به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، خیریه­‌های بزرگ جهان اسلام در دهه‌های اخیر  نقش مهمی در ترویج فرهنگ نیکوکاری  در جهان داشته‌اند. بنا بر گزار‌ش‌های مختلف آژانس‌های سازمان ملل متحد همچون کمیساریای عالی پناهندگان، یونیسیف، برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و  شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، همچنین سازمان‌های بین‌المللی مهمی مانند مجمع جهانی اقتصاد و صلیب‌سرخ جهانی، بنیادهای خیریه اسلامی نقش سازنده‌ای در رسیدن به اهداف توسعه داشته‌ و در روند جهانی اقدامات خیریه و بشردوستانه تاثیر‌گذار، بوده‌اند. خیریه‌های بزرگ اسلامی در زمینه‌های کاری بسیاری به یکدیگر شباهت دارند. اولویت قراردادن مسئله فلسطین، بحث حمایت از ایتام، بهداشت، آموزش، فقرزدایی، امداد و نجات بشردوستانه و توسعه در سراسر جهان، از مهم‌ترین این اشتراکات است.

 خیریه‌های تاثیر‌گذار معروف اسلامی معمولاً یا در کشورهای غربی توسط مسلمانانِ ثروتمند پایه‌گذاری شده‌اند و یا وابسته به دولت‌های ثروتمند اسلامی و خاندان‌های کشورهای خلیج فارس می‌باشند. در این گزارش سعی داریم تا با نگاهی کوتاه بر فعالیت برخی از خیریه‌های بین‌المللی اسلامی، با چگونگی فعالیت و تاثیر‌‌گذاری نیکوکاریِ مسلمانان در دوران کنونی بیشتر آشنا شویم.

1- جمعیت بیت‌الخیر (جمعية بیت‌الخیر)

 جمعیت بیت‌الخیر در سال 1989 میلادی  در شهر دبی تاسیس شد.  این خیریه در زمینه‌های مختلفی از جمله کمک‌ بشردوستانه به قربانیان بلایای طبیعی، جنگ، فقرزدایی، توسعه، آموزش و مراقبت‌های بهداشتی فعالیت دارد. بیت‌الخیر در بیش از 40 کشور جهان فعالیت داشته و به میلیون‌ها نفر در سراسر جهان خدمات ارائه داده است.

 این خیریۀ مطرح در جهان اسلام، کمک توسعه‌ای خود را از طریق پروژه‌هایی مانند ساخت مدارس، بیمارستان‌ها، مساجد و جاده‌ها تعریف کرده است. بیت‌الخیر همچنین در مناطق مختلفی از جهان، خدمات آموزشی به کودکان و بزرگسالان از طریق مدارس، مراکز آموزشی و برنامه های سوادآموزی در کشورهای کم‌درآمد، ارائه می‌دهد. برای مثال، در سال 2023، بیت الخیر 10 میلیون دلار برای کمک به سیل‌زدگان در پاکستان اختصاص داد و در سال 2021، یک برنامه سوادآموزی را  برای 10 هزار نفر در سومالی راه‌اندازی کرد. همچنین از سال  2020، بیت‌الخیر با احداث یک بیمارستان  در افغانستان، به صدهزار بیمار در سال خدمات ارائه می‌دهد.  بیت الخیر در تعدادی از ابتکارات بین‌المللی مانند «ائتلاف جهانی برای مسئولیت اجتماعی»، مشارکت دارد. 

2-بنیاد بین‌المللی الخیر

«بنیاد الخیر» یکی از بزرگترین مؤسسات خیریه مسلمانان مستقر در  انگلستان است که در سطح بین‌المللی به ارائه کمک‌ و حمایت می‌پردازد. مهم‌ترین برنامه‌های بنیاد الخیر، WASH (آب، بهداشت و نظافت)، معیشت، آموزش، مسکن، ایتام و سایر کمک‌های توسعه‌ای در سراسر جهان می‌باشد. اولویت این بنیاد خیریه از لحاظ جغرافیایی، فلسطین، کشورهای جنگ‌زده خاورمیانه، آفریقا و جنوب آسیا می‌باشد. همکاری بنیاد الخیر با سازمان ملل متحد نیز بسیار نزدیک است.

 برای مثال، در تابستان 2015، آنروا (UNRWA) با کمبود مالی بی‌سابقه‌ای مواجه شد که افتتاح 685 مدرسه آژانس را در پنج حوزه عملیاتی در فلسطین اشغالی را به تاخیر انداخت. در آن زمان بنیاد الخیر کمک اولیه 500 هزار پوندی که با توجه به محدویت زمان بسیار مهم بود را بر عهده گرفت و از آن زمان تاکنون، این خیریه بیش از 50 درصد هزینه‌های آنروا را تامین کرده است. کمک سخاوتمندانه بنیاد الخیر مستقیماً بر هزاران کودک فلسطینی تأثیر گذاشته است.

3-سازمان بین‌المللی خیریۀ اسلامی (الهيئة الخيرية الإسلامية العالمية)

 «سازمان بین‌المللی خیریه اسلامی»(IICO)، یکی از بزرگ­ترین مؤسسات فعال در زمینه نیکوکاری و اقدامات انسانی است. تأسیس این سازمان به سال 1984 میلادی برمی‌گردد، زمانی که تعدادی از علمای کویتی، خواهان جمع‌آوری یک میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در راه مبارزه با سه‌گانه خطر یعنی، فقر، جهل و بیماری در جهان اسلام، شدند. تصمیمی که زیربنای ایجاد یک سازمان خیریه بین‌المللی شد. در راستای انجام پروژه‌های توسعه‌محور،  این خیریه از زمان راه اندازی پروژه‌های بین‌المللی از سال 1998 تا به امروز، بیش از 32 هزار  پروژه توسعه  را با  ارزش  30 میلیون دلار در 27 کشور جهان به انجام رسانده است که شامل 12 کشور عربی، 9 کشور آفریقایی و 6 کشور در آسیا و شبه قاره هند می‌باشد. 

 این سازمان در راستای اهداف آموزشی، با همکاری بانک توسعه اسلامی برای ایجاد و نظارت بر تأسیس، مدیریت و حمایت  از مدارس در مناطق مختلفی جهان مانند بنین، نیجر، بورکینافاسو، اوگاندا و هند فعالیت می‌کند. در کنار آموزش عمومی، ارتقا و اعتلای مفاهیم اسلامی نیز از دیگر برنا‌مه‌های این خیریه است.  «طرح شفیع» برای حافظان قرآن کریم از مهم‌ترین برنامه‌های آموزش اسلامی این خیریه است. «طرح پرداخت دو دینار»، نیز از دیگر طرح‌های مهم آموزشی بین‌المللی است که  برای  ایجاد پنج مرکز آموزشی در پنج قاره مختلف جهان ابداع شده است.

 در راستای اهداف بشردوستانه در سال 2020، سازمان بین‌المللی خیریه اسلامی  و آنرواUNRWA  با هدف کمک و ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به پناهندگان فلسطینی در غزه همکاری کردند. این کمک، آژانس را قادر ساخت تا تجهیزات ضروری قبل از زایمان و غربالگری را برای تمام 22 مرکز مراقبت‌های بهداشتی در منطقه خریداری کند. در سال 2019، مراکز مراقبت بهداشتی آنروا در نوار غزه، بیش از 8 میلیون مشاوره بیمار را در 22 مرکز بهداشتی خود ثبت کردند.

4-بنیاد امداد اسلامی در سراسر جهان ( Islamic Relief worldwide)

 بنیاد امداد اسلامی در سراسر جهان (Islamic Relief worldwide)، در سال 1984 توسط دکتر «هانی البنا» و برخی از همکارانش در دانشگاه بیرمنگام انگلستان، در واکنش به قحطی در آفریقا تأسیس شد. هدف اصلی و اولیه‌ این خیریه‌، کاهش آسیب‌های ناشی از قحطی در کشورهای آفریقایی بود. اما امروزه  پروژه‌های بشردوستانه امداد اسلامی به  بیش از 10 میلیون نفر در سال و در راستای رسیدن اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد در 48 کشور جهان، خدمات و کمک  ارائه می‌کند. 

 حفاظت از جوامع  در برابر بلایای طبیعی، ارائه  خدمات حیاتی مانند مراقبت های بهداشتی، آب، فاضلاب و بهداشت، پروژه های معیشتی، آموزش و فقرزدایی از مهم‌ترین رویکردهای این خیریه مطرح جهان اسلام است. امداد اسلامی در اجرای اهداف خیریه خود سازماندهی و سیستم منظم و یکپارچه‌ای را دارد. این موسسه استاندارد اصلی بشردوستانه (CHS)،  منشور پاسخگویی INGO ها در شفافیت(1)، حکمرانی خوب و مسئولیت اجتماعی را دریافت کرده است و یکی از بزرگ‌ترین موسسات خیریه امداد و توسعه در جهان می‌باشد.  این خیریه در زمینه گزارش‌های سالیانه بسیار پاسخگو و شفاف است و هر ساله گزارش مالی و عملکرد خود را منتشر می‌کند.

5- بنیاد خیریه هیوولوشن (Hevolution)

 بنیاد خیریه هیوولوشن (Hevolution)، یک خیریۀ متفاوت در سطح بین‌المللی است. این خیریه بنیانی علمی دارد.  این خیریه اولین مؤسسه خیریه در حوزه سالمندی و یک سازمان تخصصی و علمی خیریه در عربستان است که  دفاتر خود را در سراسر آمریکا، اروپا و آسیا گسترده کرده است. هیوولوشن با ارائه کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌ در پروژه‌های نوظهور و نوآورانه برای بهبود زندگی سالم فعالیت می‌کند. بنیاد خیریه هیوولوشن، اولین سازمان تخصصی است که با تعهد به تأمین مالی اکتشافات علمی جهانی، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های خصوصی و حمایت از کارآفرینان علاقه‌مند در حوزه سالمندان فعالیت می‌کند. این بنیاد به‌دنبال افزایش طول عمر سالمندان و درک بهتر عوامل حیاتی پیری است و از آن‌جایی که اثرات پیری از فردی به فرد دیگر متفاوت است، این خیریه روی درمان‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کند که علل اصلی پیری را هدف قرار می‌دهند.

 این خیریه با اقدامات نوآورانه خود تحقیقاتی را برای طول عمر سالم سالمندان راه‌اندازی کرده است. این پروژه تحقیقاتی با ارزش کلی 115 میلیون دلار و شامل جوایزی برای 49 دانشمند فعال در زمینه تحقیقات است که هدف اصلی آن افزایش سرمایه‌گذاری در کشف علل اساسی پیری بیولوژیکی است. این خیریه در زمینه علوم مرتبط با سالمندی، به پیشرفت‌های درمانی مرتبط با سالمندی رسیده است که براساس آن می‌توان پیری را به تأخیر انداخت و پیامدهای آن را کاهش داد. هیوولوشن با ایجاد مشارکت، اعطای کمک‌های بلاعوض و سرمایه‌گذاری، با گروه بزرگی از نخبگان شامل دانشمندان، پزشکان، متخصصان و کارشناسان از سراسر جهان همکاری می‌کند.

 هیوولوشن بنا دارد مشارکت‌های استراتژیک را در سطح منطقه‌ای و جهانی برای دستیابی به اهداف استراتژیک سلامت ایجاد کند که برای خیریه‌های سلامت امری کم‌سابقه است. با توجه به اهمیت دوران سالمندی، این سازمان با مؤسسات علمی پیشرو در سراسر جهان برای دستیابی به اهداف خود همکاری ‌می‌کند تا به هدف خود یعنی «سالمندان سالم» دست پیدا کند.

6-مؤسسه خیریه امام خویی (مؤسسة الإمام الخوئي الخيرية)

  مؤسسه خیریه امام خویی (مؤسسة الإمام الخوئي الخيرية) مجموعه‌ای از مؤسسات خیریه که تحت اشراف بیت مرحوم آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی، از علمای شیعه، افتتاح و اداره گردیده است. مرکز اصلی این مؤسسات با نام موسسه خیریه امام خویی (لندن) در لندن است که در روز عید غدیر سال ۱۳۷۱شمسی در لندن افتتاح شد.

 آیت‌الله خویی در زمان حیات خود اساسنامه‌ای تنظیم کرد و هیئتی از علماء و افراد خبره از  ملیت‌های مختلف را جهت نظارت و اشراف بر کارهای این مؤسسه تعیین نمود. هدف اصلی این مؤسسه، فعالیت‌های دینی و فرهنگی است. مؤسسه خویی طرح‌هایی در شهرهای مختلف جهان از آن جمله تأسیس مدرسه الهدی در مونترال کانادا، ساخت خوابگاه دانشجویی ۳۰۰ نفره در اسلام آباد و نیز تأسیس مؤسسات فرهنگی و دینی در پاریس، دمشق، بانکوک و جنوب تایلند، بیروت، چند شهر عراق و حتی بمبئی در دست اجرا دارد. این بنیاد همچنین با مراکز فقهی و حوزه‌های علمیه ایران در قم و مشهد ارتباط و همکاری دارد.

7- بنیاد خیریه قطر (قطر الخيرية)

 بنیاد خیریه قطر، یک سازمان بین‌المللی غیردولتی و خیریه است. پیشینه تأسیس این بنیاد به تصمیم گروهی از نیکوکاران قطری برای حمایت از کودکان یتیم در جنگ و درگیری‌ها، برمی‌گردد. این افراد در سال 1995 یک خیریه ملی را تشکیل دادند و امروزه با گذشت چند سال از شروع فعالیت و در طول چهار دهه، خیریه قطر، به یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های بشردوستانه غیردولتی در جهان، تبدیل شده است. این خیریه به عنوان یکی از بزرگ­ترین سازمان‌های نیکوکاری در جهان اسلام، در حال حاضر در 36 کشور جهان دفتر فعال دارد و در 60 کشور با سازمان‌های غیردولتی ملی و محلی همکاری می‌کند. رفع فقر از جوامع فقیر توسعه اقتصادی و اجتماعی از اهداف این بنیاد است.

 چارچوب کاری این بنیاد، ایجاد راه‌حل‌های بادوام برای مبارزه با فقر از طریق کمک به افراد آسیب‌دیده است. این بنیاد خود را به برنامه‌های توسعه پایدار در زمینه‌های اجتماعی، متعهد می‌داند و در حوزه‌های رفاه، آب و فاضلاب، آموزش، تغذیه و توانمندسازی اقتصادی، ورود می‌کند. ارزش خدمات این بنیاد خیریه بیش از 9 میلیارد ریال قطری، برآورد شده است و  بیش از 233 میلیون نفر در سراسر جهان از خدمات آن بهره‌مند شده‌اند.

 بنیاد خیریه قطر نقش مهمی در ترویج فرهنگ اسلامی صدقه، انفاق و کمک به نیازمندان ایفا می‌کند. این بنیاد تاکنون، 10 هزار  پروژه را به اجرا گذاشته و با راه‌اندازی پویش‌های مختلف و استفاده از رسانه‌های اجتماعی، توانسته است آگاهی عمومی را در مورد مسائل بشردوستانه جهان اسلام افزایش دهد و افراد بیشتری را به مشارکت در امر نیکوکاری با استفاده از مفاهیم اسلامی تشویق کند.

 یکی از ویژگی‌های خیریه قطر، استفاده از مفاهیم اسلامی برای ترویج امر خیر و نیکوکاری در کنار اقدامات بشردوستانه است. بنیاد خیریه قطر  برای جمع‌آوری کمک‌های مالی در راستای اجرای پروژه‌های خود از دو مفهوم اسلامی صدقه و انفاق  در کنار سایر مفاهیم اسلامی، بهره می‌جوید. 

8-بنیاد خیریه کمک اسلامی (Islamic Aid)

 بنیاد خیریه بین‌المللی کمک اسلامی، توسط یک تاجر پاکستانی مسلمان به نام «محمود الحسن» و همسرش «روبینا گل» در لندن تاسیس شد و برخلاف برخی از خیریه‌های بزرگ اسلامی با تکیه بر ثروت شخصی و بدون حمایت دولتی توانست به خیریه‌ای بزرگ با رویکردی بین‌المللی تبدیل شود. محمود از یکی از مناطق محروم و فقیر  پاکستان توانست بعد از گرفتن بورسیه و  تحصیل در «امپریال کالج لندن» پس از فارغ‌التحصیلی در عرصه بازرگانی و تجارت موفق شود و کسب و کار خود را راه اندازی کند.  

 وی در دهه 90 میلادی، فعالیت داوطلبانه‌اش را در جریان بحران بوسنی آغاز کرد و از آن‌جا به فکر تاسیس یک خیریه اسلامی برای حمایت از مسلمان در سراسر جهان افتاد. در سال 2000 کار «خیریه کمک اسلامی» (Islamic Aid) را با ساخت مدرسه در روستای خود در پاکستان شروع کرد و اکنون در خیریه خود به ده‌ها هزار کودک در بخش‌هایی از آسیا، آفریقا و اروپا کمک می‌کند تا به آموزش و مراقبت‌های بهداشتی باکیفیت دسترسی پیدا کنند. این خیریه در کنار آموزش کودکان، به حمایت از توانمندسازی والدین آنان نیز اهمیت می‌دهد. 

 اداره یک خیریه اسلامی در غرب پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 برای محمود، بسیار دشوار بود  اما این امر او را برای موفقیت و نشان دادن اهمیت کمک به جوامع فقیر مصمم‌تر ساخت. خیریه کمک اسلامی از زمان آغاز به کار تاکنون بیش از 75 میلیون پوند را صرف امور خیریه کرده است  و بیش از 125 هزار نفر را تحت پوشش خود دارد. این سازمان در بیش از 10 کشور حضور دارد و به ارائه کمک های اضطراری و بشردوستانه، توسعه پایدار، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش اختصاص دارد. 

9-بانک‌های  اسلامی غذا

بانک‌های اسلامی غذا(Muslim Food Banks) در بسیاری از کشورهای اسلامی به صورت ملی و محلی فعالیت دارند و در سراسر جهان سازمان‌های مختلفی با این عنوان فعالیت می‌کنند که لزوما نیز به یکدیگر وابستگی سازمانی ندارند. این سازمان‌های در واقع  خیریه‌های  داوطلبانه‌ای هستند  که کمک های غذایی را توزیع و تامین می‌کند. برخی از آنان مانند بانک غذای کانادا، ایالات متحده آمریکا رویکردی منطقه‌ای دارند و برخی دیگر مانند بانک غذای مصر، فعالیت بین‌المللی نیز دارند. بانک‌های غذایی مسلمانان، سازمان‌های خیریه‌ای هستند که با جمع‌آوری و توزیع غذا به نیازمندان، به مبارزه با گرسنگی و ناامنی غذایی کمک می‌کنند. آن‌ها از طریق دریافت کمک‌های نقدی و غیر نقدی از جمله مواد غذایی مازاد از فروشگاه‌ها، رستوران‌ها و کشاورزان، غذا جمع‌آوری می‌کنند.

 در بسیاری از موارد، غذاهای جمع‌آوری شده ممکن است قبل از توزیع، فرآوری، بسته‌بندی و آماده‌سازی شوند. غذا به طور مستقیم به افراد نیازمند، خانواده‌ها و همچنین سازمان‌های دیگر که به افراد آسیب‌پذیر خدمات ارائه می‌کنند، توزیع می‌شود. بانک‌های غذایی مسلمانان نقش مهمی در جوامع خود ایفا می‌کنند و به ویژه در ماه رمضان که تأکید زیادی بر کمک به نیازمندان می‌شود، فعالیت آنها از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. ویژگی مشترک بانک‌های اسلامی غذا در سراسر جهان استفاده از رویکرد‌ها و مفاهیم اسلامی چون زکات، صدقه، قربانی و...برای جمع‌آوری کمک‌مالی و یا تامین مواد غذایی است. در کنار تامین و حمایت غذایی بانک اسلامی بین‌المللی غذا فعالیت‌های چون، رسیدگی به ناامنی غذایی، تلاش برای دسترسی به آب، پشتیبانی اشتغال، پشتیبانی مسکن، پشتیبانی آموزشی،توسعه مهارت ها،حمایت از سلامت جسمانی و حمایت از سلامت روان را نیز در زیرمجموعه اقدامات غذایی خود دارد.

بانک اسلامی غذا و سرویس خدمات اجتماعی Muslim Food Bank and Community Services Society (“MFBCS”)T نمونه و یکی از مهم‌ترین بانک‌های اسلامی غذاست که در کشورهای متعددی در آفریقا و جنوب آسیا فعالیت دارد. این خیریه همانند سایر بانک‌های اسلامی غذا فعالیتش بر خدمات داوطلبانه متکی است و به ارائه کمک‌های غذایی، مشاوره، حمایت عاطفی و توسعه  امور جوانان در ظرفیت سازی و خوداتکایی، می‌پردازد.

10- بنیاد بین‌المللی رحمت در سراسر جهان (Rahma Worldwide)

این خیریه در سال 2014 در میشیگان آمریکا و توسط دکتر «چادی زازا»، تأسیس شد. امروزه  «بنیاد بین‌المللی رحمت در سراسر جهان» یک موسسه خیریه مسلمان است که برای کمک به مردم در 18 کشور جهان و برای گروه‌های مختلف آسیب‌پذیر مخصوصاً پناهندگان، آوارگان و کودکان، برنامه‌های بشردوستانه، توسعه، محیط زیست، تامین غذا، کمک آب، سرپناه، تجهیزات پزشکی، دارو و آموزش را فراهم می‌کند. گزارش عملکرد سال 2022-2023 خیریه رحمت بیانگر کمک برای ساخت بیش از 150 واحد مسکونی  50 متری برای فلسطینیان در سال گذشته است و یا در سیل پاکستان این خیریه با برگزاری کمپین به نفع مردم آسیب‌دیده توانسته است خدمات امدادی برای حدود هزار و 500 نفر  ارائه کند. 

تیم رحمت همچنین در سال گذشته به بیش از 26 هزار نفر از آوارگان سودانی بسته‌های امدادی رسانده است. در جریان زلزله سال گذشته  ترکیه، تیم خدمات اجتماعی  این خیریه برای  مددکاران ترکیه خدمات آموزش روانشناسی و مشاوره  ارائه داده‌اند.  در سال 2022 این خیریه به بیش از 10 میلیون نفر در سراسر جهان خدمت‌رسانی کرده است. در سال 2023 بنیاد رحمت به مناسبت عید قربان، برای یک میلیون نفر  از ذینفعان، بسته گوشت قربانی توزیع کرد. این برنامه هر ساله به مناسبت عید قربان در این خیریه پیاده می‌شود.

گزارش از دکتر عاطفه جعفریان 

ویراستار علمی: زهرا میرابیان

پی‌نوشت:
1-INGO ACCOUNTABILITY CHARTER

منابع:

جمعية بیت‌الخیر

الهيئة الخيرية الإسلامية العالمية

الاغاثةالإسلامية عبرالعالم

مؤسسة هيفولوشن الخيرية

هيئة الأعمال الخيرية العالمية

قطر الخيرية

مؤسسة هيفولوشن الخيرية

بنیاد خیریه کمک اسلامی(Islamic Aid)

بانک اسلامی غذا

 بنیاد بین‌المللی خیریه الرحمه(Rahma Worldwide)