به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، سیستم کمک‌های بشردوستانه در جهان با کمبود بودجه مواجه است. بحران‌های انسانی ناشی از تداوم جنگ‌ها و درگیری‌ها، تبعات اقتصادی ناشی از شیوع بیماری‌ها، تغییرات آب‌وهوایی، فقر، بیکاری و ناتوانی اقتصادی، عدم دسترسی به نیازهای اساسی و بروز بحران‌های مهاجرتی و پناهندگان باعث افزایش نیاز به کمک‌های بشردوستانه در قرن بیست‌ویکم شده است.

 این چالش‌ها باعث شده است تا سیستم کمک‌های بشردوستانه در جهان با فشارهای بزرگی روبه‌رو شود. ضمن آنکه این سیستم به دلیل کمبود بودجه و ‌ذهنیت استعماری‌ - تجاری دچار بحران کارآمدی نیز شده است. بسیاری از کارشناسان و متخصصان امور بر این باورند که سازمان‌ها و خیریه‌های محلی می‌توانند با بودجه‌های بسیار کمتر، خدمات بیشتر، مؤثرتر و کارآمدتری ارائه دهند.

 حکایت بومی‌سازی

 «تسه‌گا گیرما» (Tsega Girma) قبل از اینکه جنگ داخلی سال 2020 منطقه محل سکونتش در «تیگری اتیوپی» را  فرابگیرد، تاجری مرفه بود که لوازم‌التحریر و سایر کالاها را می‌فروخت. اما زمانی که کودکان گرسنه به دلیل درگیری در خیابان‌ها آواره شدند، او همه‌چیز را فروخت و از عواید آن برای خرید غذا برای آن‌ها استفاده کرد.

 پس از اتمام این پول، تسه‌گا از اتیوپیایی‌های خارج از کشور درخواست کمک مالی کرد. در اوج جنگ، بنیاد خیریه او (Emahoy Tsega Girma) روزانه به 240 هزار کودک غذا می‌داد و امروز بیش از یکسال پس از پایان جنگ، هنوز پنج‌هزار کودک که به دلیل ناامنی و جنگ نمی‌توانند به خانه بازگردند، تحت پوشش خیریه او هستند. در خیریه تسه‌گا، تمام غذاها به صورت محلی خریداری شده و توسط داوطلبان در محوطه یک کتابخانه متروکه تهیه می‌شود. تسه‌گا می‌گوید: «این کار اضطراری است. ما این کار را صرفاً برای زنده‌نگه‌داشتن کودکان انجام می‌دهیم.»

 مؤسسات خیریه محلی مانند خیریه تسه‌گا که توسط افراد بومی برای کمک به جوامع خود راه‌اندازی شده‌اند، قدیمی‌ترین شکل کمک‌های بشردوستانه است. اما این سازمان‌های محلی به شدت به سازمان‌های بین‌المللی و آژانس‌های سازمان ملل متکی هستند، آن‌ها با منابع و بودجه محدود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. اما با تمامی مشکلات و براساس اصول «بومی‌سازی»، مؤسسات خیریه محلی به عنوان روشی پایدارتر و مؤثرتر برای ارائه کمک و حمایت به جوامع نیازمند شناخته شده‌اند.

 اخیراً وزارت امور خارجه بریتانیا (FCDO) اعلام کرده است: «تا آنجا که امکان دارد از طریق نهادها و سازمان‌های محلی به کشورهای فقیر کمک خواهد کرد.» در همین حال، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) قصد دارد تا سال 2025 حداقل 25 درصد از بودجه خود را از طریق «شرکای محلی» هدایت کند و تا پایان دهه می‌خواهد حداقل 50 درصد از برنامه‌هایش توسط نهاد‌های محلی اجرا شود.

 لزوم تعهد سازمان‌های بین‌المللی‌‌‌ به بومی‌سازی

 تعهد به بومی‌سازی کمک‌ها، رویکرد خیلی جدیدی نیست. در سال 2016 و در کنفرانس سازمان ملل که در استانبول برگزار شد، بیش از 9 هزار مؤسسه خیریه و سازمان‌ غیردولتی در کنار آژانس‌های سازمان ملل متحد، گرد هم آمدند تا راهی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به صورت پایدار و مؤثر بیابند. یکی از نتایج کلیدی آن کنفرانس، تعهد به تخصیص 25 درصد از بودجه به «سازمان‌های محلی و ملی» تا سال 2020 بود. 

 ایده بومی‌سازی کمک‌ها در طول همه‌گیری کووید-19، زمانی که آژانس‌های امدادی به دلیل محدودیت‌های سفر، به شدت به شرکای محلی متکی شدند، مورد توجه بیشتری قرار گرفت. «اِمی کروم»؛ مشاور سیاست بشردوستانه و متخصص بومی‌سازی در آکسفام می‌گوید: «چند سال پیش، بومی‌سازی ایده غیر‌ممکنی بود اما اکنون کاملاً به ایده و جریان اصلی بشردوستی تبدیل شده است.» 

 چالش‌های بومی‌سازی

 با این حال، امروزه تنها دو درصد از پول اهداکنندگان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سازمان‌های محلی اختصاص می‌یابد. «کِنِدی اودِد»؛ رئیس سازمان «امید درخشان برای جوامع»(1) که یک سازمان مردمی در محله‌های فقیرنشین کنیا است می‌گوید: «سیستم کمک‌های بشردوستی هنوز با ذهنیت استعماری (انحصاری) فعالیت می‌کند و عمدتاً دانش فرهنگی سازمان‌هایی مانند نهادهای او را نادیده می‌گیرد. آن‌ها (آژانس‌های بین‌المللی کمک‌رسان) معتقدند که می‌توانند وارد یک جامعه شوند و اگر پول کافی داشته باشند مشکل را حل کنند. اما این شیوه‌ای نیست که شما بتوانید تغییر ایجاد کنید.»

 کمبود بودجه برای گروه‌های کمک‌رسانی محلی یا بومی‌سازی تا حدی نتیجه بحران مالی است که سیستم بشردوستی با آن مواجه است. سال گذشته (۲۰۲۳) سازمان ملل متحد تنها 43 درصد از بودجۀ مورد نظرش را از دولت‌ها دریافت کرد و در سال‌های اخیر منابع مالی به دلیل افزایش بحران‌های جهان همچون درگیری‌ها و تغییرات آب‌وهوایی، در حال کاهش‌اند. یک مقام ارشد امور بشردوستانه سازمان ملل می‌گوید: «سازمان‌های کمک‌رسانی بین‌المللی به دلیل تنگناهای مالی با سازمان‌های غیردولتی محلی رقابت می‌کنند، بنابراین به سختی آن‌ها را مورد حمایت قرار می‌دهند؛ چراکه نمی‌خواهند از بودجه خود صرف‌نظر کنند.»

 سازمان‌های اهداکننده کمک مالی و سازمان ملل یکی از موانع دیگر بومی‌سازی را فساد مالی و عدم حسابرسی دقیق می‌دانند. مشاور امور بشردوستانه در دفتر وزارت امور خارجه بریتانیا (FCDO) می‌گوید: «نیروی انسانی لازم برای تأمین مالی مستقیم سازمان‌های غیردولتی محلی معمولاً وجود ندارد و به جای تنظیم بودجه با چندین سازمان غیردولتی محلی، دادن بودجه به یک سازمان غیردولتی بین‌المللی و تفویض مسئولیت به آن‌ها بسیار کارآمدتر است.»

 در همین حال، اتحادیه اروپا نیز قوانینی دارد که از اعطای کمک‌های بشردوستانه به گروه‌های مستقر در خارج از این اتحادیه جلوگیری می‌کند. «جولیت دونا ایوکیا» از سازمان «توانمندسازی جامعه برای توسعه روستایی اوگاندا(2) می‌گوید: «سازمان‌های غیردولتی محلی معمولاً مقرون‌ به‌صرفه‌تر هستند و هزینه‌های سربار بسیار کمتری نسبت به سازمان‌های بین‌المللی دارند که به کارکنان خارجی با حقوق خوب متکی هستند. به عنوان مثال یک امدادگر غربی در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی، علاوه‌بر حقوق خود، ماهیانه دو هزار دلار فقط برای هزینه مسکن دریافت می‌کند. در واقع این پول به تنهایی می‌تواند حقوق چهار یا پنج کارمند یک سازمان‌ غیردولتی محلی را پرداخت کند. بازیگران محلی در مقایسه با بازیگران بین‌المللی، با منابع اندکی که دارند بسیار بیشتر عمل می‌کنند. در زمانی که بحران‌های بشردوستانه متعدد نه‌تنها در آفریقا بلکه در سطح جهانی وجود دارد اگر برای واکنش به بازیگران بین‌المللی متکی نباشید می‌توانید تأثیرات مهم‌تر و بیشتری داشته باشید.»

 «پل اشپیگل» از دانشگاه «جان هاپکینز» می‌گوید: «سیستم موجود (اتکا به آژانس‌های بین‌المللی) یک سیستم ناپایدار است. آژانس‌های سازمان ملل متحد و سازمان‌های غیردولتیِ بزرگ باید در جایگاه دوم قرار گیرند و اطمینان حاصل کنند که سازمان‌های غیردولتی ملی و محلی ظرفیت کافی برای پاسخگویی دارند.»

 ایوکیا استدلال می‌کند که سازمان‌های غیردولتی محلی نسبت به ذی‌نفعان خود پاسخگوتر هستند. ضمن آنکه آن‌ها در موقعیت بهتری برای کمک به جوامع خود قرار دارند. وی می‌گوید: «دسترسی سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی به جوامع آسیب‌دیده دشوار است، درحالی‌که ما بخشی از جوامعی هستیم که به آن‌ها خدمت می‌کنیم. ما قبل، حین و بعد از یک فاجعه آنجا هستیم.» 

 نمونه‌هایی از تجربه بومی‌سازی

 آژانس‌های سازمان ملل به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده توسط دولت اتیوپی، در سال‌های گذشته در مواردی نمی‌توانستند کمک‌های خود را تحویل دهند و در چنین شرایطی بود که سازمان‌های محلی به کمک آمدند. یا در سودان شبکه‌های داوطلب به نام اتاق‌های واکنش اضطراری نقش مشابهی را در جنگ  ایفا کردند و غذا و دارو را به مردم پشت خط مقدم می‌رساندند.

 «سازمان دیده‌بان جهانی سالمندی» از مؤسسات بین‌المللی پیشرو در زمینه بومی‌سازی است. این مؤسسه در طول دهه‌ها فعالیت، در سال‌های اخیر در حال تبدیل دفاتر منطقه‌ای خود به سازمان‌های محلی مستقل و خودتنظیم‌کننده است. هنگامی که این روند تکمیل شود، این سازمان بین‌المللی تنها نقش حمایتی را ایفا خواهد کرد؛ زیرا مدیران این سازمان معتقدند که در بومی‌سازی، سازمان‌های محلی دارای مشروعیت و دانش زمینه‌ای هستند که سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی فاقد آن بوده و  همچنین آنان درک بهتری از مشکلات داشته و در عین‌حال راه‌حل‌های مناسب را نیز می‌دانند.

 آکسفام(4) یکی دیگر از آژانس‌های بزرگ محسوب می‌شود که در حال بومی‌سازی بسیاری از فعالیت‌های خود است. این سازمان بزرگ غیردولتی بین‌المللی با  انتقال وظایف به شرکای محلی، تعداد کارمندان دفتر خود در کنیا را از 85 نفر به کمتر از 10 نفر کاهش داده است. همچنین شبکه‌هایی از سازمان‌های غیردولتی محلی راه‌اندازی کرده است تا به آن‌ها کمک کند که با همکاری یکدیگر کارآمدتر کار کنند.

 آکسفام و همچنین سازمان «HelpAge» از 40 سازمان غیردولتی بین‌المللی هستند که منشور تغییر متعهد به بومی‌سازی را امضا کرده‌اند. یکی از مدیران آکسفام یعنی «کروم» از آژانس‌های کمک‌رسانی انتقاد می‌کند که مسئولیت‌هایی مانند تحویل غذا را با عقد قراردادهای فرعی به سازمان‌های غیردولتی محلی واگذار می‌کنند و آن را محلی‌سازی می‌نامند. او می‌گوید: «این رویه بومی‌سازی نیست و اساساً صورت مسئله را تغییر نمی‌دهد. هدف این است که بازیگران محلی دستور کار واکنش‌های بشردوستانه را تعیین کنند و کل سیستم بشردوستانه کمتر تحت سلطه بین‌المللی قرار گرفته و به صورت محلی رهبری شود.»

 کروم می‌افزاید: «سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی مانند آکسفام هنوز می‌توانند نقشی در سیستم کمک‌رسانی محلی ایفا ‌کنند که شامل جمع‌آوری کمک‌های مالی، ارائه تخصص فنی به نهاد‌های کمک‌رسانی محلی و لابی با دولت‌ها برای تغییر سیاست‌ها می‌شود. او باور دارد که گروه‌های بین‌المللی نباید پاسخ‌های بشردوستانه را طراحی کنند بلکه باید به عنوان شریکی در حمایت از بازیگران محلی حضور داشته باشند.»

گزارش از شورانگیز داداشی

منبع اصلی گزارش: گاردین

1- Shining Hope for Communities

2 - Community Empowerment for Rural Development

3- HelpAge International

4- Oxfam