«بمب کربن»، جهان را در مسیر افزایش دمای فاجعه‌بار قرار می‌دهد
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، بر اساس گزارش چندین سازمان غیردولتی بین‌المللی، از زمان برگزاری «کنفرانس آب‌وهوایی کوپ ۲۶» (COP26) در گلاسکو اسکتلند در سال ۲۰۲۱، جهان شاهد راه‌اندازی ۲۸ پروژه جدید عظیم سوخت فسیلی معروف به «بمب کربنی» بوده است. این گزارش که توسط گروه‌های مدافع محیط‌زیست از جمله «موسسه توسعه و محیط‌زیست» (I4CE) و «شبکه اقدام اقلیمی» منتشر شده است، نشان می‌دهد که علی‌رغم تعهدات جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، صنعت سوخت‌های فسیلی به گسترش خود ادامه داده است. بر اساس این یافته‌ها، این ۲۸ پروژه جدید که عمدتاً در مناطق مختلفی از جهان از جمله خاورمیانه، آمریکای شمالی و آسیا متمرکز شده‌اند، به بخشی از پروژه‌های سوخت فسیلی اضافه شده‌اند که انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از آنها می‌تواند اهداف اقلیمی بین‌المللی را به شدت تهدید کند.
به گفته دانشمندان آب و هوا، این اقدام نشان می‌دهد که کشورها نمی‌توانند به موارد مورد توافق خود در توافق پاریس پایبند باشند. بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، حدود ۶۵ بانک بزرگ جهان بیش از ۱.۶ تریلیون دلار ، شرکت‌هایی که منابع تولید کربن هستند را تأمین مالی کرده‌اند. چین ۴۳ درصد از این «بمب‌های کربنی» را به خود اختصاص داده است، روسیه نه درصد و ایالات متحده پنج درصد و شرکت‌های بزرگ نفتی غربی بیشترین پروژه‌ها را دارند، اما شرکت آرامکو عربستان سعودی و شرکت انرژی «سی اچ ان» چین، بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند. این گزارش همچنین بیش از ۲۳۰۰ پروژه استخراج کوچک‌تر را که از سال ۲۰۲۱ تأیید یا راه‌اندازی شده‌اند، شناسایی کرده است که میزان انتشار بالقوه هر کدام از آنها بیش از پنج میلیون تن دی‌اکسید کربن است که معادل انتشار سالانه شهری مانند پاریس، می‌باشد.
طبق محاسبات سازمان‌های تدوین کننده این گزارش، میزان انتشار بالقوه دی‌اکسید کربن از همه این پروژه‌ها روی هم رفته ۱۱ برابر بیشتر از «بودجه کربن»، جهانی باقی مانده برای حفظ گرمایش جهانی زیر ۱.۵ درجه سانتیگراد در مقایسه با دوران قبل از صنعتی شدن است. این گزارش خاطرنشان می‌کند که راه‌اندازی پروژه‌های جدید در تضاد آشکار با توصیه‌های علمی «هیئت بین‌الدولی تغییرات اقلیمی» (IPCC)، است که خواستار توقف فوری هرگونه توسعه جدید در زمینه سوخت‌های فسیلی شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها، جهان را در مسیر افزایش دمای فاجعه‌بار قرار می‌دهد.
بمب‌های کربنی
اصطلاح بمب‌های کربنی اولین بار در یک مقاله تحقیقاتی مربوط به تغییرات اقلیمی در سال ۲۰۲۲ مطرح شد و منظور از آن تأسیسات نفت، گاز یا زغال سنگی بود که قادر به تولید بیش از یک میلیارد تن دی اکسیدکربن در طول عمر خود هستند. تا قبل از آن و در سال ۲۰۲۱، «آژانس بین‌المللی انرژی»، اعلام کرده بود که راه‌اندازی پروژه‌های جدید نفت و گاز با دستیابی به اهداف اقلیمی تعیین‌شده در توافق‌نامه پاریس ۲۰۱۵ ناسازگار است. دو سال بعد در «کوپ ۲۸» (COP28)، کشورهای جهان توافق کردند که حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی را آغاز کنند. در اجلاس کوپ ۲۸، چهار سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی، « ریکلیم فایننس» ( Reclaim Finance )،« دیتا فور گود» (Data for Good)، «اکلاریس» (Eclaircies) و «لینگو» (Lingo) اعلام کرده بودند که حدود ۳۶۵ پروژه در سطح جهانی، بیش از یک میلیارد تن گاز تولید می‌کنند.
سازمان‌های تهیه‌کننده گزارش از دولت‌ها و نهادهای نظارتی خواسته‌اند تا با اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه‌تر، دادن یارانه به سوخت‌های پاک و متوقف کردن صدور مجوز برای پروژه‌های جدید سوخت فسیلی، مانع از فعال شدن بمب‌های کربنی بیشتری در آینده شوند. آنها تأکید کرده‌اند که زمان برای تغییر مسیر از سوخت‌های فسیلی به سمت سیستم‌های انرژی پاک به سرعت در حال اتمام است. این گزارش در آستانه برگزاری کنفرانس اقلیمی بعدی سازمان ملل «کوپ ۳۰» (COP30) منتشر شده است و فشار بر کشورها را برای ارائه برنامه‌های عملیاتی و بلندپروازانه‌تر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای افزایش می‌دهد.
بودجه کربن
بودجه کربن جهانی نسبت دی اکسید کربن وارد شده به اتمسفر به بازگشت این دی اکسید کربن به ذخایر کربنی اقیانوس‌ها و خشکی ها، است به زبان ساده‌تر اگر میزان بازگشت کربن به زمین کُندتر یا کمتر از میزان انتشار آن به اتمسفر باشد، دی اکسید کربن در اتمسفر باقی می‌ماند و توان کره زمین از جدی که بگذرد آثار مخرب آن غیرقابل جبران خواهد بود. بر اساس گزارش منتشر شده، ما فقط ۸ درصد از «بودجه کربن جهانی» برایمان باقی مانده و اگر این دی اکسید کربن موجود در اتمسفر به خاک و اقیانوس برنگردد، درجه حرارت زمین ۱.۵ درجه سیلسیوس افزایش پیدا می‌کند که زیانی عظیم برای کل بشریت خواهد بود.
بودجه کربن یک مفهوم کلیدی در علوم اقلیمی است که درک آن برای فهمیدن فوریت بحران تغییرات آب‌وهوایی ضروری است. بودجه کربن، مقدار کل دی‌اکسید کربنی (CO2) است که بشریت مجاز است برای محدود کردن گرمایش جهانی به آن برسد. این مفهوم شبیه به یک بودجه مالی است:
- مخارج: انتشار گازهای CO2 از سوزاندن سوخت‌های فسیلی (نفت، گاز، زغال‌سنگ)، قطع درختان و ...
- درآمد کل: مقدار ثابتی از CO2 که می‌توانیم منتشر کنیم قبل از آنکه دمای کره زمین از آن حد مشخص فراتر رود.
- اتمام بودجه: وقتی این مقدار ثابت را تمام کنیم، برای جلوگیری از افزایش دما به بیش از آن حد، باید انتشار خالص را به صفر برسانیم.
بودجه کربن معمولاًبرای دو هدف اصلی تعریف می‌شود:
- ۱.۵ درجه سانتیگراد: هدف بلندپروازانه توافق پاریس که برای جلوگیری از بدترین اثرات تغییرات اقلیمی ضروری است.
- ۲ درجه سانتیگراد: حد آستانه‌ای که هنوز هم خطرات قابل توجهی دارد، اما از برخی پیامدهای فاجعه‌بار در دماهای بالاتر جلوگیری می‌کند.
این رقم بر اساس مدل‌های علمی پیچیده محاسبه می‌شود و دائماًدر حال به‌روزرسانی است. بر اساس ارزیابی‌های اخیر هیئت بین‌الدولی تغییرات اقلیمی (IPCC)، برای شانس ۵۰ درصدی محدود کردن گرمایش به ۱.۵ درجه سانتیگراد، بودجه کربن باقی‌مانده از ابتدای سال ۲۰۲۴ حدود ۲۵۰ میلیارد تن (گیگاتن) CO2 برآورد شده است و با نرخ انتشار کنونی جهان (حدود ۴۰ میلیارد تن در سال)، این بودجه تنها برای حدود ۶ سال دیگر کافی است. این یعنی اگر بخواهیم به هدف ۱.۵ درجه پایبند بمانیم، باید تا حدود سال ۲۰۳۰ انتشار خالص گازهای گلخانه‌ای را به صفر برسانیم.
چرا بودجه کربن محدود است؟ بین غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر و افزایش دمای جهانی یک رابطه فیزیکی تقریباًخطی وجود دارد. هرچه CO2 بیشتری منتشر کنیم، دمای زمین بیشتر افزایش می‌یابد. بودجه کربن در واقع نشان‌دهنده ظرفیت باقی‌مانده اتمسفر برای جذب CO2 بدون ایجاد تغییرات خطرناک و غیرقابل بازگشت در سیستم آب‌وهوای زمین است. درباره ارتباط بمب‌های کربنی با بودجه کربن، دو مفهوم به هم گره می‌خورند و آن این‌که ابتدا پروژه‌های «بمب کربنی»، به سرعت در حال مصرف کردن و نابودی بودجه کربن باقی‌مانده جهان هستند. ثانیا، هر یک از این پروژه‌ها که راه‌اندازی شوند، بخش عظیمی از این بودجه کربن، محدود را به خود اختصاص می‌دهند و شانس ما برای حفظ دمای کره زمین در سطحی امن را به شدت کاهش می‌دهند. بودجه کربن یک ساعت شمارش معکوس فیزیکی و غیرقابل انعطاف است که سرعت و مقیاس لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را به ما نشان می‌دهد. بمب‌های کربنی تهدیدی مستقیم برای این بودجه محدود و حیاتی محسوب می‌شوند.
زهرا میرابیان
منابع:
aljazeera