به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، این پایگاه خبری بنا دارد با معرفیِ ماهانۀ مفاهیم و اصطلاحات بین‌المللیِ سازمان‌های مردم‌نهاد، مخاطبان را در عرصۀ پژوهش و تعامل با مسائل بین‌المللی اقدامات نیکوکارانه، آشناتر سازد. در قسمت دوم از این سلسله‌گزارش‌ها، به معرفی سه نمونه از استاندارد، چارچوب‌های عملکرد یا منشور مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گوییِ بین‌المللی می‌پردازیم. 

 پیش از بحث ذکر این تذکر لازم است که معرفی این اصول، به معنای پذیرش بی قید و شرط یا تجویز آن‌ها برای استفاده داخلی نیست، چه اینکه بی‌شک، توجه به مقتضیات و شرایط بومی در پذیرش یا عدم پذیرش برخی رویه‌های بین‌المللی دخیل است و قطعاً کارشناسان داخلی باید نسبت به این موارد، بررسی کارشناسانه داشته باشند. 

 «استاندارد و اصول (Sphere)»، «منشور مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی INGO» و «اصول استانبول و چارچوب بین‌المللی برای اثربخشی توسعه سازمان‌های جامعه مدنی CSO»، سه استاندارد و چارچوب مهم بین‌المللی برای فعالیت مؤسسات بشردوستانه، خیریه و همۀ سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) هستند که مورد توافق بین‌المللی بوده و برای عملکرد بهتر آن‌ها در زمینۀ مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی بشردوستانه، توسعه یا سایر موارد، طراحی شده‌اند و در واقع می‌توانیم آن‌ها را زبان مشترک این مؤسسات برای بهبود عملکرد در سراسر جهان بدانیم. 

فراتر از سه استاندارد و چارچوب عملکرد معرفی‌شده در این گزارش، اصول و استانداردهای دیگری نیز برای مأموریت بهتر ان‌جی‌اوها در سطح بین‌المللی طراحی شده‌اند که در گزارش‌های جداگانه‌ای به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

 استانداردهای بشردوستانه چیست؟

 افراد آسیب‌دیده از فاجعه یا درگیری حق دارند از حمایت، کمک و  شرایط اولیۀ زندگیِ با عزت برخوردار باشند. «استانداردهای بشردوستانه» (Humanitarian standards)، چارچوب و اصولی  هستند که برای بهبود اقدامات و عملکرد یک سازمان یا به نفع افراد آسیب‌دیده از بحران استفاده می‌شود. استانداردهای بشردوستانه توسط پزشکان، مدیران مؤسسات و رهبران جامعۀ مدنی به وجود آمده است. آن‌ها براساس اجماع ایجاد شده‌اند و بهترین عملکرد را در سطح جهانی منعکس می‌کنند. یکی از خصوصیات بارز استانداردهای بشردوستانه بازنگری و به‌روزرسانی مداوم آن‌ها در جلسات، کنفرانس‌ها یا اجلاس‌هایی است که به همین منظور تشکیل می‌شوند.

 استانداردهای بشردوستانه منبع مفیدی برای فعالان عرصه برنامه‌ریزی، اجرا، ارزیابی و پاسخ اضطراری بشردوستانه هستند. آن‌ها پایه‌ای قوی برای دفاع از حقوق جوامع آسیب‌دیده از بحران را فراهم می‌کنند. با اجرای این استانداردها،  سازمان‌های مردم‌نهاد یا خیریه‌ها، در عملیات‌ها و پاسخ‌ها، نحوۀ مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی را بهتر درک و اجرا می‌کنند.

 منشور بشردوستانه چیست؟

 «منشور بشردوستانه» (The Humanitarian Charter) تعهدی است که یک ان‌جی‌او یا آژانس سازمان ملل متحد برای رسیدن به اصول و دستیابی به حداقل استانداردها می‌پذیرد و آن را رعایت می‌کند. منشور بشردوستانه منعکس‌کنندۀ حقوق و وظایف مندرج در حقوق بین‌الملل در رابطه با دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی یا ان‌جی‌اوها است. منشور به اساسی‌ترین الزامات برای حفظ  زندگی و حیثیت کسانی که تحت تأثیر فاجعه یا درگیری قرار گرفته‌اند اشاره دارد. روی هم رفته، منشور بشردوستانه، اصول اخلاقی و علمی‌ای است که به چارچوب عملیاتی کمک می‌کنند تا مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی در کمک‌های بشردوستانه نهادینه شود. 

 1- استاندارد اصول بشردوستانه Sphere

 استاندارد اصول بشردوستانه Sphere، حداقل استانداردهایی که یک ان‌جی‌او برای نجات، حمایت، حافظت، مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی (Accountability) باید رعایت کند را ترویج و اعمال می‌کند. این استاندارد برای حفاظت از  حیثیت و حقوق افراد آسیب‌دیده و عملکرد بهتر یک ان‌جی‌او طراحی شده است. سازمان‌های غیردولتی (ان‎‌جی‌اوها)، جنبش صلیب سرخ و هلال احمر در سال 1997، اصول بشردوستانه Sphere را تدوین کردند. آن‌ها به دنبال احترام به کرامت انسانی و پاسخ‌گویی به نیازهای افراد آسیب‌دیده با اتخاذ رویکردی جامع و منسجم بودند.

 استاندارد Sphere بر دو اصل اساسی و چهار بخش کلی استوار است. اصل اول در مورد تمام اقدامات ممکن  برای کاهش رنج و نجات جان انسان‌ها در  بحران است. اصل دوم بر این مبنا استوار است که افراد آسیب‌دیده از بحران حق دارند زندگی با کرامت داشته باشند و به همین دلیل، باید کمک‌های بشردوستانه را دریافت کنند. چهار بخش کلی استاندارد Sphere نیز شامل موارد زیر می‌شود: 

• منشور بشردوستانه: اصول اساسی که باید در تمام اقدامات بشردوستانه رعایت شود را بیان می‌کند
• اصول حمایت: چارچوبی برای اطمینان از این‌که چگونه کمک‌های بشردوستانه با کرامت، مشارکت، عدم تبعیض و پاسخ‌گویی ارائه شود را به ما می‌دهد
• استانداردهای اصلی: حداقل استانداردهای قابل قبول را برای طیف گسترده‌ای از بخش‌های بشردوستانه، شامل آب، بهداشت، غذا، سرپناه، مراقبت‌های بهداشتی و حمایت‌های روانی - اجتماعی تعیین می‌کند
• راهنمای عملی: راهکارهایی را برای اجرای استانداردهای اصلی ارائه می‌دهد

 استاندارد Sphere به زبان‌های مختلف ترجمه شده است و توسط طیف گسترده‌ای از سازمان‌های بشردوستانه در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین ابزار و مرجع اصلی برای سازمان‌های غیردولتی ملی و بین‌المللی (INGO و NGO)، آژانس‌های سازمان ملل متحد، دولت‌ها، اهداکنندگان، بخش خصوصی، خیریه‌ها، داوطلبان و بسیاری دیگر محسوب می‌‌شود. استانداردهای Sphere (منشور بشردوستانه، اصول حفاظت و استاندارد اصلی بشردوستانه) در کتاب راهنمای Sphere به نام (Sphere Handbook) جمع‌آوری شده‌اند.[1]

 2- منشور مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی ان‌جی‌اوها

 منشور مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی ان‌جی‌اوها[2] چارچوبی است که بسیاری از سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی (INGO) و حتی ان‌جی‌اوها نیز از آن الهام می‌گیرند. این منشور بر حلقه‌های سیاست‌گذاری  تمرکز دارد و اصولی مشترک برای مکانیسم‌های نظارت و ارزیابی و بهبود فرآیند پاسخ‌گویی و شفافیت سازمان‌های غیردولتی ارائه می‌دهد. منشور حسابرسی INGO ابتکاری از سوی سازمان‌های بین‌المللی جامعه مدنی (ICSOs) است که تعهد آن‌ها به شفافیت، پاسخ‌گویی و اثربخشی را نشان می‌دهد.  این منشور به عنوان «اولین مجموعه دستورالعمل‌های بین‌المللی و بین‌بخشی برای بخش سازمان‌های غیردولتی» و «اولین منشور حسابرسی جهانی برای بخش غیرانتفاعی» شناخته شده است.[3]

 ارکان اصلی منشور عبارتند از:

• حکمرانی و مدیریت خوب:  شامل برخورداری از  ساختارهای حکمرانی قوی، سیاست‌های مالی و مدیریت ریسک مناسب و تعهد به تنوع و شمول است
• جمع‌آوری و مدیریت منابع: شفافیت در مورد منابع مالی، استفادۀ مؤثر از منابع و رعایت قوانین و مقررات مربوط به جمع‌آوری کمک مالی را شامل می‌شود
• برنامه‌ریزی و اجرا: داشتن اهداف و استراتژی‌های روشن، نظارت و ارزیابی مؤثر برنامه‌ها و مشارکت ذینفعان است
• گزارش‌دهی و پاسخ‌گویی: انتشار گزارش‌های سالانه جامع، انجام نظرسنجی‌های ذینفعان و پاسخ‌گویی به آن‌ها است

 منشور مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی ان‌جی‌اوها، مزایای متعددی را برای همه ارائه می‌دهد و می‌تواند به ان‌جی‌اوها در بهبود عملکرد، مدیریت، جمع‌آوری منابع، برنامه‌ریزی و اجرا، گزارش‌دهی، پاسخگویی و ایجاد اعتماد و اعتبار با ذینفعان کمک کند. این منشور می‌تواند به ذینفعان اطمینان دهد که ان‌‎جی‌اوها چه‌ مقدار شفاف، پاسخ‌گو و مؤثر عمل می‌کنند. منشور برای کمک به جامعۀ میزبان نیز مؤثر است؛ زیرا می‌تواند به ترویج توسعۀ پایدار کمک کند. 

 3-  اصول استانبول  برای اثربخشی توسعۀ سازمان‌های جامعۀ مدنی (CSO)

 «اصول استانبول»  یا  «اصول اثربخشی توسعه CSO»، نتیجه یک فرآیند مشاوره گسترده در سراسر جهان با هزاران سازمان جامعه مدنی (CSO) است. این مشاوره در مرحله اول منجر به تشکیل  یک اجلاس  در شهر استانبول در سال 2010 و تهیه پیش‌نویسی اولیه  شد و  نهایتا در  در ژوئن 2011، به منظور رسیدن به اهداف توسعۀ پایدار  از طریق  سازمان‌های غیردولتی (NGO)، به نتیجه رسید و نمایندگان 82 کشور و  بیش از 200 سازمان‌غیردولتی مردم‌نهاد، آن را  به تصویب رساندند.

 این اصول از زمان تصویب، هزاران سازمان جامعۀ مدنی و سازمان غیردولتی (CSO-NGO- INGO) را از سراسر جهان برای اجرای یک چارچوب مشترک، گرد هم آورده است که  مجموعه‌ای از هشت اصل است. اصول استانبول برای اثربخشی توسعه عبارتند از:

• احترام و ارتقای حقوق بشر و عدالت اجتماعی
• تبلور عدالت جنسیتی و انصاف و همچنین ارتقای حقوق زنان و دختران
• تمرکز بر توانمندسازی مردم، مالکیت دموکراتیک و مشارکت
• ترویج پایداری محیط زیست
• عمل به شفافیت و پاسخ‌گویی
• دنبال‌ کردن مشارکت‌های برابر و همبستگی
• ایجاد و به اشتراک گذاشتن دانش و تعهد به یادگیری متقابل
• تعهد به صلح و روش‌های غیرخشونت‌‌آمیز برای ایجاد تغییر

  «چارچوب بین‌المللی برای اثربخشی توسعۀ سازمان‌های جامعه مدنی (CSO)»، (4)  حاصل یک فرآیند مشورتی گسترده با سازمان‌های جامعۀ مدنی در سراسر جهان است، که به صورت تریبون آزاد و بحث آزاد (Open Forum) (5) تنظیم شده است. اهداف این Open Forum، ادامه یافتن  سه پروسه کلیدی «دستیابی به اجماع»،  «تدوین دستورالعمل‌ها» و «حمایت دولت‌ها از اصول استانبول» است. در این چارچوب، دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، اهداکنندگان و سایر بازیگران با سازمان‌های جامعه مدنی برای ارتقای اصول هشتگانه با یکدیگر  همکاری  و ارتباط برقرارمی‌کنند.

گزارش از زهرا میرابیان

پی‌نوشت‌ها:

 [1] humanitarian-standards

[2] THE INGO ACCOUNTABILITY CHARTER

THE INGO ACCOUNTABILITY CHARTER: IMPROVING INGO TRANSPARENCY AND REPORTING FOR ACCOUNTABILITY(3)

(4)THE INTERNATIONAL FRAMEWORK FOR CSO DEVELOPMENT EFFECTIVENESS

5-«فروم باز»، رویدادی در دسترس برای شرکت‌کنندگان برای به اشتراک گذاشتن افکار، تجربیات است.

منابع:

undp

THE GLOBAL STANDARD FOR CSO ACCOUNTABILITY AND ITS RELEVANCE FOR CHARTER

The Humanitarian Charter

Istanbul CSO Development Effectiveness Principles

Istanbul Principles

THE INTERNATIONAL FRAMEWORK FOR CSO DEVELOPMENT EFFECTIVENESS