گسترش جهانی نیکوکاری آسیایی فراتر از کمک‌های مالی است
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، پژوهش «کمیسیون نیکوکاری آسیایی»، نشان داده است که نیکوکاری در قاره آسیا بیش از پیش تحت تأثیر ارزش‌های فرهنگی و مسئولیت‌پذیری جمعی، قرار گرفته است. این کمیسیون که متشکل از ۱۳ نهاد برجسته‌ی خیریه در منطقه است، پنج الگوی اصلی رشد با رویکرد‌های متنوع نیکوکاری در آسیا را که شامل شرکتی، اجتماعی، دینی، دولتی و مبتنی بر افراد با سرمایه کلان، است را معرفی می‌کند.
۱. نیکوکاری شرکتی: «مسئولیت اجتماعی در مقیاس جهانی»
شرکت‌ها در بسیاری از کشور‌های آسیایی پیشگام طراحی و اجرای برنامه‌های بزرگ نیکوکاری شده‌اند. در این الگو، نهاد‌های اقتصادی بخشی از مسئولیت اجتماعی خود را از طریق سرمایه‌گذاری‌های پایدار و برنامه‌های توسعه‌ای به انجام می‌رسانند. نمونه‌ای بارز در این زمینه، برخی از بزرگ‌ترین بنیاد‌های خلیج فارس هستند که در کنار فعالیت اقتصادی، به‌طور سیستماتیک در حوزه‌های آموزش، بهداشت و توانمندسازی جوامع سرمایه‌گذاری کرده‌اند. برای مثال، بنیاد تحت رهبری شیخ محمد بن راشد آل مکتوم در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۰۰ میلیون دلار صرف پروژه‌های جهانی در حوزه‌های امدادرسانی، سلامت، آموزش و توسعه اجتماعی کرد. یکی از برنامه‌های شاخص این بنیاد، جایزه‌ای یک میلیون دلاری برای حمایت از پژوهش‌های نوآورانه در زمینه فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر به‌منظور تأمین آب برای جوامع محروم است.
۲. نیکوکاری اجتماعی و جامعه‌محور: «قدرت همبستگی و مشارکت مردمی»
این الگو بر مشارکت مردمی و همبستگی اجتماعی استوار است و نشان می‌دهد نیکوکاری دیگر صرفاً در انحصار ثروتمندان نیست. در عربستان سعودی، پلتفرم‌های دیجیتال توانسته‌اند کمک‌های غیررسمی را سازمان‌دهی کرده و تنها در سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۱.۳۳ میلیارد دلار جمع‌آوری کنند. در اندونزی نیز نظام زکات که از دیرباز ابزاری برای حمایت از اقشار ضعیف بوده، امروز با رویکردی حرفه‌ای و سازمان‌یافته عمل می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حجم کمک‌ها در سال ۲۰۲۴ به ۲.۵۵ میلیارد دلار رسیده و اهدای نهادی از سال ۲۰۱۵ تاکنون سه برابر شده است. این تحول، گویای آن است که نیکوکاری مبتنی بر جامعه توانسته از ظرفیت‌های بومی و سنتی بهره‌برداری نوین کند.
۳. نیکوکاری دینی: «زکات، صدقه و وقف؛ سنتی با افق جهانی»
نیکوکاری اسلامی در سال‌های اخیر مرز‌های ملی را پشت سر گذاشته و به رویکردی جهانی تبدیل شده است. زکات و صدقه که ریشه در آموزه‌های اسلامی دارند، از کمک‌های کوتاه‌مدت به سمت پروژه‌های گسترده‌تر و ساختاری حرکت کرده‌اند. امروز این کمک‌ها نه‌تنها در کشور‌های مسلمان بلکه در سراسر جهان جاری است. طبق گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، تنها در سال ۲۰۲۴ کمک‌های زکات و صدقه برای پناهندگان در ۲۲ کشور، از مکزیک تا اسواتینی، به ۲۲ میلیون دلار رسید. همچنین سنت وقف (واحد‌های موقوفه‌ای که درآمدشان صرف خدمات عمومی می‌شود) به‌عنوان یکی از ابزار‌های دیرینه نیکوکاری اسلامی، اکنون با اصول مالی اسلامی و ابزار‌های مدرن سرمایه‌گذاری اجتماعی ترکیب شده و به ابزاری نوین برای ایجاد اثرات پایدار، بدل گشته است. بنیاد «آموزش برای همه» در قطر، نمونه‌ای از این رویکرد است که با تمرکز بر آموزش میلیون‌ها کودک در ۵۹ کشور، اخیراً نیز توافقی ۱۰۰ میلیون دلاری با بانک توسعه آمریکای لاتین امضا کرده است.
۴. نیکوکاری دولتی: «حمایت دولت‌ها از خیر عمومی»
دولت‌ها نیز با بهره‌گیری از سیاست‌ها و چارچوب‌های حمایتی، نقش مهمی در گسترش و هدایت نیکوکاری ایفا می‌کنند. در بسیاری از کشور‌های اسلامی، نظام زکات و سازوکار وقف با حمایت مستقیم دولت‌ها به سمت حرفه‌ای شدن و شفافیت بیشتر حرکت کرده است. در عربستان سعودی، دولت با حمایت از پلتفرم‌های دیجیتال نیکوکاری، امکان مشارکت گسترده مردم را فراهم کرده و در اندونزی، اصلاحات نهادی در حوزه زکات باعث رشد چشمگیر مشارکت مردمی و نهادی شده است. چنین اقدامات دولتی موجب شده ظرفیت‌های سنتی نیکوکاری در قالب نظام‌های نوین و ساختاری به خدمت توسعه پایدار درآید.
۵. نیکوکاری مبتنی بر افراد با سرمایه کلان: «سرمایه‌های بزرگ، اثرات جهانی»
یکی از شاخص‌ترین جریان‌های نیکوکاری امروز در آسیا و فراتر از آن، ورود فعال سرمایه‌داران بزرگ به عرصه‌ی خیر عمومی است. برای مثال:
• در عربستان، «بنیاد الولید»، بیش از چهار دهه است که با صرف ۴.۴ میلیارد دلار، بیش از ۱۰۰۰ پروژه در ۱۹۰ کشور جهان اجرا کرده است؛ پروژه‌هایی در زمینه مبارزه با فقر، توانمندسازی زنان و جوانان، توسعه جوامع و امدادرسانی.
• در ازبکستان، «علیشیر عثمان‌اف»، بیش از ۷.۳ میلیارد دلار از ثروت خود را به امور خیریه اختصاص داده و با حمایت از مراکز فرهنگی و آموزشی اسلامی در منطقه، نشان داده که سرمایه شخصی می‌تواند نقشی بین‌المللی ایفا کند.
• در آفریقا، «الیکو دانگوتِه»، میلیاردر مسلمان نیجریه‌ای، با تأسیس بنیاد دانگوت، به بزرگ‌ترین خیر خصوصی این قاره تبدیل شده است. این بنیاد با سرمایه ۱.۲۵ میلیارد دلاری، در ریشه‌کن‌سازی بیماری‌ها و مقابله با بحران‌های انسانی نقش‌آفرینی کرده است.
• در هند، «عظیم پرمجی»، با وقف ۲ میلیارد دلار به بنیاد خود، بزرگ‌ترین کمک خیریه تاریخ معاصر هند را رقم زده است. این بنیاد در حوزه آموزش و بهداشت برای اقشار محروم فعالیت می‌کند و دانشگاه عظیم پرمجی را با مأموریت ساخت جامعه‌ای عادلانه، انسانی و پایدار تأسیس کرده است.
از کمک مالی تا تحول ساختاری
تحولات اخیر نشان می‌دهد نیکوکاری آسیایی از مرز کمک‌های مالی ساده فراتر رفته و با تکیه بر پنج الگوی متنوع در حال تبدیل شدن به جریان‌های سازمان‌یافته، جهانی و اثرگذار است. چه در قالب مشارکت جمعی و مذهبی، چه در چارچوب سیاست‌های دولتی و چه از رهگذر سرمایه‌گذاری‌های کلان افراد و شرکت‌ها، این رویکرد تازه ظرفیت آن را دارد که در برابر چالش‌های جهانی، چون فقر، تغییرات اقلیمی، شکاف‌های آموزشی و بحران‌های انسانی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.
منبع: