. برای نمونه، من زمانی که پایگاه خیر ایران را دیدم، متوجه شدم که در زمینه نیکوکاری و شناساندن آن به مردم و ترویج نیکوکاری حتی در ابعاد بین‌المللی بسیار فعال بوده است اما با توجه به طبقه‌بندی‌ای که در زمینه شاخص‌ها وجود دارد، می‌تواند گام‌های بزرگتر و اساسی‌تری در زمینه مسئولیت‌پذیری بردارد. 

 این فعال اجتماعی اضافه کرد: دسته سوم، رسانه‌های خودِ تشکل‌های غیردولتی هستند که وقتی از مسئولیت‌های اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش رسانه حرف می‌زنیم، این بخش مهم زیادی پیدا می‌کند. اینکه تشکل غیردولتی باید دارای سایتی باشد و بخشی را به طور مستقیم به پاسخگویی و گزارش‌دهی اختصاص دهد، باعث می‌شود تا مشکل اعتماد نهادی میان مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد برطرف شود. یکی از دلایل اینکه مردم نمی‌توانند به راحتی انتخاب کنند که به کجا می‌توانند اعتماد کنند یا به کجا نمی‌توانند اعتماد کنند مربوط به همین موضوع است. 

لزوم استفاده خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد از ظرفیت کارزارها

 نصیری تصریح کرد: دنیا به این سمت حرکت کرده است که بنگاه‌های اقتصادی و تشکل‌ها، بخش‌هایی را بر روی سایت خود قرار داده‌اند که به طور مستقیم به مسئولیت‌پذیری اجتماعی اختصاص دارد. همانطور که خود را موظف می‌دانیم که سالانه گزارش مالی را ارائه کنیم، گزارش مسئولیت‌پذیری خود را نیز باید به طور سالانه منتشر کنیم و مرام‌نامه مسئولیت‌پذیری خود را براساس شاخص‌ها مشخص و منتشر کنیم. تمامی این موارد باعث می‌شود که تشکل مورد نظر، اعتماد را بین سازمان‌ها، شرکا و مردم به وجود آورد.

 وی ادامه داد: یکی از ظرفیت‌هایی که در سال‌های اخیر در کشور ما در کنار رسانه ایجاد شده است و می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد، ظرفیت‌ پِتیشن‌ها یا کارزارها است. کارزارهایی که مطالبه‌گری اجتماعی می‌کنند یا حمایت‌طلبی برای موضوعات اجتماعی مختلف دارند شکل می‌گیرند و مردم از آن‌ها استفاده می‌کنند. البته می‌بینیم که تشکل‌ها نیز از این بخش استفاده‌های خوبی می‌کنند. هرچند که در برخی از حوزه‌ها هنوز آن ارتباط سیستماتیک میان تشکل‌ها و این ظرفیت کارزارها به وجود نیامده است که خود همین می‌تواند مطالبه‌گری در راستای بالا رفتن مسئولیت اجتماعی دولت‌ها در نسبت با مسائل موجود باشد. 

 گزارش‌دهی مسئولانه تشکل‌ها، مسئولیت‌پذیری را رواج می‌دهد

 این مددکار اجتماعی در پایان گفت: اما نکته آخر اینکه هر اندازه تشکل‌‎ها و بنگاه‌های اقتصادی تلاش کنند که گزارش‌دهیِ مسئولانۀ خود را داشته باشند، قطعاً کمک شایانی به ترویج مسئولیت‌پذیری خواهد کرد و قطعاً می‌تواند به بُعد سرمایه اجتماعی کمک کند که ما همیشه از آن گلایه می‌کنیم و این سازمان‌ها می‌توانند در این مسیر و برای اصلاح آن کمک‌کننده باشند.