به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، مشکل جهانی مواد مخدر، چالشی چند وجهی است که زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده و برای  افرادی که با اختلالات مصرف مواد، دست و پنجه نرم می‌کنند و جوامع آن‌ها که با پیامدهای قاچاق مواد مخدر و جرایم سازمان‌یافته درگیر هستند، چالش‌های پیچیده‌ای را به وجود می‌آورد. «مجمع عمومی سازمان ملل متحد»، با قطعنامه 42/112 مورخ 7 دسامبر 1987، تصمیم گرفت 26 ژوئن (مصادف با 6 تیر) را به عنوان روز جهانی «مبارزه با سوءمصرف مواد مخدر و قاچاق » اعلام کند.

 هدف این روز تقویت اقدام و همکاری برای دستیابی به جامعه‌ای عاری از مواد مخدر است.   قطعنامه مذبور در مفاد خود اعلام می‌دارد که  سیاست‌های مؤثر  برای مبارزه با مواد مخدر باید ریشه در علم، تحقیق، احترام کامل به حقوق بشر، شفقت و درک عمیق پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سلامتی،  داشته باشند. روح قطعنامه بر این مساله استوار است که با هدایت اصولی و همبستگی، می‌توانیم تلاش‌های خود را برای مبارزه با مشکل جهانی مواد مخدر افزایش دهیم و  با اقدام جمعی و تعهد به راه‌حل‌های مبتنی بر تجربیات، افراد را برای داشتن زندگی سالم و رضایت‌بخش، توانمند کنیم.

شعار و موضوع امسال: «شواهد روشن است: برای پیشگیری سرمایه گذاری کنید»

( The evidence is clear: invest in prevention )

دبیرکل سازمان ملل متحد «آنتونیو گوترش» در پیامی به مناسبت این روز و با اشاره به  شعار و موضوع امسال «برای پیشگیری سرمایه گذاری کنید»،  بر اهمیت مساله «پیشگیری» تاکید کرد. او در بیانیه خود به مناسبت این روز گفت: «مواد مخدر ریشه رنج بی‌پایان انسان است. مصرف مواد مخدر سلامت و تندرستی افراد را از بین می‌برد. مصرف بیش از حد، هر سال جان صدها هزار نفر را می‌گیرد. در همین حال، مواد مخدر صنعتی کشنده‌تر و اعتیادآورتر شده  و بازار مواد مخدر، در حال شکستن رکوردهای تولید، مصرف، جنایت و خشونت در جوامع سراسر جهان است. آسیب‌پذیرترین افراد یعنی جوانان، از بدترین اثرات این بحران رنج می‌برند. افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، بارها و بارها قربانی می‌شوند. پیشگیری، شکستن چرخه رنج و شروع از ابتدا است. بدان معنا که قبل از درگیر شدن افراد به مواد مخدر،  می‌توان با سرمایه‌گذاری، از همه محافظت کرد.»

مروری بر آمارهای گزارش جهانی مواد مخدر 2023

 هر سال، «دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد»(UNODC) گزارش جهانی مواد مخدر را منتشر می‌کند که حاوی آمارهای کلیدی مبتنی بر علم و تحقیقات است.  آخرین گزارش این نهاد در سال 2023، نشان می‌دهد که تداوم افزایش عرضه مواد مخدر  و گسترش شبکه‌های قاچاق، بحران‌های جهانی را ترکیب کرده و خدمات بهداشتی و پاسخ‌های اضطراری را به چالش می‌کشند. گزارش 2023، مساله قاچاق مواد مخدر را در ابعاد جغرافیایی و تنوع مواد مخدر مصرفی در جهان، دسته‌بندی کرده است. این گزارش دارای فصل ویژه‌ای در مورد قاچاق مواد مخدر و و تاثیر آن بر تخریب محیط‌زیست در حوضه آمازون است.  همچنین بخش‌هایی از آن  به روانگردان‌ها و  مصرف مواد مخدر در محیط‌های جنگی حکایت دارد.

بخش‌هایی از گزارش، نشان می‌دهد که چگونه نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، چالش‌های مربوط به مواد مخدر را افزایش داده و منجر به تخریب محیط‌زیست و نقض حقوق بشر، شده است. بر اساس این گزارش، تقاضا برای درمان اختلالات مربوط به مواد مخدر تا حد زیادی برآورده نشده است و  از هر پنج نفری که از اختلالات مربوط به مواد مخدر رنج می‌بردند، تنها یک نفر در سال 2021 تحت درمان برای استفاده از مواد مخدر بوده و  افزایش «نابرابری در دسترسی به درمان» در همه جای جهان به چشم می‌خورد.

 جوانان آسیب‌پذیرترین افراد در برابر مصرف مواد هستند. در آفریقا، 70 درصد افرادی که تحت درمان هستند زیر 35 سال سن دارند.  گزارش بیان می‌دارد که بهداشت عمومی، پیشگیری و دسترسی به خدمات درمانی باید در سرتاسر جهان در اولویت قرار گیرد زیرا  که  مواد مخدر صنعتی ارزان‌قیمت  به راحتی تکثیر و  به بازار عرضه می‌شوند. در قسمت‌هایی از جهان مانند بخش‌هایی از آمریکای جنوبی، مانند  مناطقی بین برزیل، کلمبیا و پرو، شیوع بالای جرایم مرتبط با مواد مخدر  در میان افراد آسیب‌پذیر، وجود دارد.

خشونت و جنگ باعث گسترش تولید و قاچاق مواد مخدر صنعتی  شده است. مانند جنگ در اوکراین که مسیرهای سنتی «کوکائین و هروئین» را جابجا کرده است. رقابت بازارهای بزرگ مواد مخدر صنعتی باعث درگیری و خشونت در برخی نقاط جهان شده‌ است. در ساحل عاج، تجارت  مواد مخدر گروه‌های مسلح  شورشی را تامین مالی می‌کند و  در هائیتی، قاچاقچیان مواد مخدر، امنیت مرزها را به خطر انداخته‌اند.
تولید ارزان، آسان و سریع مواد مخدر صنعتی، بسیاری از بازارهای مواد مخدر  را به شدت رونق داده‌ و  مجرمان تولیدکننده، از اجرای قانون و پاسخ‌های نظارتی، معمولا فرار می‌کنند.  «فنتانیل» از مواد مخدر صنعتی ارزان، به شدت بازار مواد افیونی در آمریکای شمالی را  تغییر داده است. در سال 2021، اکثریت حدود 90 هزار مرگ ناشی از مصرف بیش از حد مواد افیونی در آمریکای شمالی مربوط به فنتانیل‌ها بوده است.
ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان ممکن است روند افزایشی تولید تریاک را معکوس کرده باشد. برداشت تریاک در سال 2023 در افغانستان محدود شده است و  گزارش های اولیه حاکی از کاهش کشت خشخاش است. از آن‌جا که  افغانستان همچنین یکی از تولیدکنندگان عمده «مت آمفتامین‌ها» در منطقه است، کاهش کشت مواد افیونی ‌‌می‌تواند، باعث تغییر  کاربری به سمت تولید مواد مخدر صنعتی  بیشتر شود.
امسال، گزارش جهانی مواد مخدر در قالبی ساده و در دسترس‌تر منتشر شده است که خلاصه اجرایی و مجموعه‌ای از فصل‌های تحلیلی در یک فایل pdf قابل دانلود در دسترس است.(3) 

تعامل UNODC با جامعه مدنی در مورد مواد مخدر و جرم

UNODC با «سازمان‌های جامعه مدنی» که شامل سازمان‌های غیردولتی، خیریه‌ها، گروه‌های اجتماعی، اتحادیه‌های کارگری و  نهادهای مذهبی می‌باشند، مشارکت فعال دارد.«واحد جامعه مدنی»( UNODC Civil Society Unit CSU)، بخشی از سازمان  UNODC است که از طریق آن   ذینفعان غیردولتی می‌توانند با  این نهاد  همکاری کنند. این بخش به عنوان پل ارتباطی بین ذینفعان غیردولتی  و دفاتر اصلی و میدانی UNODC در  کشورهای عضو کار می‌کند. CSU  در ارتباط با سازمان‌های جامعه مدنی، وظایف  زیر را انجام می دهد:

• حمایت و پشتیبانی  از  حضور و مشارکت سازمان‌های جامعه مدنی (CSO) در جلسات  و اجلاس‌های بین‌دولتی.
• ایجاد ظرفیت برای ذینفعان غیردولتی در راستای کمک به آن‌ها و ارتقای دانش این سازمان‌ها در مورد کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه فساد (UNCAC)، کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمان یافته فراملی (UNTOC) و پروتکل‌های آن.
• نگهداری بانک اطلاعاتی ذینفعان غیردولتی.

CSU دو بخش ویژه برای شرکت و مشارکت  سازمان‌های غیردولتی دارد. کمیسیون مواد مخدر (CND) و کمیسیون جرم و جنایت پیشگیری و عدالت کیفری (CCPCJ). سازمان‌های غیردولتی که دارای مقام مشورتی سازمان ملل متحد،  از ECOSOC هستند، می‌توانند با ارائه بیانیه کتبی به کمیسیون‌ها و مشارکت در جلسات، نظرات و دیدگاه‌های خود را ارائه کنند و در روند بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر و پیشگیری، شرکت فعال داشته باشند. آن‌ها همچنین به عنوان ناظر می‌توانند در مباحث کمیسیون‌ها، نظرات خود را اعلام کنند.

نحوه  مشارکت سازمان‌های غیر دولتی و اصول نوشتن بیانیه کتبی برای ارائه در  در کمیسیون مواد مخدر (CND) و کمیسیون پیشگیری از جرم و عدالت کیفری (CCPCJ)، در دستورالعمل منتشر شده با نام «راهنمای عملی برای  NGO ها»، (2)موجود است.

نقش سازمان‌های مردم نهاد در پیشگیری 

در بسیاری از کشورهای دنیا، سازمان‌‌های مردم نهاد و خیریه‌‌ها در حوزه مبارزه با مواد مخدر و حمایت از قربانیان آن، فعالیت می‌کنند. فعالیت‌های این موسسات به صورت آموزش، حمایت، حفاظت از قربانیان برای فرد درگیر مواد مخدر و یا خانواده‌های متاثر از اعتیاد، اختصاص دارند. بسیاری دیگر نیز علاوه بر انجام اقدامات ذکر شده، مساله پیشگیری را نیز در صدر توجه خود قرار داده‌اند. UNODC ضمن پر اهمیت دانستن همه تلاش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد برای پیشگیری بهتر، راهکارهایی را به این سازمان‌ها توصیه می‌کند:

• افزایش آگاهی و  افزایش درک اثربخشی  با تأکید بر تأثیر کاهش  مصرف موادمخدر.
•  سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها، با حمایت و تشویق به سرمایه‌گذاری دولت‌ها، سیاست‌گذاران و متخصصان مجری قانون، توجه آنان را به مزایای بلندمدت مداخله و پیشگیری زودهنگام، جلب کنند.
• توانمندسازی جوامع به ابزارها و منابع برای اجرای طرح‌های پیشگیری مبتنی بر شواهد، از دیگر بخش‌های است که موسسات خیریه و سازمان‌های غیردولتی می‌توانند به  تقویت انعطاف‌پذیری در برابر مصرف مواد مخدر و ترویج راه‌حل‌ها بپردازند.
• تسهیل گفتگو و همکاری میان ذینفعان یکی دیگر از روش‌های خیریه‌ها و موسسات مردم نهاد است که باعث  تقویت شیوه‌ها و سیاست‌های پیشگیری مبتنی شده و یک محیط حمایتی برای اشتراک‌گذاری دانش و نوآوری، را ایجاد و ترویج می‌کند.
• ترویج سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد و تجربیات، از سوی این موسسات منجر به تحقیقات علمی بهتر شده و باعث به اشتراک‌گذاری تجربیات و  بهترین شیوه‌ها  می‌شوند.
• با درگیر کردن جوامع،  آگاهی در مورد اهمیت مشارکت جامعه در طراحی، اجرای برنامه‌های پیشگیری مؤثر از مواد مخدر و توانمندسازی جوامع، افزایش می‌یابد و با توانمندسازی جوانان، دانش، مهارت‌ها و منابع، برای جوانان فراهم می‌شود  تا به عوامل تغییر در جوامع خود تبدیل شوند.
• تقویت ترویج همکاری بین‌المللی میان دولت‌ها، سازمان‌ها و جوامع برای توسعه و اجرای استراتژی‌هایی برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و جرایم سازمان‌یافته، با شناخت ماهیت جهانی مشکل مواد مخدر، بسیار ضروری است.

منابع:

سازمان ملل متحد

Office on Drugs and Crime

converging crises as illicit drug markets continue to expand

پی‌نوشت:

1-the Division for Policy Analysis and Public Affairs of UNODC

2-A PRACTICAL GUIDE FOR NGO PARTICIPANTS

3-World Drug Report 2023