به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، نشست تخصصی «بررسی ضرورت تشکیل بانک جامع اطلاعاتی مؤسسات خیریه»، سه‌شنبه 2 بهمن‌ماه 1403 با سخنرانی دکتر حسام عزت‌آبادی‌پور؛ پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بهبود برزین؛ مدیرعامل شرکت آرشیت مهر رایانه، حیدر مرتضوی شاهرودی؛ مدیرکل فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی سازمان اوقاف و امور خیریه و علیرضا اسکندری‌نژاد؛ مدیر اطلس خیر ایران در سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.

  این نشست تخصصی با همت اطلس خیر ایران و مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه و نیز با مشارکت دبیرخانۀ جشنواره ملی اعطای تندیس نیکوکاری و پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران برنامه‌ریزی شده بود.  

 در ابتدای این نشست، حسام عزت‌آبادی‌پور درخصوص ضرورت تشکیل بانک جامع اطلاعاتی، گفت: چند سال پیش در برنامه قانون بودجه، حکمی آمد که می‌گوید: هرکسی می‌خواهد به مددجویی از طریق خیریه کمک کند و مشمول معافیت‌های مالیاتی ماده ۱۳۹ شود، باید شماره شناسنامه آن مددجو را در سامانه بهره‌مندی ايرانيان ثبت کند.

 وی در ادامه افزود: یک سامانه ایجاد شد و مددجویان بهزیستی هم باید شماره شناسنامه خود را در آن ثبت می‌کردند و اولین سالی که این طرح اجرا شد، ۹۰ هزار پرونده از دستور کار سازمان بهزیستی خارج شد. این ۹۰ هزار پرونده به گونه‌ای بود که در میان آن‌ها افرادی که دیگر نیازمند نبودند نیز همچنان خدمات دریافت می‌کردند. مثلاً زنانی در این میان وجود داشتند که تحت پوشش بودند اما با وجود اینکه مجدداً ازدواج کرده بودند و شرایط خوبی داشتند، هنوز هم از بهزیستی مستمری دریافت می‌کردند. یا حتی خیلی از افرادی که مستمری می‌گرفتند، فوت شده بودند، اما هنوز برای آن‌ها مستمری پرداخت می‌شد و مشخص نبود به حساب چه کسی واریز می‌شود. در واقع به دلیل اینکه اطلاعات نداشتیم، منابع در جاهایی که نباید، صرف می‌شد. این شرایط مربوط به یک حوزه سازمان بهزیستی است و اگر این شرایط را به کل کشور تعمیم دهیم شرایط بدی ایجاد می‌شود.

 نیازمند پرهیز از موازی‌کاری هستیم

 پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: موازی‌کاری نیز موضوعی است که باید به آن توجه شود. سازمان بهزیستی براساس قانون برنامه ششم، متولی سلامت اجتماعی است و بعد در برنامه هفتم توسعه گفته‌اند که سازمان امور اجتماعی در حوزه وضعیت اجتماعی و مسائل اجتماعی، یکسری اقدامات انجام دهد. بنابراین سازمان امور اجتماعی نیز چنین تکلیفی دارد و در اساسنامه کمیته امداد هم، چنین موضوعی ذکر شده است. علاوه‌براین سه سازمان، فراجا هم در حال انطباق تشکل‌ها و خیریه‌ها است. در واقع تمام سازمان‌ها در حال انجام یک کار هستند، اما می‌گویند متولی اینکار سازمان بهزیستی است و این همان موازی‌کاری است؛ یعنی همه منابع را استفاده می‌کنند و یک کار هم انجام می‌دهند. اما اگر یک سامانه و اطلسی وجود داشته باشد که بین این سازمان‌ها ارتباطی برقرار کند، چنین موازی‌کاری‌ای رخ نمی‌دهد.

 وی در ادامه با تأکید بر موضوع شفافیت گفت: بحث شفافیت نیز موضوع مهمی است که همه خیریه‌ها و سازمان‌ها باید به آن توجه کنند. شفافیت، ذات امر اجتماعی است نه اینکه تکلیف امر اجتماعی باشد. نباید قانون یا یک رئیس، کسی را مجبور کند که شفاف باشد. اگر یک تشکل مردم‌نهاد شفاف نباشد، برچسب امر خیر بر روی آن نمی‌نشیند. ما از ایجاد یک شبکه اطلاعاتی که با کمک خود خیریه‌ها ایجاد شود، استقبال می‌کنیم؛ زیرا مأموریت خیریه‌ها شفافیت است. بنابراین ضرورت ایجاد چنین شبکه‌ای همین مسئله شفافیت است.

 پایگاه‌های نشان‌دهندۀ گردش مالی از فساد جلوگیری می‌کنند

 پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیان کرد: نکته بعدی جلوگیری از فساد است. خیلی از منابع از طریق شرکت‌های خودشان یک خیریه دارند، اما در واقع یک هلدینگ اقتصادی هستند و منابع از طریق شرکت، وارد خیریه می‌شود و بعد مجدداً به دست صاحبان اصلی سرمایه برمی‌گردد. ما در نهادهای تصمیم‌گیرنده با چالش مواجه هستیم. بر این اساس، موضوع فساد و روایت‌هایی که از فساد وجود دارد، باید برچیده شود و راه‌حل آن نیز همین پایگاه‌هایی است که بتواند برای ما ترسیم کند گردش مالی از کجا است و به چه دلیل اتفاق می‌افتد.

 عزت‌آبادی‌پور با تأکید بر موضوع اعتمادسازی تصریح کرد: موضوع اعتماد نیز بسیار اهمیت دارد. مرکز خیر ماندگار به همراه دانشگاه فردوسی، مطالعاتی در این زمینه انجام داده‌اند. نتیجه این تحقیقات، آمار وحشتناکی را نشان می‌دهد؛ به‌نحوی‌که ۷۵ درصد افراد در سنین پایین یعنی بین ۱۹ تا ۲۴ سال که آینده کشور هستند، اصلاً تمایل ندارند از طریق نهاد به کسی کمک کنند و ۲۵ درصد دیگر دوست دارند فقط در موضوعات معیشتی کمک کنند؛ یعنی چیزی که ملموس است و می‌دانند کجا خرج می‌شود.

 وی درباره اهمیت سرمایه اجتماعی بیان کرد: پایگاه‌های اجتماعی، اساس و برنامه‌ خود را بر روی تولید ثروت اجتماعی متمرکز کرده‌اند؛ یعنی اطلس خیریه ایران، اگر یک کار احیای سرمایه اجتماعی در حوزه امر خير را انجام دهد، مأموریت خود را انجام داده است.

 پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت: بخش بعدی، بخش قوانین و مقررات است. چهار نهاد رسمی داریم که مجوز خیریه صادر می‌کند و حدود هشت نهاد هم به صورت غیررسمی این کار را انجام می‌دهند. اطلاعات دست ما به مثابه تمام قدرت است و فکر می‌کنیم اگر اطلاعات را به دیگران بدهیم، دیگر هیچ‌چیزی نداریم؛ بنابراین هیچ‌کس دوست ندارد اطلاعاتش را به کسی بدهد.

 خیریه‌هایی که واحد اطلاعات مالی ندارند، مسئول‌اند

 عزت‌آبادی‌پور در ادامه افزود: قانون مبارزه با پولشویی به همه خیریه‌ها تکلیف کرد که یک واحد اطلاعات مالی داشته باشند و تا پنج‌سال، تمام تراکنش‌های مالی معاملاتی خود را در آن ذخیره کنند. برای تمام خیریه‌ها چنین قانونی حاکم است. اگر خیریه‌ای این واحد را ندارد، بدانید که مسئوليت خواهد داشت؛ زیرا باید با بانک مرکزی در ارتباط باشد و هر زمانی که خیریه‌ها از شما اطلاعات خواستند، باید اطلاعات را به آن‌ها بدهید.

 وی تصریح کرد: خیریه‌ها باید یکسری اطلاعات را طبق قانون منتشر کنند، اما در برخی موارد، نسبت به اینکه اطلاعات مددجو را فاش کنند ممنوعیت دارند؛ مثلاً تصاویر مددجو را نباید منتشر کنند. قانون مهم دیگر، قانون اصلاح بند پنج ماده شش و ماده ۲۱ قانون اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی است که می‌گوید: تمام خیریه‌ها مکلف هستند ترازنامه، صورت‌های سود و زیان، اظهارنامه‌ها و تمام دفاتر مالی و اطلاعات مالی خود را در کدال ثبت کنند. اطلاعات در مورد خیریه‌ها وجود دارد و حکم قانونی که می‌گوید دولت تمام این اطلاعات را جمع‌آوری و منسجم کند نیز وجود دارد.

 پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: زمانی که در حال نوشتن قانون تشکل اجتماعی بودیم، بحث رتبه‌بندی را نیز مطرح کردیم  و از آنجایی که هیچ‌کسی نبود تا این کارها را انجام دهد، مجبور شدیم یک نهادی درست کنیم و به دولت بدهیم و بگوییم کار رتبه‌بندی را انجام دهد، اما عملاً رتبه‌بندی اتفاق نمی‌افتد. 

 معرفی چند سامانه مهم مربوط به خیریه در دنیا

 عزت‌آبادی‌پور در ادامه به معرفی چند سامانه مهم در دنیا اشاره کرد و گفت: از جمله این سامانه‌ها «Guidestar» است که کارش فقط اطلاعات مالی است. در همین راستا، فعالیت‌ها را تسهیل و برای خیریه‌ها پروفایل درست می‌کند و این پروفایل‌ها را در معرض دید قرار می‌دهد. سامانه بعدی «Charity Navigator» است که کارش رتبه‌بندی است؛ یعنی فقط فهرست ارائه نمی‌کند بلکه شاخص‌ها را استخراج می‌کند و براساس آن‌ها به رتبه‌بندی می‌پردازد. یکی دیگر از سامانه‌ها «CAF» است که در انگلستان قرار دارد اما حوزه فعالیتش به صورت بین‌المللی است. شما می‌توانيد با ورود در این سامانه، تمام خیریه‌ها را جست‌وجو کنید و ببینید چه کاری دارند انجام می‌دهند و در چه زمینه‌ای فعالیت می‌کنند. 

 وی بیان کرد: افزون‌براین‌ها، سامانه «ImpactMatters» نیز بسیار سامانه جالبی است که به صورت بین‌المللی فعالیت می‌کند و به ارزیابی تأثیرگذاری می‌پردازد؛ مثلا نشان می‌هد فعالیت‌های فلان خیریه چقدر اثرگذار است. یکی دیگر از سامانه‌ها «GlobalGiving» است که در هر کجای دنیا پروژه‌ای وجود داشته باشد، اطلاعات آن را ارائه می‌کند. سامانه بعدی «cc» است که به یک مؤسسه معروف بریتانیایی وابستگی دارد. شفاف این سامانه بسیار زیاد است؛ به‌نحوی‌که می‌توانید وارد این سامانه بشوید و ببینید الان پول چه کسی، در چه مسیری خرج می‌شود.

 عزت‌آبادی‌پور در ادامه با تأکید بر اهمیت وجود بانک اطلاعاتی تصریح کرد: وجود بانک اطلاعاتی ضرورت دارد و اگر نباشد هم خود خیریه‌ها باید مطالبه کنند تا ایجاد شود. چالش‌های ما اکثراً فنی، زیرساختی، فرهنگی و در زمینه قوانین و مقررات است. چالش‌های فرهنگی خیلی مهم‌اند؛ چون مربوط به موضوع اعتماد می‌شوند و از آنجا که سازمان‌ها به یکدیگر اعتماد ندارند، اطلاعاتشان را به یکدیگر نمی‌دهند. موضوع الگوبرداری از تجربیات جهانی نیز مهم است و اگر این اتفاق بیفتد اتفاق خوبی محسوب می‌شود.

 پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیان کرد: راه‌حل این است که در مرحله اول باید متناسب با نیاز پیش برویم؛ یعنی این سوال را مطرح کنیم که آیا این مورد درخواست کسی هست؟ سپس ساختار و پلتفرم را براساس آن نیاز بومی خودمان طراحی کنیم. مسئله بعدی، گذر از دیتاها است. همه‌جا عدد را می‌دهند، بعد برخی جاها جدول هم به مخاطب می‌دهند. سامانه‌ها و اطلس‌ها باید تولید دانش کنند، ساینس و معرفت، در مراحل بعدی قرار می‌گیرند. 

چه سامانه‌ای مورد نیاز است و چه کسی باید ایجاد کند؟

 در ادامه این جلسه، مجتبی اصغری؛ سردبیر پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران که دبیری نشست را بر عهده داشت به طرح دو سؤال از عزت‌آبادی‌پور پرداخت؛ نخست اینکه منظور از سامانه بانک اطلاعاتی خیریه‌ها چیست؟ آیا فقط به لیست خیریه‌ها - مطابق کاری که اطلس خیر ایران انجام داده است- نیاز داریم یا اینکه علاوه بر آن، این سامانه باید به اطلاعات مددجویان نیز مجهز باشد؟ دوم هم اینکه مسئولیت ایجاد این سامانه با دولت است یا بخش مردم‌نهاد؟ 

 عزت‌آبادی‌پور در پاسخ به سؤال اول اظهار کرد: در حال حاضر متأسفانه هیچ آمار دقیقی از تعداد خیریه‌ها در دسترس نیست، لذا فاز اول این سامانه باید این باشد که اطلاعات خیریه‌ها در آن نمایش داده شود، این پلتفرم و سامانه باید مقیاس‌پذیر و دارای قابلیت توسعه باشد و در فاز دوم، اطلاعات مددجویان و فعالیت‌های خیریه‌ها نیز به طور آنلاین در آن قابل رصد باشد. 

 وی درباره سؤال دوم نیز گفت: از نظر من، قطعاً دولت باید مسئولیت ساماندهی را به عهده بگیرد، اما پیشنهاد من این است که بر اساس اصول حکمرانی مشارکتی پیش برویم. ما این نکته را متوجه نشده‌ایم؛ چون دولت فکر می‌کند رئیس تشکل‌ها است و تشکل‌های مردم‌نهاد نیز یا باید پول تهیه کنند تا کارها انجام شود، یا کارها را انجام دهند. ما باید مفهوم حکمرانی مشارکتی را در میان مردم جا بیندازیم و به مردم بگوییم که حکمرانی مشارکتی چیست. دولت‌ها و تشکل‌ها باید در کنار همدیگر کار کنند و طبق نقش تعریف‌شدۀ خود عمل کنند و دولت هم باید توجه کند که نقش تنظیمی دارد.

 آرشیت مهر رایانه چگونه تأسیس شد؟

 در بخش دیگری از این نشست نوبت به سخنرانی بهبود برزین؛ مدیرعامل شرکت آرشیت مهر رایانه رسید. وی بیان کرد: آرشیت اینگونه ایجاد شد که تصمیم داشتیم یک سیستم نرم‌افزار مدیریتی ایجاد کنیم که خیرین را از خیریه‌ها مطالبه‌گر کنیم؛ زیرا تا زمانی که فشار مالی به خیریه‌ها وارد نشود حاضر نیستند گزارش مالی ارائه دهند. گفتیم یک سیستمی ایجاد کنیم که خود خیرین از حقوق خود مطلع شوند؛ چون خیّر یکسری حقوق دارد؛ از جمله اینکه باید بداند پولی که به خیریه می‌دهد، کجا هزینه شده است؟ یا مسیر صرف پولش کجا است؟ همچنین، هر زمانی که خیّر اراده کند، باید بتواند گزارش مالی بگیرد و سابقه کمک‌هایش را داشته باشد و ببیند چه افرادی را تحت پوشش قرار داده است و به چه کسانی کمک می‌کند.

 وی ادامه داد: این دغدغه شکل گرفت و یک مقدار جلوتر رفت و در قالب رفتارهایی که مؤسسات خیریه با مددجوها داشتند ادامه پیدا کرد. به هر حال همه ما می‌توانیم در یک بازه زمانی به کمک نیاز داشته باشیم و مددجو شویم، اما باید احترام و عزت افراد حفظ شود و به آنان بدرفتاری نشود. بر همین اساس، بخش تکریم مددجویان را هم در سامانه ایجاد کردیم که مددجویان پروفایل داشته باشند و بتوانند درخواست خودشان را ثبت کنند تا رسیدگی شود و نهایتاً خدمت را دریافت کنند.

 مدیرعامل شرکت آرشیت مهر رایانه توضیح داد: این دغدغه‌ای بود که در آن زمان شکل گرفت و بر این اساس، شرکت آرشیت ایجاد شد و امروز نزدیک به ۴۰۰ خیریه بزرگ کشور از سامانه آرشیت استفاده می‌کنند. ما یک شرکت خصوصی هستیم که نرم‌افزار تولید می‌کند و خیریه ها از ما نرم‌افزار خریداری می‌کنند. راز موفقیت این سامانه‌ها این است که حاکمیت وارد آن نشود و کاملاً در اختیار بخش خصوصی باشد. 

 خیریه‌ها به دولت بی‌اعتمادند

 برزین عنوان کرد: اگر خیریه به دولت اعتماد داشت، پول را جمع‌آوری می‌کرد و به کمیته امداد می‌داد. بر این اساس، خیریه‌ها به حاکمیت اعتماد ندارند و تا زمانی که اعتماد نداشته باشند، حاکمیت نباید بگوید شما تمام اطلاعات خود را در اختیار من قرار دهید. حاکمیت، یک خیریه بسیار بزرگ به نام کمیته امداد دارد و اگر خیریه‌ها به کمیته امداد اعتماد داشتند تمام منابع مالی را در اختیار این خیریه بزرگ حاکمیت قرار می‌دادند و خودشان مؤسسه تاسیس نمی‌کردند. بخش خصوصی و خیریه‌ها یا همان نهادی که آن را اطلس نیکوکاری می‌نامند، باید راه‌اندازی چنین سیستمی را به دست گیرد و این سیستم  باید برای دولت، خیریه‌ها و بخش خصوصی منفعت داشته باشد. 

 وی تصریح کرد: ما سیستم استعلام مددجو را در داخل آرشیت راه‌اندازی کردیم و خیریه‌هایی که سامانه آرشیت را خریداری می‌کنند می‌توانند عضویت این سیستم را داشته باشند. البته خیلی از خیریه‌ها هم آرشیت را دارند اما عضو این سیستم نیستند؛ یعنی کاملاً اختیاری است. شغلی به نام مددجویی ایجاد شده بود و فردی بود که در ۱۱ خیریه مددجو بود که با این سیستم، امکان تشخیص این افراد به وجود آمده است.

 خیریه‌ها سیستمی برای استعلام مددجو ایجاد کنند

 مدیرعامل شرکت آرشیت مهر رایانه گفت: یکی از مسئله‌های من که چند سال پیش با وزارت تعاون، سازمان بهزیستی و کمیته امداد مطرح کردم، این بود که سیستمی درست کنیم تا مددجو قابل استعلام باشد، نه‌اینکه اطلاعات هویتی‌اش لو برود، بلکه ما کد ملی را وارد کنیم و سیستم بگوید مثلاً این فرد در فلان خیریه عضویت دارد، اما خود حاکمیت گفت که چنین سیستمی دغدغه ما نیست. اگر در حال حاضر در میان خیریه‌ها چنین دغدغه‌ای شکل گرفته است پیشنهاد می‌کنم خیریه‌های بزرگ کشور دعوت شوند و خودشان چنین اقدامی را انجام دهند و بعد خودشان هیئت‌مدیره و اعضا را انتخاب کنند و زمانی که سایر خیریه‌ها چنین چیزی را ببینند، اعتماد می‌کنند. تنها راه ایجاد چنین چیزی نیز آگاه کردن است؛ یعنی مثلاً بنیاد آلاء گزارش‌های شفاف بدهد که برای نمونه فلان خیریه تا این حد مؤثر بوده است و مسیر خرج کردن پول در این خیریه در راه چنین اقداماتی بوده است.

 برزین بیان کرد: قطعاً خیرین عمده و آگاه در سال‌های آینده از خیریه‌ها طلب می‌کنند و می‌گویند: من پول می‌دهم اما باید به من گزارش بدهید که این پول در کجا هزینه شد؟ چقدر رفاه به ارمغان آورد؟ چند خانواده را نجات داد؟ نرم‌افزار ما این قابلیت را دارد که خیریه‌ها را به‌هم متصل کند و در جنوب کشور چندین خیریه اهل سنت چنین کاری را انجام داده‌اند. خیریه‌ها سیستم ما را خریداری می‌کنند و بعد خودشان، اطلاعاتشان را در آن وارد می‌کنند.

 اهمیت نظام ارزش، زیرساخت‌ و فناوری

 در بخش دیگری از این نشست، حیدر مرتضوی شاهرودی؛ مدیرکل فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی سازمان اوقاف و امور خیریه به ایراد سخن پرداخت و گفت: موضوع نظام ارزش بسیار حائز اهمیت است؛ یعنی طبیعتاً برای تمام ذینفعان شامل خیّر، خیریه و … باید ارزش ایجاد شود. همچنین بحث زیرساخت و فناوری نیز واقعاً اهمیت دارد. در حوزه فناوری‌ باید فناوری‌های نوین مانند ربات‌های گفت‌وگوگر، ابزارهای متنی که درحال حاضر وجود دارد، دستیار هوشمند، استفاده از بلاکچین، اینترنت و… مورد توجه قرار بگیرد و در طراحی این سیستم، به این فناوری‌ها توجه شود. افزون‌براین‌ها، موضوع تنظیم‌گری نیز باید به صورت درست تبیین شود. در واقع دولت و حکومت فقط تنظیم‌گر هستند و نباید در موضوع اجرا هیچ‌گونه ورودی داشته باشند. 

 وی در ادامه تصریح کرد: دولت در اجرا دخالت می‌کند و این کار دو اشکال مهم دارد؛ یکی اینکه اجرا را خراب می‌کند و بی‌اعتمادی به وجود می‌آورد و دوم اینکه کار تنظیم گری که وظیفه ذاتی خودش است را انجام نمی‌دهد. حاکمیت باید یک تنظیم‌گر درست باشد.  موضوع دیتا در برنامه هفتم توسعه مطرح شده است و حاکمیت باید به موضوع حکمرانیِ داده ورود کند. حکمرانی داده یک چتری است از جایی که دیتا ایجاد می‌شودتا زمانی که این دیتا فراوری و بعد تبدیل به ارزش می‌شود و این موضوع در برنامه هفتم مطالبه شده است.

 مرتضوی شاهرودی بیان کرد: موضوع شفافیت و مشارکت نیز بسیار حائز اهمیت است. این دیتابیس طبیعتاً مبتنی بر مشارکت است و باید کاملاً شفاف باشد. همچنین موضوع صیانت امنیت و حریم خصوصی نیز مطرح است و در چنین سامانه‌ای این بحث مطرح می‌شود. این موضوع پشتوانه‌های قانونی دارد که بخشی از این پشتوانه قانونی موجود است و بخشی هم باید تکمیل شود و بعد این‌ها باید در این دیتابیس تعریف شود که مثلاً حریم خصوصی من چیست؟ یکی دیگر از موضوعات مهم، سازماندهی، پشتیبانی و تأمین منابع است.حاکمیت می‌گوید در اینجا نقش‌آفرین هستم و باید چه کاری انجام دهم که این منابع، پشتیبانی و سازماندهی که برای این سرویس بزرگ ملی نیاز است انجام شود؟ در اینجا به مفهوم هوش نیکوکاری می‌رسیم؛ یعنی همان چیزی که خروجی کار است و دست نظام را می‌گیرد. این کار بر مبنای آن دیتایی است که جمع‌آوری شده است و براساس آن، یک نظامی را می‌چینیم. پایش و ارزیابی نیز بسیار اهمیت دارد؛ زیرا سیستم باید نشان دهد که عملکردها چطور بوده و این عملکردها در تنظیم‌‎گری نقش‌‎آفرینی می‌کند.

 مدیرکل فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی سازمان اوقاف و امور خیریه تصریح کرد: ابعادی که خاطرنشان کردم برای تدوین سندی برای بانک اطلاعاتی است و بانک اطلاعاتی باید این ابعاد را شفاف کند. ابعادی مانند نظام ارزش، زیرساخت و فناوری، داده، پایش و ارزیابی، شفافیت و مشارکت، صیانت امنیت خصوصی، سازماندهی پشتیبان و هوش نیکوکاری، در این راستا بسیار اهمیت دارد. همچنین نظام تنظیم‌گری اپراتوری برای چنین سازمانی مناسب است. حاکمیت نباید سهام‌دار باشد، بلکه فقط باید تنظیم‌گر باشد‌.

 وی در پاسخ به این سؤال دبیر جلسه که آیا سازمان اوقاف آمادگی دارد اطلاعات موقوفات را در سامانه ای که برای امور خیر ایجاد می‌شود، در معرض نمایش بگذارد؟ اظهار کرد: طبق قانون، موقوفات شخصیت‌های حقوقی مستقل دارند و متولی وقف وظیفه دارد نیت فردی که وقف کرده است را اجرا کند و این موضوعِ نشان دادن اطلاعات موقوفات در زمینه خیریه، به نیت شخصی که وقف کرده است بازمی‌گردد. طبیعتاً موقوفاتی که در زمینه خیریه فعالیت می‌کنند، باید اطلاعاتشان وجود داشته باشد؛ حال یا مدیریت این موقوفات به دست سازمان اوقاف است و این اطلاعات در اختیار این سازمان قرار دارد، یا موقوفاتی است که متولی خاص دارند و اطلاعات این موقوفات در اختیار این متولی است و این متولی می‌تواند اطلاعات را به صورت شفاف در اختیار دیگران قرار دهد.

مرتضوی شاهرودی تصریح کرد: منع قانونی برای ارائه دادن اطلاعات موقوفات وجود ندارد، اما تا امروز چنین مطالبه‌ای نبوده است.

 بانک جامع اطلاعاتی خیریه‌ها با هم‌افزایی و مشارکت به دست می‌آید

 علیرضا اسکندری‌نژاد؛ مدیر اطلس خیر ایران و پژوهشگر جامعه‌شناسی آخرین سخنران این نشست بود که اظهار کرد: موضوع بانک جامع اطلاعاتی خیریه‌ها در ایران موضوعی نیست که مجموعه خیر ماندگار وابسته به بنیاد آلاء یا هر سازمان دیگری، به تنهایی بتواند انجام دهد. ما هم، چنین نیتی نداشتیم که این موضوع را به نام خودمان ثبت کنیم. موضوع اصلی این بود که چطور می‌توانیم در کشور به کمک دولت و بخش غیردولتی (بخش خصوصی) یک بانک جامع اطلاعاتی در حوزه نیکوکاری ایجاد کنیم. تصمیم داشتیم از مجموعه‌های مختلفی که در این حوزه فعالیت می‌کنند دعوت کنیم که حضور داشته باشند تا درباره این موضوع یک هم‌فکری و هم‌اندیشی داشته باشیم.

 مدیر اطلس خیر ایران توضیح داد: مجموعه خیر ماندگار در سال ۱۴۰۱ پیمایشی انجام داد و در سال ۱۴۰۲ هم موج دوم این پیمایش انجام شد. در نتیجه مشخص شد که تنها ۲۵ درصد مردم ایران به حساب و کتاب خیریه‌ها اعتماد دارند و ۵۸ درصد مردم ایران، بنا به آماری که ما در سال 1402 به آن رسیدیم، ترجیح می‌دهند که به صورت فردی به مددجوها کمک کنند. همچنین ۵۸ درصد به صورت فردی و ۴۲ درصد به صورت جمعی مایل هستند فعالیت کنند. ۷۷ درصد مردم ایران نیز ترجیح می‌دهند که به مددجو به شکل مستقیم کمک کنند تا از طریق واسطه‌ای که این واسطه، علی‌القاعده یا خیریه است یا یک سازمان دولتی که در این حوزه کار می‌کند این کار را انجام دهند. بنابراین، این وضعیت نیکوکاری ایران است که بی‌اعتمادی و کاهش سرمایه اجتماعی در تمام حوزه‌ها دیده می‌شود. میزان اعتماد به خیریه‌ها و نهادهای نیکوکاری مانند هر حوزه دیگری در کشور ما پایین است. 

 وی گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات و مسائلی که خیریه‌ها در استان‌های مختلف با آن درگیر هستند، موضوع چندتولی‌گری است. ده‌ها نهاد داریم که در حال حاضر در حال صدور مجوز هستند و بر فعالیت خیریه‌ها نظارت می‌کنند و این باعث به وجود آمدن مشکلات بسیاری برای خیریه‌ها شده است. موضوع چندتولی‌گری یک مشکل بزرگ برای خیریه‌ها ایجاد می‌کند که عبارت از عدم ارائه اطلاعات است؛ یعنی هیچ نهادی اطلاعاتش را به نهاد دیگری نمی‌دهد و اطلاعات را سهم خودش می‌داند. به اندازه کافی قانون داریم اما کسی را نداریم که این قوانین را اجرا کند و دولت باید وارد موضوع اجرای قوانین شود.

 مدیر اطلس خیر ایران ادامه داد: کسی یا نهادی که مسئولیت ثبت اطلاعات را بر عهده دارد، باید این کار را انجام دهد. مسئول این کار، نهادهای غیردولتی نیستند، بلکه خود دولت است. دولت باید اطلاعات را ثبت و به صورت شفاف منتشر کند و بعد سازمان‌های غیردولتی می‌توانند از این اطلاعات بهره‌برداری کنند. برای انجام هر اقدامی در ابتدا باید اطلاعات کافی داشته باشیم. دولت باید اطلاعات بانک اطلاعاتی جامع را جمع‌آوری و تأمین کند؛ زیرا در ایران تنها دولت است که می‌تواند از تمام نهادها اطلاعات را استخراج کند.

 اسکندری‌نژاد بیان کرد: برای اینکه یک بانک اطلاعاتی جامع از خیریه‌ها داشته باشیم، نباید روی سخنمان را به‌سوی غیردولتی‌ها بگیریم. مسئول اصلی تأمین بانک اطلاعاتی خیریه‌ها در ایران کسی نیست جز دولت و اینکه در دولت چه کسی مسئول است که این کار را انجام دهد، به خودشان مربوط است. مجموعه‌های غیردولتی مثل ما و دوستانی که در حال کمک هستند، لطف می‌کنند؛ زیرا این کار وظیفه دولت است. ما از نهاد نیکوکاری در ایران پاسداری می‌کنیم؛ در صورتی که عملاً دولت از بار مسئولیت این حوزه شانه خالی کرده است. بنابراین از دولت خواهش می‌کنیم این بانک اطلاعاتی جامع را فراهم کند.

 افق اطلس خیر ایران

 وی در پاسخ به این سؤال دبیر نشست که چه افقی برای اطلس خیر ایران قائل است، گفت: اطلس خیر ایران مانند مجموعه‌های دیگر، به قدر توانش گام برمی‌دارد. تا جایی که شرایط به ما اجازه دهد و خیرین کمک کنند، می‌توانیم گام برداریم، اما زمانی که خیرین به چالش می‌رسند ما هم با چالش روبه‌رو می‌شویم. در اطلس خیر ایران، اطلاعات  ۱۳ هزار خیریه را به صورت کامل و ناقص وارد کرده‌ایم. نکته‌ای که وجود دارد این است که تمام تلاشمان این است که از دیتای سرد به سمت دیتای گرم برویم.

 مدیر اطلس خیر ایران عنوان کرد: دیتای سرد یعنی اطلاعات ثبتی که از روز اول وجود داشت و در این شرایط، دیتای سرد چندان کاربردی ندارد. اما باید بدانیم در این سال، یک خیریه چند مددجو را پوشش داده است که موضوع مهمی است، نه‌اینکه بدانیم این خیریه در کجا قرار دارد. ما با تک‌تک خیریه‌ها تماس می‌گیریم و این اطلاعات (دیتای گرم) را از آن‌ها درخواست می‌کنیم. برخی همکاری می‌کنند، برخی هم همکاری نمی‌کنند. مثلاً تعداد کارمندان را می‌پرسیم و حوزه فعالیتشان را به صورت دقیق مورد پرسش قرار می‌دهیم.

فرصت جشنواره‌های ملی اعطای تندیس نیکوکاری برای هم‌افزایی خیریه‌ها

 در پایان این جلسه، مجتبی اصغری؛ دبیر نشست و محسن سعادت؛ رئیس ادارۀ خیرین سازمان اوقاف و امور خیریه و عضو دبیرخانۀ مرکزی جشنواره ملی اعطای تندیس نیکوکاری در سخنانی به ظرفیت جشنواره‌های ملی اعطای تندیس نیکوکاری و گفت‌وگوهای نخبگانی که حول آن پدید می‌آید اشاره کردند و تدکید داشتند که ذیل گفت‌وگوهایی که دبیرخانۀ جشنواره شکل می‌دهد می‌توان به هم‌افزایی و هم‌زبانی برای ایجاد بانک اطلاعاتی خیریه‌ها دست یافت. 

گزارش از مهسا احمدی