به سرمایه‌گذاری داوطلبانه در ترویج کتابخوانی نیاز داریم
هفته کتاب و کتابخوانی فرصتی ارزشمند است تا یک‌بار دیگر درباره‌ی اهمیت کتاب در زندگی فردی و اجتماعی خود تأمل کنیم. در روزگار ما که سرعت تحولات بسیار بالاست، کتاب همچنان یکی از مؤثرترین ابزار‌ها برای پرورش اندیشه، گسترش آگاهی و تقویت قدرت تحلیل نسل‌های مختلف به شمار می‌رود. کتاب می‌تواند چراغی باشد که راه را برای فهم بهتر جهان، شناخت دقیق‌تر خود و ارتباط عمیق‌تر با جامعه روشن می‌کند.
یکی از موضوعاتی که در این هفته باید به آن توجه ویژه داشت، نقش امور خیریه در ترویج فرهنگ کتابخوانی است. همان‌گونه که طی دهه‌های گذشته «مدرسه‌سازی» یا «بیمارستان‌سازی» به‌عنوان فعالیت‌های خیرخواهانه جایگاه مهمی در جامعه پیدا کرده‌اند، امروز زمان آن رسیده که ترویج کتابخوانی و گسترش زیرساخت‌های فرهنگی نیز به‌عنوان یکی از محور‌های اصلی امور خیر جدی گرفته شود.
یکی از بهترین اقداماتی که در این حوزه قابل انجام است، اهدا و اشتراک‌گذاری کتابخانه‌های شخصی با مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی است. بسیاری از کتاب‌ها در کتابخانه‌های شخصی بدون استفاده باقی می‌مانند، در حالی که می‌توانند منبعی ارزشمند برای جوانان و دانشجویانی باشند که به دلیل گرانی کتاب‌ها، امکان خرید آنها را ندارند. اگر کتاب‌ها از فضای محدود خانه‌ها بیرون بیایند و در اختیار عموم قرار گیرند، هم به چرخه‌ی مطالعه کمک کرده‌ایم و هم در یک کار خیر فرهنگی سهیم شده‌ایم.
علاوه بر این، می‌توان روز‌ها یا برنامه‌های مشخصی در طول سال طراحی کرد تا مردم بتوانند کتاب‌های خود را با یکدیگر مبادله کنند. ایجاد «بازارچه‌های تبادل کتاب»، «قفسه‌های اشتراکی در محلات» و «کتاب‌های در گردش» می‌تواند افراد را در همه‌ی سطوح جامعه به مطالعه نزدیک‌تر کند. این اقدامات ساده، اما مؤثر، راهی است برای اینکه مردم با هر توان مالی بتوانند به کتاب دسترسی داشته باشند.
به باور من، هر چقدر در این زمینه سرمایه‌گذاری شود، باز هم کم است. همان‌طور که ساخت مدرسه یا بیمارستان، اثر ماندگار و گسترده‌ای در جامعه دارد، سرمایه‌گذاری در کتاب و زیرساخت‌های فرهنگی نیز می‌تواند آینده‌ساز باشد. ما نیازمند یک «نهضت کتابخانه‌سازی» هستیم؛ نهضتی که مانند مدرسه‌سازی و بیمارستان‌سازی، فراگیر شود و در سراسر شهر‌ها و روستا‌های کشور گسترش یابد. ایران با داشتن جمعیت جوان و پرانرژی، ظرفیت بزرگی برای رشد فرهنگی دارد. این انرژی و نیاز را می‌توان با ایجاد کتابخانه‌های جدید، مراکز فناوری اطلاعات، سالن‌های مطالعه و فضا‌های آموزشی تقویت کرد.
همچنین می‌توان بخشی از کمک‌های مردمی را که امروز به حوزه‌های درمانی اختصاص دارد، به تأمین کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی برای دانش‌آموزانی اختصاص داد که توان خرید ندارند. این اقدام نه‌تنها به عدالت آموزشی کمک می‌کند، بلکه نسل آینده را توانمندتر و آگاه‌تر می‌سازد.
در نهایت، ترویج کتابخوانی فقط وظیفه‌ی نهاد‌های دولتی نیست؛ مردم، خیرین، خانواده‌ها و حتی صاحبان کتابخانه‌های شخصی نیز می‌توانند در این مسیر نقش مهمی ایفا کنند. اگر کتاب از انبارها، قفسه‌های بسته و کتابخانه‌های خاک‌خورده بیرون بیاید و وارد زندگی روزمره مردم شود، جامعه‌ای آگاه‌تر، روشن‌تر و توانمندتر خواهیم داشت.
یادداشت از دکتر امید اخوی
پژوهشگر تاریخ فرهنگی ایران و خاورمیانه