خبرنگارِ نیکوکاری: از بازتاب واقعیت تا کنشگری اجتماعی
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، به بهانۀ روز خبرنگار هفدهم مرداد، ویژگی‌های خبرنگاران بخش نیکوکاری را بررسی کرده‌ایم. روی دیگر پیشرفت‌‌های برق‌آسا در جهان مدرن، کاستی‌هایی بسیار است؛ از شکاف‌های عمیق اجتماعی گرفته تا فقر فرهنگی و بحران‌های زیست‌محیطی که مرزهای جغرافیایی را زیر پا می‌گذارند. در دل این تلاطم‌ها، سازمان‌های خیریه و مردم‌نهاد می‌توانند مرهمی برای رنج‌های پنهان باشند. البته وجود این نهادها به‌تنهایی کافی نیست؛ چراکه نیکوکاری، بدون شفافیت و آگاهی‌بخشی، به بیراهه می‌رود و گاه حتی به سرپوشی برای منفعت‌طلبی و ریاکاری افراد سودجو بدل می‌شود؛ از همین‌روست که روزنامه‌نگاری حوزۀ NGO، با دقت علمی و نگرش انسان‌دوستانه وارد عمل می‌شود تا میان دو وظیفۀ کنشگری اجتماعی و توجه مسئولانه پیوند محکمی ایجاد کند.
بر اساس تحقیقات بین‌المللی، حتی بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نهادهای خیریه در سطح جهان نیز مصون از فسادهای مالی و اخلاقی نیستند. در ایران هم آمار پایین مشارکت مردمی و اعتماد عمومی به خیریه‌ها، به‌روشنی نشان می‌دهد که جای خبرنگارانی با نگاه موشکاف، صریح و بدون جهت‌گیری‌های خاص، خالی است؛ خبرنگارانی که از دل ابهام و تاریکی، حقایق روشن را بیرون بکشند، کسانی که از خطوط قرمز عبور می‌کنند را به جامعه نشان بدهند و دغدغه‌مندانه روایت‌گر واقعیات پشت پرده باشند.
یکی از منابع ارزشمند در این حوزه، کتاب قدیمی اما ارزشمند «اصول روزنامه‌نگاری» اثر «کاسپرس یوست» (Casper S. Yost) است؛ چراکه یوست روزنامه‌نگاری را نه فقط حرفه، بلکه نوعی تعهد اخلاقی می‌داند که بنیاد آن بر اصولی چون صداقت، استقلال، وفاداری به شهروندان و فراهم‌آوردن فضای نقد و تبادل نظر استوار است. از نظر او، وظیفۀ نخست یک خبرنگار یا روزنامه‌نگار، رسیدن به حقیقت است. این موضوع با تکیه بر شواهد معتبر، فارغ از مصلحت‌اندیشی‌ها و با استقلال کامل از قدرت‌های سیاسی و اقتصادی محقق می‌شود.
یوست همچنین بر اهمیت جذاب‌سازی مطالب و وضوح آن برای مخاطب تأکید می‌کند. او معتقد است شفافیت و قابل فهم بودن خبر، به‌هیچ‌وجه نباید قربانی پیچیدگی‌های فنی شود. همچنین از دید او یک روزنامه‌نگار موفق باید بتواند در بزنگاه‌ها، به وجدان شخصی خود رجوع کند و بر اساس آن تصمیم بگیرد. در ادامه با نظر به اصول کلی خبرنگاری از منظر یوست به برخی ویژگی‌های مهم و مورد توافق خبرنگاران حوزۀ نیکوکاری اشاره می‌شود.
ویژگی‌های خبرنگاران تراز اول NGO، از حرف تا عمل
۱- بی‌طرفی و تعهد به اخلاق حرفه‌ای
خبرنگار این حوزه، موظف است در عین رعایت دقت و انصاف، از بازتولید کلیشه‌ها و تحقیر پنهان سوژه‌های خود پرهیز کند. به عنوان مثال، گزارش دربارۀ کودکان با نیازهای خاص، نباید با ترحم‌های بی‌مورد یا انتشار تصاویر تحقیرآمیز همراه شود. نمونۀ دیگر قابل ذکر، کاری است که اخیراً در جهت حمایت از دست‌سازه‌های کودکان اوتیسمی انجام شد. نصب ناآگاهانۀ این مجسمه‌ها در سطح شهر، به‌دلیل تفاوت آن‌ها با آناتومی متعارف حیوانات، باعث واکنش‌های منفی در فضای مجازی و تحقیر این آثار شد. توجه به چنین موضوعاتی در زمان مناسب می‌تواند از سوی یک خبرنگار آگاه و متعهد مورد نقد قرار بگیرد. در این زمینه، تجربه‌های موفق جهانی نشان داده‌اند که چگونه می‌توان واقعیت را بی‌پیرایه روایت کرد و همزمان الهام‌بخش هم بود.
۲- جسارت، پرسش‌گری و نترسیدن از تابوها
پرسش‌هایی از جنس: «آیا کمک‌های مردمی واقعاً به دست نیازمندان می‌رسد؟» یا «چرا برخی خیریه‌ها از شفافیت مالی گریزان‌اند؟» بیانگر جسارت یک خبرنگار و قدرت مطالبه‌گری اوست؛ چراکه بزرگ‌ترین چالش‌ها در دنیای نیکوکاری، بیشتر از کمبود منابع و افراد نیکوکار، ضعف سیستم‌های نظارتی است. بنابراین لزوم طرح پرسش‌های کلیدی و پیگیری تا زمان رسیدن به پاسخ، از وظایف مهم خبرنگار حوزه NGO به‌شمار می‌رود. مرحله نهایی نیز انتشار سخنان نهادهای پاسخگو و آگاهی‌بخشی در سطح جامعه است.
۳- داشتن شمّ خبرنگاری و کشف روایت‌های ناپیدا
یک خبرنگار حرفه‌ای با نگاهی چندبعدی مسائل را تحلیل می‌کند. او می‌تواند بین یک مشکل منطقه‌ای و تصویب یک قانون ملی پیوند برقرار کند؛ مثلاً از دل گفت‌وگو با نیروهای داوطلب و ساکنان منطقه‌ای محروم، به نارسایی نهادهای مرتبط برسد و از یک تصویر ساده، روایتی بکر و تأثیرگذار بسازد. در این‌گونه موقعیت‌ها توجه به جزئیات و روایت‌های صادقانۀ افراد می‌تواند به کشف حقایق از زوایای مختلف کمک کند.
۴- همدلیِ حرفه‌ای، پرهیز از ترحم و توجه به توانمندسازی افراد
در حوزۀ نیکوکاری، همدلی، نباید به غرق‌شدن در احساسات و دلسوزی صرف برای دیگری محدود شود. در چنین شرایطی معنای واقعی همدلی، ایجاد فضایی امن برای شنیدن روایت‌های انسانی است؛ البته روایت‌هایی که تا جای ممکن بدون تحریف، سانسور و با حفظ کرامت افراد بازگو شوند. مثلاً به اندازۀ توجه به کمک‌های دلسوزانه به کودک کارِ، باید به آموزش مهارت‌های ارتباطی و مواجهه درست با این کودکان نیز پرداخت. تنها از این راه است که فرهنگ کمک‌های لحظه‌ای، به حمایت‌های بلندمدت و تلاش برای بالابردن عزت نفس این کودکان منجر خواهد شد.
۵- پشتوانه تحلیلی: از گزارش‌های میدانی تا تهیۀ آرشیو
خوب است خبرنگار NGO اهل تحقیق میدانی باشد. حضور در مناطق محروم، گفت‌وگو با کنش‌گران محلی و همزمان بررسی دقیق اسناد و گزارش‌های مالی خیریه‌ها، دست او را باز می‌گذارد. حتی شاید لازم باشد بیش از برخی همکارانش، با سوژه‌ها تماس مداوم برقرار کند. داشتن حافظه‌ای قوی و ذهنی جست‌وجوگر، از دیگر مهارت‌هایی است که در این حوزه عصای دست یک خبرنگار موفق خواهد بود.
روزنامه‌نگاری به مثابۀ کنش اجتماعی
روزنامه‌نگارِ حوزۀ نیکوکاری، فقط گزارشگر یک رویداد، ناظری منفعل یا یک راوی بی‌موضع نیست. چنان که گفته شد، چنین خبرنگاری همزمان در عین این‌که مفسر واقعیت است، کنشگر اجتماعی هم به‌حساب می‌آید، چراکه هم پرسش‌گر و مطالبه‌گر است و هم تسهیلگرِ گفت‌وگوی جمعی؛ فردی که با ذهنیتی پژوهش‌محور و مسئولانه، نقاط مبهم و تاریک را روشن‌تر می‌کند و در تلاش است تا مردم و نهادهای اجتماعی را با یکدیگر آشتی دهد.
درنهایت خبرنگاری در حوزۀ نیکوکاری تنها یک حرفه نیست؛ بلکه نوعی نگرش موشکافانه به انسان و کاستی‌های زندگی است، نگاهی که به‌جای سکوت، پرسش می‌کند؛ به‌جای قضاوت، گوش می‌دهد و به‌جای انفعال، عمل می‌کند. با چنین انتظاری، روز خبرنگار هم دیگر تنها یک مناسبت تقویمی برای بزرگداشت خبرنگاران نخواهد بود؛ بلکه فرصتی برای بازخوانی وظایف اخلاقی و اجتماعی آنان نیز هست؛ چرا که در جامعه‌ای که پرسش‌گر نیست، انتظار پاسخ‌گویی از نهادهای مسئول هم دور از انتظار است.
یادداشت از نیلوفر بختیاری