به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، رویداد سالانه نوپیا با اهدافی چون «هم‌آفرینی اجتماع‌سازان آینده، شبکه‌سازی مؤثر بین نوآوران اجتماعی کشور و  ترویج مفاهیم و ایده‌های نوآوری اجتماعی»، پنج‌شنبه 18 آبان‌ماه در محل پردیس چارسو برگزار شد. در بخش کسب‌وکار اجتماعی این رویداد، سه پنل (نشست) تخصصی به موضوعات مرتبط با امور خیریه اختصاص داشت.

 پنل (نشست) دوم از اجتماع کسب‌و‌کارهای اجتماعیِ رویداد نوپیا به موضوع «مسئولیت اجتماعی» اختصاص داشت. طاهره خارستانی، مشاور و مدرس حوزه مدیریت پایدار و مسئولانه سازمان‌ها، مهدیه پورشاد، مدیرعامل انجمن انسان و زیست پایدار، مرتضی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان فرش ایران و هامون طهماسبی، پژوهشگر و مدیر اندیشکده صنعت و توسعه پایدار دانشگاه صنعتی شریف شرکت داشتند.

رابطه مسئولیت اجتماعیِ شرکتی با نوآوری و توسعه اجتماعی

 در مقدمه نشست، طاهره خارستانی که تسهیل‌گری جلسه را برعهده داشت، به طرح پرسشی از دکتر طهماسبی درباره «مسئولیت اجتماعی شرکتی و رابطه آن با حوزه نوآوری و توسعه اجتماعی» پرداخت. 

 طهماسبی، مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها را به معنای مسئولانه عمل‌کردن سازمانی با هدف و مأموریت صرفاً اقتصادی در حوزه‌های مختلف از جمله محیط زیست تا جوامع محلی دانست. 

 مدیر اندیشکده صنعت و توسعه پایدار دانشگاه صنعتی شریف، زمین بازی کسب‌و‌کار اجتماعی و نوآوری اجتماعی را متفاوت دانست و از اجتماعی‌بودن ذاتیِ کسب‌و‌کارهای اجتماعی سخن گفت که حتی با وجود ظاهر اقتصادی، اهداف اجتماعی از جمله توانمندسازی خانواده‌های کم‌درآمد یا مانند آن را به عنوان هدف خود تعیین کرده، دنبال می‎کنند. 

 به نظر این پژوهشگر، درآمد اقتصادیِ یک کسب‌و‌کار اجتماعی، در خدمت هدف اجتماعی اوست. موضوعی که خود را در بزنگاه‌های بحرانی نشان می‌دهد؛ زمانی که کسب‌و‌کار، تعدیل مورد نیاز را از سود خود انجام می‌دهد تا از هدف اجتماعی خود مراقبت کند. این در حالی است که در مسئولیت اجتماعی، اوضاع برعکس است و سازمان از حوزه اجتماعی کسر می‌کند تا تولید و کسب‌و‌کار خود را پابرجا نگه دارد و سودآوری کاهش نیابد. بنابراین برای تشخیص مسئولیت اجتماعی و کسب‌و‌کار اجتماعی باید به حاشیه‌ای یا محوری‌بودن هدف اجتماعی آن‌ها توجه کنیم. 

ضرورت سودآوری پایدار برای کسب‌وکار اجتماعی

 پرسش دوم دور نخست این نشست از مهدیه پورشاد درباره رابطه کسب‌و‌کار اجتماعی و جامعه پیرامونی پرسیده شد. اینکه آیا ناگزیر به ایجاد پیوندی میان جامعه/اجتماع و کسب‌و‌کار هستیم یا خیر؟

 وی ضمن تأئید سخنان دکتر طهماسبی، شکل‌گیری کسب‌و‌کارهای اجتماعی را در پیوند با یک گروه خاص اجتماعی دانست و از ضرورت پیوند میان کسب‌و‌کار و جامعه سخن گفت. به گفته این فعال اجتماعی، «اگر کسب‌و‌کار اجتماعی نتواند به سودآوری پایدار دست یابد، از حالت اولیه و ذاتی خود خارج می‌شود و تنها به صورت حمایتی ادامه حیات می‌دهد.»

 پورشاد در بخش دیگری از پاسخ خود به تفکیک و تعریف سه واژه کارآفرینی اجتماعی، کسب‌و‌کار اجتماعی و بنگاه اجتماعی پرداخت. به نظر او پس از مطالعه وضع موجود و نوآوری درباره آن، کارآفرینی در حوزه مورد نیاز جامعه رخ می‌دهد. این در حالی است که رونق و سودآوری آن کارآفرینی، آن را به مرحله جدیدی وارد می‌کند که می‌توان از آن تحت عنوان «کسب‌و‌کار اجتماعی» یاد کرد. در نهایت چنانچه این کسب‌و‌کار پایدار بماند و بزرگ‌تر شود، می‌توانیم از آن تحت عنوان «بنگاه اجتماعی» یاد کنیم. 

تجربۀ موفق مراکش در حفظ بافت روستایی

 پرسش مطرح‌شدۀ دیگر در دور نخست این نشست به مرتضی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درخصوص فرصت‌های موجود در بخش هنر، فرش و صنایع دستی در رابطه با توانمندسازی گروه‌های با بضاعت اندک در جوامع محلی بود. 

 عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان فرش ایران، ضمن اشاره به اشتغال مستقیم دو میلیون نفر در این حوزه، یکی از کارکردهای فرش و صنایع دستی در ایران را توانمندسازی روستائیان، اقشار کم‌برخوردار و آسیب‌پذیر برای جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به شهرها دانست. 

 به نظر این کارشناس عرصه فرش، در سال‌های گذشته با وجود عدم حمایت یا عملکرد ضعیف دولت در انجام وظایف خود، بخش خصوصی به انجام وظایف خود در حوزه کارآفرینی در این حوزه ادامه داده است. او با نقل مثالی از تجربه موفق کشور مراکش در حفظ بافت روستایی خود، ادامه داد: «ما چندین برابر کشور مراکش، ظرفیت در حوزه هنر، فرش و صنایع دستی داریم که متأسفانه بخشی از آن از میان رفته و روستاها خالی از سکنه شده است».

 آقامیری اظهار امیدواری کرد که با فعالیت بخش خصوصی، شاهد افزایش اشتغال در این حوزه باشیم و بتوانیم بخشی از ظرفیت‌های فرهنگی خود را حفظ کنیم. 

 پایان بخش قسمت نخست این نشست، سخنان فرشاد روحانی؛ دبیرکل انجمن «حمایت از کودکان توانمند خلّاق» بود. او فعالیت انجمن خود را در راستای توانمندسازی، استعدادیابی و استعداد پروری کودکان نیازمند دانست و به یکی از اقدامات این انجمن در آموزش استفاده و ساخت اشیای جدید ارزشمند از مواد کم‌ارزش در سنگسر سمنان اشاره کرد. او از دکتر آقامیری درخواست کرد تا امکان ورود خانواده‌های نیازمند به عرصه فرش و توانمندسازی آنها در این زمینه را فراهم آورد تا ضمن تضمین اشتغال آن‌ها، امکان درآمدزایی برایشان فراهم شود. 

انواع کسب‌وکارهای اجتماعی در نسبت با نیازهای جوامع محلی

 بخش دوم نشست «مسئولیت اجتماعی» به پرسش از مفهوم سیستماتیک مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اختصاص داشت. 

در این قسمت، مجری برنامه از رابطه کسب‌و‌کار اجتماعی و توانمندسازی و مشارکت با جامعه محلّی پرسش کرد. مهدیه پورشاد، مدیرعامل انجمن انسان و زیست پایدار در این قسمت از سخنان خود، از سه دسته کسب‌و‌کار اجتماعی سخن گفت.

 به نظر وی، این سه دسته عبارتند از: «نخست؛ ایجاد کسب‌و‌کار اجتماعی براساس نیازسنجی یا ظرفیت‌های موجود در منطقه که عموماً جامعه هدف افرادی هستند که آشنایی نسبی با این نوع از کسب‌و‌کار دارند و فقط نیاز است تا به آن‌ها در توسعه یا بهبود محصول غایی، آموز‌ش‌هایی داده شود. دوم؛ شامل مهندسی معکوس از بازار که براساس نیاز بازار، نوع خاصی از کسب‌و‌کار را وارد جامعه کرده و سپس به جلب گروه‌های علاقمند، اقدام شده و به آن‌ها آموزش‌های لازم داده می‌شود. در این مدل، تا زمان سودآوری در کنار گروه‌های هدف مانده از آنها حمایت می‌کنیم. و سوم؛ کسب‌و‌کارهایی که می خواهد نیاز محلّی را برطرف نماید.»

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، تقویت کسب‌وکارهای جوامع محلی است

 پرسش دوم از دکتر هامون طهماسبی به موضوع ارتباط امور عام‌المنفعه و کسب‌و‌کارهای اجتماعی و نکات مهّم در ایجاد گفت‌وگو و تعامل سازمان‌ها و محیط پیرامون آن‌ها اختصاص داشت. 

 هامون طهماسبی از ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی و ظرفیت بالای کسب‌و‌کارهای اجتماعی در حل مسائل اجتماعی کشور سخن گفت. 

 به نظر این پژوهشگر، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، کمک به تقویت کسب‌و‌کارهای موجود در جوامع محلّی است که از راه‌های مختلفی مانند تأمین نیازهای سازمان از طریق جامعه محلّی، ایجاد کسب‌وکارهای اجتماعی مرتبط و یا ظرفیت‌سازی نام برد. او اظهار امیدواری کرد که با انتقادهای صورت‌گرفته از بنگاه‌های اقتصادی، آن‌ها اندک‌اندک به موجودی اجتماعی تبدیل شوند و زمینه استخدام دانش‌آموختگان علوم اجتماعی و رشته‌های دیگر مرتبط را فراهم آورند. 

 در ادامه، پرسشی از مرتضی آقامیری؛ رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان فرش ایران در زمینه رابطه توانمندسازی و تسهیل‌گری اجتماعی و ایجاد ظرفیت در حوزه هنر، فرش و صنایع دستی مطرح شد.

 آقامیری با اشاره به تجربه موفق یک معدنکار در احیای قالی‌بافی زنجان، از امکان الگوسازی از او برای باقی نقاط کشور سخن گفت. 

 به نظر او ایجاد پروژه‌هایی در زمینه توانمندسازی جوامع محلّی در جهت تولید کالاهایی با صرفه و سود اقتصادی و آموزش نحوه عرضه این کالاها در بازار داخلی و خارجی از مهم‌ترین قدم‌هایی است که می‌توان در این زمینه برداشت. او از طرف اتاق بازرگانی ایران، اعلام آمادگی کرد که در حوزه تولید و عرضه به توانمندسازی جوامع محلّی یاری رساند. 

ریشه‌های تاریخی مسئولیت اجتماعی در فرهنگ ایرانی

 پایان‌بخش این نشست، سخنان دکتر رضا درمان؛ مدیرعامل مؤسسه خیریه «ابتکار و توسعه نوید» درباره ریشه‌های تاریخی مفهوم «مسئولیت اجتماعی» در ایران بود.

 وی ضمن نقد پیش‌فرض‌های موجود درباره انتقال این مفهوم از غرب به ایران، از مسئولیت اجتماعی ارباب و افراد ثروتمند در فرهنگ قدیم ایران یاد کرد که آن‌ها را به ساخت مسجد، آب‌انبار، راه، قنات واداشته بود و آن‌ها را در حوزه اجتماعی و جامعه محلّی خود مسئول می‌کرد. به نظر درمان آنچه در فرهنگ ایرانی توسط افراد متموّل انجام می‌گرفت، تنها برای انجام مسئولیت اجتماعی آن‌ها بود و به‌هیچوجه محل درآمدزایی‌شان نبود. 

 وی ضمن انتقاد از محتوای پیش‌نویس قانون مسئولیت‌های اجتماعی که اکنون در مجلس در دست تدوین است، خواستار توجه به فرهنگ بومی در زمینه مسئولیت اجتماعی شد.

گزارش از زهرا حاتمی