در پاسخ به پرسش درباره چیستی مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) به انجام مجموعه وظایف و تعهدات یک شرکت در راستای حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌ خود، اشاره می‌شود. به عبارت دیگر، CSR به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که به سود و منفعت اجتماعی کمک کرده و فراتر از منافع سازمانی و الزامات قانونی است. مسئولیت اجتماعی در دنیای مدرن به یک ضرورت تبدیل شده است، زیرا سازمان‌ها تأثیر چشمگیری بر اقتصاد، جامعه و محیط زیست دارند و ایفای این نقش به توسعه پایدار کمک می‌کند. 

 بر این مبنا شرکت‌ها  فقط در برابر سهامداران مسئول نیستند، بلکه در قبال خواسته‌های ذینفعان نیز مسئولیت دارند. فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی مزیت رقابتی ایجاد کرده و بقا و کارایی سازمان را تضمین می‌کنند. تعهد به حفظ محیط زیست و انجام فعالیت‌های بشردوستانه نیز به ارتقای برند و خدمت به جامعه و تاب‌آوری آن کمک می‌کند. در نهایت، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در سه حوزه محیطی، خیرخواهانه و اخلاقی تعریف می‌شود که هر کدام نقش مهمی در بهبود شرایط جامعه و محیط زیست ایفا می‌کنند. تمامی موارد فوق زمانی معنا پیدا می‌کند که برای یک شرکت ابتدا پایداری اقتصادی خود و سپس پایداری اقتصادی جامعه دارای اهمیت باشد. 

 شرکت‌های فناوری با تمرکز بر توسعه و پیشرفت فناوری، محصولاتی مبتنی بر فناوری‌های نوین ارائه می‌دهند. این شرکت‌ها شامل شرکت‌های دانش‌بنیان، نوآور و مستقر در پارک‌های علم و فناوری هستند. شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه‌های پیشرفته فعالیت می‌کنند و با نوآوری و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، به دنبال خلق محصولات و خدمات جدید هستند. فعالیت آن‌ها در حوزه‌های متنوعی مانند کسب‌وکارهای الکترونیکی و نرم‌افزار تعریف می شود. به عنوان مثال، شرکت‌های فناوری ایرانی در حوزه‌های مختلفی از جمله تجارت الکترونیک (دیجی‌کالا)، فروشگاه اپلیکیشن موبایل (کافه‌بازار) و آموزش آنلاین (اسکایروم) موفق بوده‌اند. شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید پوشش‌های نانو، الکترونیک و امنیت نرم‌افزار، موتور و ژنراتور، و سیستم‌های هوشمند موتورخانه نیز فعال هستند. همچنین، شرکت کابل ابهر در تولید کابل‌های برق پیشرو است، و شرکت هایپراستارتاپ‌های نوین در حوزه‌های هوش مصنوعی و بلاکچین فعالیت می‌کند. شرکت‌های آرکپچا و هوپاد صنعت کارمانیا نیز در رقابت‌های بین‌المللی حضور داشته‌اند. 

 همچنین این شرکت‌ها با نوآوری و ارائه خدمات متنوع، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کنند.  این شرکت‌ها با ایجاد اشتغال، حمایت از آموزش و پژوهش، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اجتماعی به افزایش رفاه و کاهش فقر کمک می‌کنند. این شرکت‌ها با ارائه فرصت‌های برابر و حمایت از مناطق محروم، به تساوی اجتماعی کمک می‌کنند و در حل مسائل اجتماعی و بحران‌ها مشارکت می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان با تمرکز بر تحقیق و توسعه و با ارائه اطلاعات به‌روز و تسهیل کارآفرینی، اقتصاد دانش‌محور را توسعه می‌دهند. فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) با افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری، به رشد اقتصادی کمک می‌کنند. 

 چنین مجموعه‌هایی با تمرکز بر تحقیق و توسعه، فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد می‌کنند و با تولید محصولات و خدمات جدید در زمینه‌های نرم‌افزار، سخت‌افزار و خدمات آنلاین، نیاز به نیروی کار متخصص را افزایش می‌دهند. در این راستا فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان کاتالیزور اشتغال‌زایی عمل کرده و با مکانیزه کردن فعالیت‌ها، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و تقاضا برای کالاها را افزایش می‌کند. این امر منجر به ایجاد مشاغل جدید در حوزه‌های مختلف از جمله بیوتکنولوژی و تحقیقات علمی می‌شود. در نهایت، شرکت‌های فناوری با ارائه راهکارهای نوین، به کاهش بیکاری و افزایش اشتغال در جامعه کمک می‌کنند. به طور مثال، اپلیکیشن‌ هایسلامت (دکتر ساینا، پزیکاتو، بهزی) با  ارائه خدمات آنلاین پزشکی و ارتباط بین بیمار و پزشک، آموزش آنلاین با  ارائه خدمات آموزشی از راه دور و دسترسی آسان به منابع آموزشی و نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات باکمک به دولت‌ها در ارائه خدمات کارآمدتر، تسهیم اطلاعات، شفافیت و پاسخگویی بیشتر می‌توانند به طور موثری در حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی جوامع نقش ایفا کنند. در مورد مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها توجه به این نکته ها مهم است:

• شرکت‌ها می‌توانند از طریق استراتژی‌های مختلفی مانند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایدار: انرژی‌های تجدیدپذیر یا فناوری‌های سبز، کاهش ردپای کربنی: بهینه‌سازی مصرف انرژی و استفاده از منابع تجدیدپذیر، حمایت از جوامع محلی: از طریق برنامه‌های آموزشی یا اشتغال‌زایی، رعایت اصول اخلاقی در  رعایت حقوق کارگران و تامین استانداردهای زیست‌محیطی به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنند.
• گزارش‌های مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها  باید شامل اطلاعات دقیق، قابل اعتماد و قابل مقایسه باشند تا ذینفعان بتوانند عملکرد شرکت را ارزیابی کنند. این شفافیت نه تنها به بهبود عملکرد آنها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند منجر به مزیت رقابتی برند و ارزش افزوده برای این شرکت‌ها شود.

با توجه به بررسی مواردی که گفته شد، می‌توانیم چالش‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌های فناوری در بهبود جامعه را در سه محور بیان کنیم:

• نابرابری دیجیتال به شکاف بین افرادی که به فناوری‌های دیجیتال دسترسی دارند و آنهایی که محروم هستند اشاره دارد. این شکاف می‌تواند منجر به نابرابری‌های اقتصادی، آموزشی و اجتماعی شود. از عوامل مؤثر در ایجاد این شکاف می توان به تفاوت بین مناطق شهری و روستایی، وضعیت اقتصادی افراد، سن (جوانان در مقابل افراد مسن) و دسترسی به منابع مادی و غیرمادی اشاره نمود.
• در دنیای دیجیتال امروز، حفظ حریم خصوصی افراد اهمیت بسزایی دارد. مهمترین چالش‌های اصلی در این زمینه، جمع‌آوری گسترده داده‌های شخصی توسط شرکت‌ها و دولت‌ها، خطر نقض امنیت و افشای اطلاعات شخصی و استفاده نادرست از داده‌های شخصی برای اهداف تبلیغاتی یا سیاسی می‌باشند. 
• اثرات منفی تولید و دور ریختن دستگاه‌های الکترونیکی

 بر این اساس به نظر می‌رسد مسئولیت اجتماعی شرکت‌های فناوری یک شگرد عقلانی و قانونی برای دستیابی به پایداری و توسعه جامعه خواهد بود که  نباید تبدیل به ابزاری برای کسب امتیازات غیرمنطقی و کوتاه‌مدت شود. مسئولیت اجتماعی باید موجب افزایش قانون‌مندی و بهره‌وری اقتصادی در منطقه، ضامن پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی باشد و در چارچوب قوانین موجود اجرا شود. تعریف و اجرای آن باید با مشارکت ذینفعان محلی صورت گیرد تا با نیازها و اولویت‌های جامعه همخوانی داشته باشد. پیشبرد سیاستگذاری و اجرای برنامه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای بهبود جامعه و محیط زیست، تمرینی مسئولانه در قبال جامعه و سیاستی جامعه‌گراست.

یادداشت از دکتر مونا امامی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

-------------------------------------------------------

پی نوشت: این سلسله‌یادداشت‌ها با همکاری مشترک پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران و روزنامه دنیای اقتصاد تولید می‌شود.