به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، پنجاه‌ونهمین نشست «یک چای، یک تجربه» عصر دوشنبه، هجدهم تیرماه با حضور دکتر احمد خاکی؛ مدیرعامل «کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور» و جمعی از مدیران و اعضای برخی از مؤسسات خیریه و سمن‌ها در سالن جلسات آکادمی خیر ایران برگزار شد.

 بزرگترین چالش‌ در مؤسسات مردم‌نهاد عدم آموزش است

 دکتر خاکی در این نشست از آشنایی خود با مرکز آکادمی خیر ایران ابزار خوشحالی کرد و گفت: تا دو هفتۀ پیش با آکادمی خیر ایران آشنایی نداشتم. بعد از آشنایی به این مجموعه برای افزایش ظرفیت‌ها، تولید محتوا و مهارت‌هایی که لازم است ان‌جی‌اوها داشته باشند، چند پیشنهاد ارائه کردم.

 وی که سابقۀ ۳۵ سال کار در آموزش‌وپرورش و سازمان بهزیستی را دارد، بیان کرد: به عنوان فرد مؤسسه‌نگر به این نتیجه رسیدم که از عوامل پیشرفت کشور، داشتن ان‌جی‌اوها و مؤسسات قوی و توانمند است. شاید در سال ۱۳۷۹ ایجاد یک مؤسسه، کار سختی بود و با آن زیاد مقابله می‌شد، اما امروز تعداد ان‌جی‌اوها و سازمان‌های مردم‌نهاد افزایش یافته است. افزایش این سازمان‌ها، هم یک ضرورت و هم یک تهدید است. بزرگترین چالش‌ در این مؤسسات، عدم آموزش است؛ از مدیرعامل گرفته تا سطوح پایین‌تر. در حالی‌ که آموزش، ارتباط و تعامل باعث رشد این مؤسسات می‌شود.

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور با اشاره به تاریخچۀ حمایت از اطفال، فرزندان یتیم و بی‌سرپرست در ایران یادآور شد: از قبل از اسلام مراکزی برای حفظ و نگهداری کودکان یتیم در ایران وجود داشته است. بعد از ظهور اسلام و گسترش آن در ایران رفته‌رفته در نگرش مردم نسبت به حمایت از محرومان تغییر زیادی ایجاد شد. حدود ۱۰۰ سال پیش با ورود برخی مطالب از غرب به ایران پدیدۀ پرورشگاه در ایران ایجاد شد. اولین‌بار ناصرالدین‌شاه پس از مسافرتی که به خارج از کشور داشت این پدیده را آورد و اوایل، پرورشگاه‌ها کوچک و خصوصی بودند.

 قبل از انقلاب ۱۶ هزار کودک و نوجوان در پرورشگاه نگهداری می‌شدند

 دکتر خاکی خاطرنشان کرد: در سال ۱۲۶۹ جمعیت «شیر و خورشید سرخ ایران» بنیان‌گذاری شد که یکی از وظایف خود را تأسیس پرورشگاه ذکر کرد. در سال ۱۲۸۳ قانون بلدیه کشور به تصویب رسید و نگهداری اطفال سرراهی از جمله وظایف شهرداری ذکر شد. در سال ۱۳۲۴ پرورشگاه در دروازه دولت به نام «بنگاه مستقل پرورش کودکان» تغییر نام داد. در ۱۳۲۸ تفکیک دختران و پسران در بنگاه مستقل پرورش کودکان صورت گرفت و در سال ۱۳۴۱ اولین دارالایتام در دروازه قزوین تهران تأسیس شد.

 وی با بیان اینکه در سال ۱۳۴۹ پرورشگاه به شبانه‌روزی تغییر نام داد، عنوان کرد: در حال حاضر مراکز شبانه‌روزی به نام «شبه‌خانواده» تغییر نام پیدا کرده است. در سال ۱۳۳۸ نیز پس از شکل‌گیری آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی، توجه ویژه‌ای به یتیمان شد. قبل از انقلاب ۱۶ هزار کودک و نوجوان به جای زندگی در خانواده در پرورشگاه نگهداری می‌شدند.

 معاون سابق دفتر کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی اظهار داشت: از دهۀ هفتاد، رویکرد بهزیستی تغییر کرد و مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان (شبه‌خانواده) از لحاظ بهداشت، تعلیم و تربیت، نوع نگهداری بچه‌ها و نوع مربیان به صورت ویژه محل توجه قرار گرفت. بچه‌ها در این مرکز توسط خیرین و مؤسسات خیریه نگهداری می‌شوند.

 684 مرکز شبه‌خانواده در کشور

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانوادۀ کشور با اشاره به اینکه ما در حال حاضر 684 مرکز شبه‌خانواده داریم، افزود: در خراسان ۶۰ تا ۷۰ مرکز و در برخی از استان‌ها یک مرکز داریم. در تهران هم ۷۰ مرکز شبه‌خانواده داریم. خوشبختانه ظرفیت این مراکز که زمانی ۱۰۰ نفر بود، الان به زیر ۱۲ نفر رسیده است. حتی مرکزی داریم که در آن چهار فرزند نگهداری می‌شود. هرچه تعداد بچه‌ها در این مراکز کمتر باشد، به خانواده شبیه‌تر خواهد بود. در هر استان یک کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده شکل داده‌ایم.

 دکتر خاکی خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۹۵ این کانون کشوری در قالب ان‌جی‌او شکل گرفت و اساسنامه نوشته شد. در سال ۱۴۰۰ هیئت‌مدیره کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور شامل هفت‌نفر به مدت چهارسال شکل گرفت که از استان‌های آذربایجان شرقی، فارس، اصفهان، تهران و مرکزی هستند. بنده هم که سال‌ها در دفتر کودکان و نوجوانان بهزیستی بودم به عنوان مدیرعامل کانون انتخاب شدم و در خدمت فرزندان و هیئت‌مدیره هستم.

 بچه‌های بالای 18 سال مراکز شبه‌خانواده نیازمند حمایت ویژه‌اند

 این روانشناس و مشاور با بیان اینکه امروزه نگاه فرزندخواندگی در کشورمان شکل گرفته است، گفت: تمام مؤسسات نگهداری از کودکان به دنبال این هستند که خانواده‌ای پیدا کنند و کودکان را به خانواده بسپارند. خوشبختانه امروزه متقاضی فرزندخواندگی زیاد است و فرزند کم. فرزندان بدسرپرست هم به صورت موقت به خانواده‌ها سپرده می‌شوند. یکی از نکاتی که مورد توجه ما است، بچه‌های 18 سال به بالای این مراکز هستند. این بچه‌ها می‌خواهند ادامه تحصیل دهند، ازدواج کنند یا به دنبال شغلی باشند و به حمایت ویژه نیاز دارند.

 وی ادامه داد: بچه‌هایی که می‌خواهند از بهزیستی جدا و مستقل شوند در معرض آسیب هستند و برای همین رها نمی‌شوند. کمیته‌ای در بهزیستی وجود دارد که باید به این نتیجه برسد که این بچه‌ها توانایی زندگی در جامعه را دارند یا نه. اگر توانایی ندارند در خانه‌های مستقل زندگی می‌کنند و حمایت‌های لازم از آن‌ها صورت می‌گیرد تا بتوانند مستقل شوند. قبلاً به این بچه‌ها ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان برای مستقل‌شدن می‌دادند که الآن این رقم به ۳۰۰ میلیون تومان رسیده است که حتی هزینۀ رهن و اجارۀ خانه  هم نمی‌شود. البته مسؤلان برای افزایش این رقم قول‌هایی به ما داده‌اند.

 بهزیستی بدون کمک خیرین توان نگهداری ایتام را نداشت

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور با بیان اینکه اگر خیرین نبودند سازمان بهزیستی توان نگهداری ایتام را نداشت، گفت: بعد از زلزله رودبار قانونی آمد که نگاه از مراکز شبانه‌روزی به مراکز شبه‌خانواده تغییر یافت.در دهۀ هفتاد این مسئله اجرایی شد، خیریه‌ها مجوز گرفتند و فعالیت از شکل دولتی به خصوصی تغییر پیدا کرد و تغییر در نوع مربیان و خدمات باعث رشد و پیشرفت بچه‌ها شد.

 دکتر خاکی که در زمینۀ خانواده، کودک، نوجوانان و اختلالات، کتاب‌هایی نوشته است، تصریح کرد: از افتخارات بهزیستی این است که مؤسسات و خیریه‌ها آمدند و این کار سخت یعنی نگهداری از ایتام را به عهده گرفتند. به این نتیجه رسیدیم بچه‌هایی که وارد این مراکز می‌شوند از لحاظ مختلف آسیب‌دیده هستند و نگهداری از این بچه‌ها با فرهنگ و تربیت متفاوت و همچنین آسیب‌هایی که دیده‌اند، بسیار سخت است. از این رو، کتابی با عنوان اختلالات رفتاری مراکز شبه‌خانواده نوشتیم که در آن از ۲۶۰ اختلالِ شناسایی‌شده نام برده‌ایم.

 تشکیل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور در سال ۱۴۰۱

 وی با بیان اینکه کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور در سال ۱۴۰۱، با مجوز بهزیستی و با حمایت دفتر کودکان و نوجوانان بهزیستی شکل گرفت، افزود: برگزاری جشنواره‌ها، شناسایی جامعۀ هدف، آموزش، پژوهش، تأسیس شعب استانی، همکاری با بهزیستی، ارتباط با مجلس، جلب و جذب مشارکت‌ها، تجلیل از خیرین، تبادل تجربیات با جوامع بین‌المللی، پیگیری امورات ترخیصی‌ها و پیگیری مطالبات مراکز از جمله اهداف و وظایف کانون است.

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور اظهار داشت: از رئیس بهزیستی خواهش کردم که با دیدن یک خطا از مربی یک مرکز شبه‌خانواده، آن مرکز تعطیل نشود، بلکه با شخص خاطی برخورد شود. گاهی متأسفانه به صورت جزیره‌ای عمل می‌شود، در صورتی که باید شیوه‌نامه و دستورالعمل یکسانی برای نگهداری و تربیت بچه‌ها در این مراکز داشته باشیم.

 برخی قوانین که اجرایی نشدند

 به گفتۀ دکتر خاکی، طبق برآورد دو سال پیش کانون حمایت از مراکز شبه‌خانوادۀ کشور، هزینۀ نگهداری یک فرزند در مرکز شبه‌خانوادۀ هشت‌نفره در تهران ماهی ۱۸ میلیون تومان است که این هزینه شامل پول آب و برق، مسکن، مربی، خورد و خوراک و ... است.

 وی با ابراز تاسف از اجرایی‌نشدن برخی قوانین در کشور یادآور شد: طبق مادۀ ۱۷۲ مؤسساتی که به خیریه پول می‌دهند از مالیاتشان کم می‌شود. متأسفانه حدود ۱۰ مؤسسه در کشور استثنا هستند و این قانون برای آن‌ها اجرا می‌شود و به بقیه مؤسسات تعلق نمی‌گیرد. مسئلۀ دیگر این است که قانون کار همانطور که برای کارگران است برای مربیان مراکز شبه‌خانواده هم هست و به آن‌ها نگاه ویژه‌ای نشده است. مورد بعدی این است که طبق قانون به تمام مؤسسات خیریه باید زمین واگذار شود که این قانون اجرا نشده است.

 همچنین مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور در ادامۀ سخنان خود از تشکیل مراکزی برای سفرهای تفریحی، گردشگری و زیارتی بچه‌های مراکز شبه‌خانواده برای سفری چهارروزه به برخی استان‌های کشور از جمله مشهد مقدس خبر داد.

 ارکان و مراکز کانون شبه‌خانواده

 دکتر خاکی با اشاره به ارکان کانون شبه‌خانواده تصریح کرد: کمیته‌های آموزشی، پژوهشی، حقوقی، فرزندان هدایت‌شده به زندگی مستقل، مشارکت‌های مردمی، اقتصادی، روابط عمومی و امور بین‌الملل و فرهنگی در کانون شبه‌خانواده تشکیل شده است. کانون شبه‌خانواده کشور مراکز مختلفی دارد که از جمله آن‌ها مراکز آموزش، مراکز خالی، مراکز در حال ساخت، خیرین مشتاق به همکاری، مرکز زیر نظر بهزیستی، آیین‌نامه‌های اجرایی و استانداردسازی مراکز هستند.

 وی در پاسخ به این سؤال که کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور چند نفر نیرو دارد؟ عنوان کرد: کانون شامل هفت‌نفر هیئت‌مدیره و دو بازرس است. تمام امور اجرایی را هم هیئت‌مدیره انجام می‌دهند. دفتر ما در میدان پونک است که آن را هم هیئت‌مدیره تأمین کرده‌اند. در ضمن، افراد به طور داوطلبانه با ما همکاری می‌کنند.

 توجه ویژۀ کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور به آموزش

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور با بیان اینکه ما در مراکز استان‌ها آموزش داریم، گفت: این آموزش شامل نیروهای انسانیِ متقاضی کار و همچنین آموزش ضمن خدمت و غربال‌گری پرسنل شاغل و آموزش برای مددکاران اجتماعی، روانکاوها، روانشناس‌ها، مربیان و مسئولان فنی است. برای اولین‌بار در ۳۰ سال اخیر، بهزیستی در شهر بابلسر برای مدیرعامل‌ها و مسؤلان فنی، آموزش گذاشت. از نظر بنده نبض هر مرکز، مددکار اجتماعی است. خیلی‌ روانشناس و مددکار داریم اما تخصصی نیستند و مراکز شبه‌خانواده را نمی‌شناسند.

 این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه ما ۲۸ کتاب آمادۀ چاپ داریم، بیان کرد: استانداردسازی مراکز ما شامل شیرخوارگاه‌ها، مراکز نگهداری کودکان، مراکز نگهداری نوجوانان، مراکز نگهداری جوانان و شامل‌‌سازی یا معلولان است. در دنیا مراکز استثنایی وجود ندارد و شرایطی فراهم کردند که بچه‌ها اعم از اوتیسم و نابینا سر کلاس پیش بچه‌های عادی درس یاد بگیرند. جداسازی بچه‌ها آسیب‌زا است، اما متأسفانه در آموزش‌وپرورش کشورمان شاهد این مسئله هستیم. در مراکز شامل‌سازی ما، بچه‌های عادی و معلول با هم زندگی می‌کنند.

 بسیاری از مراکز شیرخوارگاه ما خالی است

 دکتر خاکی تصریح کرد: اگر تمام مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان را مانند بهشت درست کنیم باز هم برای بچه‌ها جهنم است؛ زیرا بهترین جا برای نگهداری بچه‌ها، خانواده است. خوشبختانه بسیاری از مراکز شیرخوارگاه ما خالی است. البته معتقدیم که مراکز نگهداری از بچه‌ها باید باشد که مشکلات و آسیب‌های بچه‌ها را حل کند.

 مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور در پاسخ به این سؤال که آیا بچه‌های افغانستانی هم تحت پوشش قرار می‌دهید؟ گفت: طبق توافق با یونیسف تمام بچه‌های زیر ۱۸ سال، کودک هستند و ما هم تعهد داریم. از نظر ما کودک، کودک است و کاری با ملیت نداریم. بنابراین در بین بچه‌های ما، بچه‌های عراقی و افغانستانی هم هستند.

 برای ارزیابی مؤسسات  25 نوع آیتم داریم

 وی در پاسخ به این سؤال که آیا آزمونی برای تشخیص بچه‌های استثنایی دارید؟ عنوان کرد: ما سه آزمون برای غربالگری بچه‌های عادی و استثنایی می‌گیریم و مجموع آن سه آزمون را می‌سنجیم تا مشخص شود.

 دکتر خاکی در پاسخ به این پرسش که شاخص ارزیابی نسبت به مراکز بیشتر است یا بچه‌ها؟ بیان کرد: زمانی مراکز را با توجه به امکانات درجه‌بندی می‌کردیم. امروز برای شاخص ارزیابی، از ساختمان گرفته تا مربی، همه ارزیابی می‌شوند و همه‌چیز سنجیده می‌شود. حتی اینکه بچه در مدرسه جزء تشکل اجتماعی است یا نه، باید مشخص شود. ۲۵ نوع آیتم وجود دارد که آن‌ها را به مؤسسه می‌دهیم که خودشان، خودشان را ارزیابی کنند.

 آسیب و خطای بچه‌های شبه‌خانواده بزرگتر جلوه داده می‌شود

 پایان‌بخش سخنان مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور مسئله‌ای بود که باعث ناراحتی او و همکارانش است و او در این‌باره اظهار داشت: بچه‌های بهزیستی انگشت‌نمای کل بچه‌های جامعه هستند؛ یعنی اگر خطایی کنند و آسیبی ببینند، آن خطا و آسیب بیشتر و بزرگتر به چشم می‌آید و منعکس می‌شود. جامعه به این بچه‌ها حساس است، برای همین اگر مشکل و مسئله‌ای برای بچه‌های شبه‌‌خانواده پیش بیاید، بزرگتر جلوه داده می‌شود.

 در پایان این نشست هدیه‌ای معنوی از سوی آکادمی خیر ایران به دکتر احمد خاکی؛ مدیرعامل کانون حمایت از مراکز شبه‌خانواده کشور اهدا شد.

 گزارش از مریم داوری