به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، شنبه 23 دی‌ماه سال 1402 مصادف با اولین روز از ماه رجب در تقویم قمری است. به این مناسبت مروری بر فضائل نیکوکاری در این ماه خواهیم داشت.

 ادیان الهی برای این آمده‌اند تا به زندگی انسان‌ها رنگ توحید ببخشند؛ چه‌اینکه دعوت به «الله» رکن جدایی‌ناپذیر دعوت انبیاء (ع) بوده است. (1) یکی از دلایل این دعوت، سرگرم‌شدن انسان‌ به امور دنیوی است. به بیان دیگر اقتضای دنیا چنین است که انسان را سرگرم خود می‌کند و این امر موجب می‌شود تا همواره خداوند به واسطۀ فرستادگان خود به انسان‌ها نهیب بزند و آن‌ها را به توحید متوجه کند. 

 امروزه نیز گرچه پیامبری در میان انسان‌ها نیست اما پیام الهی جریان دارد. از سوی دیگر، خداوند در میان روزهای سال، زمان‌هایی را برگزیده است که در آن‌ها دامنۀ رحمت الهی وسیع‌تر است و گویی انسان‌ها در این ایام از استعداد بیشتری برای زدودن زنگارهای غفلت برخوردارند. این امر در سخن پیامبر اکرم (ص) نیز بازتاب‌یافته است که در طول عمر انسان نسیم‌هایی می‌وزد و انسان باید خودش را در معرض این نسیم‌ها قرار بدهد. (2)

 یکی از این ایام برگزیده الهی، ماه رجب است که به‌دلیل شدت ریزش رحمت الهی در آن، به رجب‌الاَصَبّ نام‌بردار شده است. (3) از این رو، روزهای این ماه به‌مانند ماه‌های دیگر نیست و همانطور که انسان برای تهذیب نفس از استعداد بیشتری برخوردار می‌شود، پاداش اعمالی که انجام می‌دهد نیز افزون خواهد شد. بر همین اساس، ائمۀ هدی (ع) از فضیلت این ماه و اعمالی که باید در آن انجام شود، سخن به میان آورده‌اند. برای نمونه در یکی از این احادیث آمده است: خداوند در این ماه مطیع کسی است که از او اطاعت کند. (4)

 در میان اعمالی که نسبت به انجام آن در ماه رجب توصیه شده است، می‌توان از نیکوکاری و دست‌گیری از نیازمندان سخن به میان آورد. در آموزه‌های دینی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از اهمیت نیکوکاری در ماه رجب سخن رفته است. برای نمونه در حدیثی آمده است: رجب ماه بزرگی است که خداوند در آن پاداش نیکوکاری را افزایش می‌دهد. (5) افزون بر این، در حدیث دیگری اهمیت روزه‌گرفتن در ماه رجب بازتاب یافته و آمده است: پیامبر اکرم (ص) به کسی که دربارۀ ناتوانی از روزه‌داری پرسش کرد فرمود: در اینصورت هرروز به مستمندان صدقه بدهید؛ عملی که هیچ‌کس توانایی محاسبه پاداش آن را ندارد. (6) (الامالی، ج 1، ص 534)

 افزون بر این موارد، از روح حاکم بر اعمال ماه رجب و ادعیه‌ای که نسبت به خواندن آن‌ها توصیه شده است نیز می‌توان به اهمیت نیکوکاری پی برد. برای نمونه، چنان‌که گذشت خداوند در این ماه خدا را مطیع کسی می‌داند که او اطاعت کند. از جمله اطاعت‌کنندگان خدا که در قرآن وصف آن‌ها بازتاب یافته است، محسنین و نیکوکاران هستند که در اموالشان برای درخواست‌کننده و محروم حقی وجود دارد. (7) از این رو، نیکوکاری اطاعت از خدا است و اگر در ماه رجب انجام شود خدا هم مطیع انسان خواهد شد.

 از برخی دعاهای مخصوص این ماه نیز می‌توان به اهمیت نیکوکاری پی برد. برای نمونه در فرازی از دعای هرروز ماه رجب خداوند به عنوان کسی معرفی می‌شود که عادتش نیکوکاری به گناه‌کاران است. (8) اینکه توصیه شده است تا در ماه رجب خداوند اینگونه خوانده شود، به‌نحو دیگری اهمیت نیکوکاری را بازتاب می‌دهد؛ یعنی هم نَفس اهمیت نیکوکاری را نشان می‌‌دهد و هم لزوم نیکوکاری بدون در نظر گرفتن عقاید و سلایق نیازمندان را؛ ‌چه‌اینکه احسان خداوندنیز منحصر به مؤمنان نشده است. در فرازی از یکی دیگر از ادعیه این ماه نیز خداوند با صفت کریم خوانده شده است (9) در این فراز از خدا خواسته‌ می‌شود تا از فضلش بر انسان بیفزاید؛ زیرا او کریم است. حال انسان‌ها هم باید خداگونه شوند و از کرم و فضل خویش نیازمندان را بهره‌مند کنند.

 افزون بر همه این موارد، حتی اگر به‌صورت مستقیم هم نصّی در زمینه اهمیت نیکوکاری در ماه رجب وارد نشده بود، مؤلفه‌های این ماه به‌خودی خود برای بازتاب اهمیت نیکوکاری کافی بود. توضیح اینکه، در این ماه برای همۀ اعمال نیک پاداش‌های ویژه‌ای در نظر گرفته شده است؛ یعنی هم پاداش‌ها ویژه‌ است و هم انسان‌ها می‌توانند با سرعت بیشتری به تهذیب نفس بپردازند. بی‌شک یکی از اعمال نیک هم نیکوکاری و دست‌گیری از نیازمندان است که می‌تواند نتایج پیش‌گفته را برای انسان در پی داشت باشد.

 براساس همۀ مواردی که از آن‌ها سخن رفت، می‌توان گفت: ماه رجب، ماه انجام اعمال نیک است و خداوند نه‌تنها در این ماه به‌صورت عمومی همه انسان‌ها را نسبت به عبادت دعوت می‌کند، بلکه گویی به نیکوکاران و افرادِ گره‌گشا از زندگی نیازمندان هم این نهیب را می‌زند که اکنون فرصت بهتری برای نیکوکاری فراهم است؛ یعنی هم انگیزه‌های الهی تقویت می‌شود و افراد با نیکوکاری رشد می‌کنند و هم جامعه از برکات ماه رجب بهره‌مند می‌شود.

پی‌نوشت‌ها:

1) وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ ...؛ و در حقيقت در ميان هر امتى فرستاده‌‌اى برانگيختيم [تا بگويد] خدا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد. (النحل/ 66)

2) عن رسول الله (ص): إنّ لِرَبِّكُم في أيّامِ دَهرِكُم نَفَحاتٍ فَتَعَرَّضُوا لَهُ لَعَلَّهُ أن يُصِيبَكُم نَفحَةٌ مِنها فلا تَشقَونَ بَعدَها أبدا؛ همانا از سوى پروردگار شما در طول عمرتان نسيم‌هايى مى‌وزد، پس خود را در معرض آنها قرار دهيد. باشد كه نسيمى از آن نفحات به شما بوزد و زان‌پس هرگز به شقاوت نيفتيد. (كنز العمال/ 21324)

3) عن رسول الله (ص): سُمِّیَ شَهرُ رجَبٍ شَهرَ اللّه الأصَبَّ لأنّ الرحمَةَ على اُمَّتِي تُصَبُّ صبّا فيهِ؛ رجب را «ماه ريزان خدا» ناميده‌اند؛ چون در اين ماه رحمت بر امت من به شدت فرو‌مى‌بارد. (بحارالأنوار/ ج 97/39/24)

4) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی؛ خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را قرار داده است که اسمش داعی است؛ وقتی ماه رجب وارد می‌شود، فرشته‌ای که در آسمان هفتم است هرشب از ماه رجب تا به صبح ندا می‌دهد خوشا به حال ذاکرین، خوشا به حال اطاعت‎کنندگان. [این ملک می‌گوید]: خدا دارد می‌گوید: من همنشین کسی هستم که با من بنشیند. من اطاعت می‌کنم از کسی که از من اطاعت کند. هر که از من طلب غفران کند، او را می‌آمرزم. (اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۶۲۸)

5) امام كاظم (ع): رَجَبٌ شَهرٌ عَظيمٌ يُضاعِفُ اللّه ُ فيهِ الحَسَناتَ و يَمحُو فيهِ السَّيِّئاتَ؛ رجب ماه بزرگى است كه خداوند [پاداش] نيكى‌ها را در آن دوچندان و گناهان را پاک مى‌كند. (من‌لايحضره الفقيه، ج 2، ص92)

6) قِيلَ يَا نَبِيَّ اَللَّهِ فَمَنْ عَجَزَ عَنْ صِيَامِ رَجَبٍ لِضَعْفٍ أَوْ لِعِلَّةٍ كَانَتْ بِهِ أَوِ اِمْرَأَةٍ غَيْرِ طَاهِرٍ يَصْنَعُ مَا ذَا لِيَنَالَ مَا وَصَفْتَهُ قَالَ يَتَصَدَّقُ كُلَّ يَوْمٍ بِرَغِيفٍ عَلَى اَلْمَسَاكِينِ وَ اَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهُ إِذَا تَصَدَّقَ بِهَذِهِ اَلصَّدَقَةِ كُلَّ يَوْمٍ نَالَ مَا وَصَفْتُ وَ أَكْثَرَ إِنَّهُ لَوِ اِجْتَمَعَ جَمِيعُ اَلْخَلاَئِقِ كُلُّهُمْ مِنْ أَهْلِ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ عَلَى أَنْ يُقَدِّرُوا قَدْرَ ثَوَابِهِ مَا بَلَغُوا ...؛ عرض شد يا رسول اللّٰه هركه براى ضعف يا درد نتواند روزه همه رجب را گيرد، يا زنى كه ناپاک باشد چه كنند كه به اين ثواب‌ها برسند؟ فرمود: هرروز يک گرده نان بر گدايان صدقه دهند. بدان‌كه جانم به دست او است هركه هرروز اين صدقه را بدهد، بدان‌چه گفتم و به بيشتر از آن برسد و اگر همه خلايق از اهل آسمان‌ها و زمين جمع شوند كه ثواب او را اندازه بگيرند، نمی‌توانند. (الامالی للصدوق، ج 1، ص 534)

7) آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ ... وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛ آنچه را پروردگارشان عطا فرموده مى‌‌گيرند؛ زيرا آنها پيش از اين نيكوكار بودند و در اموالشان براى سائل و محروم حقى [معين] بود. (الذاریات/ 19-16)

8) عادَتُكَ‏ الْإِحْسانُ اِلَى الْمُسيئينَ. (از دعای هرروز ماه رجب)

9) وَزِدْنِى مِنْ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ. (از دعای هرروز ماه رجب)