موسسه غیر دولتی «الف یک»، مراکز ارزیابی و پایش رشد کودک در استان سیستان و بلوچستان دایر کرده است
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، دوشنبه یک دیماه صدوهجدهمین نشست «یک چای، یک تجربه» با حضور لیلا جمالی عالِم؛ مدیر مؤسسه فرهنگی «الف یک» به میزبانی آکادمی خیر ایران برگزار شد. در این نشست مدیر این مؤسسه فرهنگی تلاش کرد که بهجای روایتهای کلیشهای از محرومیت، تصویری عمیقتر و تجربهمحور از توسعه انسانی، نیکوکاری پایدار و شکوفایی توانمندی انسان ارائه دهد.
«الف یک»؛ از دغدغه کودکی تا پروژه ملی شکوفایی توانمندی انسان
لیلا جمالی عالم در ابتدای این نشست، با توضیح معنای نام «الف یک»، گفت: الف، نخستین حرف الفبا و نماد کیفیت است و یک، آغاز اعداد و نشانه کمیت. ما از همان ابتدا تلاش کردیم کیفیت و کمیت را همزمان ببینیم؛ هم خدمت باکیفیت و هم دردسترس برای همه. به گفته وی، فعالیتهای این مجموعه از سال ۱۳۸۸ و با گردهم آمدن گروهی از والدین با پیشینههای حرفهای مختلف در حوزههای صنعت، آموزش و فرهنگ آغاز شد؛ والدینی که یک دغدغه مشترک داشتند: نبود خدمات باکیفیت و دردسترس برای کودکان و خانوادهها.
وقتی به مسئله فرزندآوری و تربیت کودک رسیدیم، با یک خلأ جدی مواجه شدیم؛ نه مهدکودک باکیفیت پیدا میکردیم و نه منابع معتبر برای یادگیری والدگری. همین دغدغهها منجر به شکلگیری هسته اولیهای شد که در آغاز با نام «همنوای آوای رویش» فعالیت پژوهشی خود را شروع کرد و بعدها به «مؤسسه فرهنگی الف یک» تغییر نام داد.
جمالی عالم توضیح داد: ما هرکدام در حوزهای مشغولبهکار بودیم، اما وقتی به مسئله فرزندآوری و تربیت کودک رسیدیم، با یک خلأ جدی مواجه شدیم؛ نه مهدکودک باکیفیت پیدا میکردیم و نه منابع معتبر برای یادگیری والدگری. همین دغدغهها منجر به شکلگیری هسته اولیهای شد که در آغاز با نام «همنوای آوای رویش» فعالیت پژوهشی خود را شروع کرد و بعدها به «مؤسسه فرهنگی الف یک» تغییر نام داد.
پژوهش؛ نقطه آغاز مداخله اجتماعی
مدیر مؤسسه الف یک تأکید کرد که مسیر این مجموعه از پژوهش آغاز شده است. به گفته وی، این گروه ابتدا به بررسی تجربههای جهانی در حوزه کودکی و والدگری پرداخت و با نهادهایی همچون مؤسسات فعال در استرالیا، انجمن مطالعات کودکی آمریکا و بخش کودکی دانشگاه آکسفورد ارتباط گرفت. همزمان، برای نخستینبار یک مطالعه دهساله درباره کودکان ایرانی در پنج استان هرمزگان، تهران، کرمان، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی آغاز شد؛ مطالعهای که کودکان دوزبانه، کودکان مناطق محروم و کودکانی با تجربه مهدکودک و بدون آن را شامل میشد. جمالی عالم گفت: ما میخواستیم بدانیم کودک ایرانی در بسترهای مختلف اجتماعی چگونه رشد میکند و کجاها با کمبود فرصت مواجه است.
از کودکی تا شکوفایی انسان
به گفته جمالی، تمرکز اولیه مؤسسه بر موضوع کودکی بود، اما این مسیر بهتدریج به نگاه گستردهتری درباره «شکوفایی توانمندی انسان» انجامید. جمالی عالم در توضیح این مفهوم گفت: ما معتقدیم همه انسانها فطرت مشترکی دارند. اگر کسی امروز از موهبتی برخوردار است که دیگری ندارد، این تفاوت از ذات انسانی نیست، بلکه از نبود فرصتهای رشد ناشی میشود. وی افزود: وظیفه ما جبران این نابرابری فرصتهاست؛ نه از موضع بالا به پایین، بلکه در کنار مردم و با تکیه بر توانمندیهای خودشان.
تمرکز اولیه مؤسسه بر موضوع کودکی بود، اما این مسیر بهتدریج به نگاه گستردهتری درباره «شکوفایی توانمندی انسان» انجامید. ما معتقدیم همه انسانها فطرت مشترکی دارند. اگر کسی امروز از موهبتی برخوردار است که دیگری ندارد، این تفاوت از ذات انسانی نیست، بلکه از نبود فرصتهای رشد ناشی میشود. وظیفه ما جبران این نابرابری فرصتهاست؛ نه از موضع بالا به پایین، بلکه در کنار مردم و با تکیه بر توانمندیهای خودشان.
تجربه بلوچستان؛ بازتعریف محرومیت
بخش مهمی از سخنان لیلا جمالی عالم به تجربه فعالیت مؤسسه الف یک در جنوب استان سیستان و بلوچستان، بهویژه شهرستان قصرقند، اختصاص داشت؛ تجربهای که به گفته وی از آذرماه ۱۴۰۱ و با یک مطالعه میدانی دقیق آغاز شد. وی با نقد نگاه رایج به مفهوم محرومیت گفت: محرومیت الزاماً به معنای بیپولی نیست. ما خانوادههایی در شمال تهران داریم که فرزندانشان به بهترین مهدکودکها میروند، اما از نظر فرهنگی و شناختی محروماند. در مقابل، در برخی مناطق محروم، مسئله اصلی نبود فرهنگ استفاده از امکانات موجود است.
به گفته جمالی عالم، پیش از ورود عملیاتی به قصرقند، شش منطقه بهعنوان پایلوت مطالعه شد و شاخصهای کیفیت زندگی استخراج گردید. سپس کار در شش روستا آغاز شد و در هر روستا دو زن محلی در سه حوزه «توسعه فردی»، «کار با کودک» و «فناوری اطلاعات» آموزش دیدند.
تکنولوژی؛ ابزار عدالت آموزشی
یکی از وجوه متمایز پروژه الف یک در بلوچستان، استفاده هدفمند از تکنولوژی است. مدیر این مؤسسه گفت: برخلاف تصور رایج، زیرساخت اینترنت و تلفن همراه در اغلب روستاها وجود دارد، اما مهارت استفاده از آن وجود ندارد. وی توضیح داد که در بررسی اولیه، بسیاری از زنان منطقه هرگز از گوشی هوشمند خود برای جستوجو یا یادگیری استفاده نکرده بودند و عمده کاربری به سرگرمی محدود میشد. آموزش سواد دیجیتال، یکی از نخستین گامهای توانمندسازی در این پروژه بود.
مراکز ارزیابی کودک؛ مداخلهای کمهزینه و مؤثر
در ادامه نشست، جمالی عالم به تشریح مدل عملیاتی الف یک پرداخت. به گفته وی، کودکانی که از دو تا شش ساله هستند، وارد فضاهایی میشوند که «مراکز ارزیابی و پایش رشد کودک» نام دارد؛ فضاهایی ساده، اما مجهز که شش حوزه رشدی کودک (شناختی، زبانی، خودیاری، عضلات ریز، عضلات درشت و اجتماعی) را پوشش میدهد.
ارزیابیها از طریق بازی و با استفاده از یک اپلیکیشن بومی به نام «الفپ» انجام میشود؛ اپلیکیشنی که توسط خود مؤسسه طراحی شده و در سراسر کشور به مهدکودکها عرضه میشود. جمالی عالم توضیح داد: کودک اصلاً متوجه نمیشود که در حال ارزیابی است، اما مربی میداند در هر مرحله چه مهارتی باید تقویت شود. در صورت شناسایی اختلالات احتمالی، کودک به زنجیره خدمات بهزیستی ارجاع داده میشود؛ اقدامی که به گفته سخنران نشست، بدون آموزش والدین امکانپذیر نبود. وی افزود: یکی از چالشهای اصلی، ترس خانوادهها از برچسبخوردن کودک بود. آموزش والدین کمک کرد این مانع فرهنگی برداشته شود.
نیکوکاری بدون داوطلب؟
یکی از بخشهای قابلتوجه این نشست، نگاه انتقادی لیلا جمالی عالم به داوطلبمحوری در فعالیتهای اجتماعی بود. وی گفت: هیچ نیرویی در پروژههای ما داوطلب نیست. همه حقوق میگیرند و پاسخگو هستند. همانطور که برای ساخت یک سد، مهندس ناظر رایگان کار نمیکند، برای توسعه انسانی هم نمیتوان به کار داوطلبانه بلندمدت تکیه کرد. به باور وی، پرداخت حقوق و تعریف ساختار حرفهای، شرط اصلی پایداری پروژههای نیکوکارانه است؛ نگاهی که با مدلهای سنتی خیریه تفاوت دارد.
محرومیت الزاماً به معنای بیپولی نیست. ما خانوادههایی در شمال تهران داریم که فرزندانشان به بهترین مهدکودکها میروند، اما از نظر فرهنگی و شناختی محروماند. در مقابل، در برخی مناطق محروم، مسئله اصلی نبود فرهنگ استفاده از امکانات موجود است.
تأمین مالی پایدار؛ شرط دوام مداخله اجتماعی
جمالی عالم در پاسخ به پرسشهایی درباره تأمین مالی پروژهها، تأکید کرد که مؤسسه الف یک خیریه نیست، بلکه یک مؤسسه فرهنگی با مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که علاوه بر فعالیت اجتماعی، محصولات فرهنگی و آموزشی تولید و عرضه میکند. وی گفت: ما از همان ابتدا پروژه قصرقند را بهعنوان یک پروژه ۱۴ ساله تعریف کردیم و منابع پایدار آن را پیشبینی کردیم. شکست بسیاری از پروژهها به این دلیل است که بدون برنامه مالی بلندمدت آغاز میشوند.
شکوفایی توانمندی انسان؛ از آموزش تا اشتغال
جمالی همچنین به تعریف خود از «شکوفایی» پرداخت و آن را پیوندی میان آموزش، سلامت و درآمد دانست. به گفته وی، آموزش زمانی معنا دارد که به بهبود کیفیت زندگی و استقلال اقتصادی منجر شود. جمالی عالم با اشاره به تجربه زنان آموزشدیده در روستاهای قصرقند گفت: برخی از این زنان، پس از مدتی، کسبوکارهای کوچکی راهاندازی کردهاند؛ از قنادی تا کافه. ما شغل ایجاد نکردیم، بلکه اعتمادبهنفس و توانمندی ایجاد شد و شغل بهطور طبیعی شکل گرفت.
تعامل با نهادهای رسمی و جامعه محلی
جمالی عالم در بخش دیگری از سخنان خود به تعامل مؤسسه الف یک با نهادهای رسمی اشاره کرد و گفت که این مجموعه بدون اخذ مجوزهای لازم و بدون تعریف نقش دقیق دستگاههای اجرایی وارد هیچ منطقهای نمیشود. به گفته وی، آموزشوپرورش، بهزیستی و شبکه بهداشت، بازیگران اصلی این مدل هستند و نقش هرکدام بهطور شفاف تعریف میشود. وی تأکید کرد: ما بهجای دستگاهها کار نمیکنیم و برای مردم هم کار نمیکنیم؛ ما در کنار آنها کار میکنیم. مطالبه باید از سمت مردم و نهادهای محلی شکل بگیرد و ما نقش تسهیلگر و توانمندساز داریم.
وی افزود: این شهرستان و روستاهای آن همگی از مذهب اهل سنت و پیرو مکتب حنفی هستند. مولوی فضلالله، رهبر مذهبی این شهرستان در خطبههای نماز جمعه حکم شرعی داد که والدین باید فرزندانشان را به مراکز ارزیابی موسسه الف یک بیاورند.
همکاری با سازمانهای مردمنهاد
مدیر مؤسسه الف یک با اشاره به همکاری این مجموعه با دیگر سازمانهای مردمنهاد فعال در سیستان و بلوچستان گفت: رقابت در کار اجتماعی معنا ندارد. هرجا مجموعهای در حال ارائه حداقلی از خدمات باکیفیت باشد، ما تلاش میکنیم فعالیتها همپوشان نباشد و منابع هدر نرود. وی از همکاری با مجموعههایی مانند «حاسب» و «خیریه حامی» نام برد و توضیح داد که در برخی مناطق، ساخت فضا یا تجهیز زیرساخت بر عهده یک نهاد است و آموزش، ارزیابی و پایش کودکان توسط الف یک انجام میشود؛ مدلی که به گفته وی به همافزایی و افزایش اثربخشی منجر شده است.
زنان؛ محور تغییر اجتماعی
رقابت در کار اجتماعی معنا ندارد. هرجا مجموعهای در حال ارائه حداقلی از خدمات باکیفیت باشد، ما تلاش میکنیم فعالیتها همپوشان نباشد و منابع هدر نرود.
یکی از محورهای پررنگ سخنان لیلا جمالی عالم، نقش زنان در تغییرات اجتماعی بود. وی با اشاره به دادههای بهدستآمده از ارزیابیهای رشدی گفت: در اغلب شاخصهای رشد، دختران عملکرد بهتری نسبت به پسران دارند، اما سرمایهگذاریهای اجتماعی و ورزشی عمدتاً متوجه پسران است. به گفته وی، حضور روزانه زنان آموزشدیده در مراکز ارزیابی کودک، نهتنها به بهبود وضعیت کودکان انجامیده، بلکه به تغییر نگرش خانوادهها و افزایش احساس امنیت اجتماعی نیز کمک کرده است. جمالی عالم افزود: وقتی یک زن هر روز برای کار از خانه بیرون میرود و نقش اجتماعی فعال دارد، این تصویر به تدریج برای کل روستا عادی و پذیرفتهشده میشود.
از پایلوت محلی تا مدل ملی
در بخش پایانی نشست، سخنران به افق پیش روی این تجربه اشاره کرد و گفت که پروژه قصرقند از ابتدا بهعنوان یک «پایلوت صنعتی» طراحی شده است؛ پایلوتی که هدف آن، استخراج مدلی قابل تعمیم برای سایر نقاط کشور بوده است. وی تصریح کرد: اگر بتوانیم در یکی از محرومترین مناطق ایران، با پیچیدگیهای فرهنگی و جغرافیایی بالا، چنین مدلی را اجرا کنیم، این تجربه میتواند بهعنوان یک پروژه ملی در حوزه توسعه انسانی مورد استفاده قرار گیرد. به گفته جمالی عالم، گفتوگوهایی برای گسترش این مدل در دیگر استانها از جمله کرمان و مناطق حاشیهای شهرهای بزرگ آغاز شده است؛ مناطقی که به باور وی، گاه با وجود نزدیکی جغرافیایی به مرکز، از محرومیتهای پنهان و عمیقتری رنج میبرند.
نیکوکاری به مثابه سرمایهگذاری اجتماعی
در جمعبندی نهایی، لیلا جمالی عالم بر این نکته تأکید داشت که نیکوکاری اگر بهعنوان «سرمایهگذاری اجتماعی» دیده نشود، دوام نخواهد داشت. وی گفت: ما به دنبال ساختن آدمهایی هستیم که بتوانند روی پای خودشان بایستند؛ آدمهایی که آموزش، سلامت و درآمد را در کنار هم تجربه میکنند.
