شهربهشهرِ ایران «با من بخوان»
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، بیش از ده سال است که پویش «با من بخوان» با چشماندازی وسیع پیش میرود و با هدف کتابرسانی و کتابخوانی جمعی به شهرها و روستاها سرمیزند. این پویش در سال ۱۳۸۷ در مؤسسهٔ پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان شکل گرفت تا کتاب را به دست کودکان کمبرخوردار برساند؛ کودکانی که در شرایط دشوار، روستاهای دورافتاده یا مناطق بحرانزده زندگی میکنند و کمتر به کتابهای باکیفیت دسترسی دارند. بههمین بهانه، در ادامه به جزئیات اجرای این طرح جذاب و آنچه در اتاق فکر آن میگذرد، بررسی میکنیم.
ایدهپرداز این طرح، زهره قایینی؛ پژوهشگر برجستهٔ ادبیات کودک و نویسندهٔ مجموعهٔ دهجلدی «تاریخ ادبیات کودکان» است که سالهاست برای برقراری عدالت آموزشی تلاش میکند. قایینی با تجربهٔ حضور در رویدادهای بینالمللی کتاب کودک، به این باور رسیده که دسترسی به کتاب از حقوق بنیادین هر کودک و بهاندازه حق سلامت و امنیت مهم است شعار «با من بخوان» نیز بر این نگاه استوار است که همهٔ کودکان سزاوار کتابهای باکیفیتاند.
درخشش جهانی؛ جایزهٔ آیرید ۲۰۲۲ (IBBY-iREAD 2022)
درخشش زهره قایینی در جایزهٔ جهانی «آیرید» در سال ۲۰۲۲ رویدادی مهم بود. این جایزه به کنشگران مؤثر در گسترش فرهنگ مطالعه در جهان تعلق میگیرد و انتخاب زهره قایینی از ایران، با توجه به خدمات بسیارش به کودکان کمبرخوردار ایرانی و افغانستانی، بازتاب گستردهای یافت و نشان داد برنامهٔ «با من بخوان» نمونهای موفق از فعالیتهای ترویج خواندن میان فارسیزبانان است.
درحقیقت، در این پویش، کتابخانهها معنا و کارکرد تازهای پیدا میکنند و کتابخانههای خاموش و کمرفتوآمد مدارس، به فضاهایی زنده و کودکمحور تبدیل میشوند. با وجود این طرح، کتابها دیگر در قفسهها زندانی نیستند و در تجربههای هنری، گفتوگوهای جمعی، نمایش و فعالیتهای خلاق حضور دارند. البته بیروحی کتابخانههای رسمی را باید پیامد نظام آموزشی دانست؛ نظامی که کتاب غیردرسی را حاشیهنشین کرده، اما «با من بخوان» کتاب را به متن زندگی کودک بازمیگرداند.
بلندخوانی؛ وقتی کلمات از کتابها بیرون میآیند
زهره قایینی معتقد است کتاب اگر خوانده نشود، چیزِ بیروحی میماند؛ اما با بلندخوانی از نو زنده میشود. بنابراین در مرکز این پویش، بلندخوانی جایگاه ویژهای دارد. بلندخوانی تنها به معنای خواندن متن نیست؛ لحظهای است که کودک و بزرگسال در تجربهای مشترک غوطهور میشوند، کلمات از کتاب بیرون میآیند و در خوانشی جمعی جان تازهای میگیرند. پژوهشها نشان میدهد این لحظهٔ ساده اما مؤثر، شوق یادگیری را در کودکان بیدار میکند. از نظر اعضای پویش «با من بخوان»، بلندخوانی دایرهٔ واژگان، تمرکز، تخیل، مهارتهای زبانی و حتی توانایی کودک را در یادگیریهای آینده تقویت میکند. از جمله نتایج این طرح در میان کودکان کار پایهٔ سوم تا نهم باید به افزایش اعتمادبهنفس، گسترش دایرهٔ واژگان، رشد مهارتهای اجتماعی و تقویت هوش عاطفی آنها اشاره کرد. پرورش قدرت تخیل و شکلگیری روحیهٔ پرسشگری از دیگر نتایج برنامههای بلندخوانی کتاب است.
فرآیند احیای کتاب در پویش «با من بخوان»
چنانکه ذکر شد، در مدرسههای رسمی، کتابخانه بیشتر در حکم انبار کتاباند و حضور دانشآموزان در آن محدود به رفع نیاز درسی است. اما در پویش «با من بخوان»، کتابخانه به آزمایشگاهی زنده تبدیل میشود. قایینی این فرآیند را «احیای کتاب» مینامد و معتقد است کتاب باید فعالیت بیافریند، نه آنکه فقط توزیع شود. از همینرو «با من بخوان» کنشی فراتر از کتابرسانی است؛ چراکه تجربه میسازد، پیوند عاطفی ایجاد میکند و به کودک این امکان را میدهد که جهان را از دریچهٔ متن از نو بسازد.
پیوند کتابهای درسی و غیردرسی برای یادگیری عمیقتر
یکی دیگر از نوآوریهای این پویش، کنارهمنشاندن کتابهای غیردرسی و محتوای درسی است. این شیوه، فهم مفاهیم دشوار را آسانتر میکند و کودک را از یادگیری حافظهمحور دور میسازد. اعضای برنامه بر این باوراند که سواد عمیق را کتاب غیردرسی میسازد، نه کتاب رسمی. بنابراین این روش به یادگیری معنادار، تقویت مهارتهای تحلیلی، مشاهدهگری و اندیشهی دانشآموزان کمک میکند.
پویشی سازگار با بحرانهای طبیعی و اجتماعی
«با من بخوان» طرح ترویج خواندن در ایران است که برای شرایط بحرانی مدلهای ویژه طراحی کرده و تاکنون بارها در شرایط زلزله، سیل، جنگ و مهاجرت اجرا شده است. در چنین موقعیتهایی، بلندخوانی به کودک احساس امنیت میدهد و فرصتی برای کاهش تنش و بازسازی ارتباط او با جهان پیرامون فراهم میسازد. به بیان دیگر، وجود کتاب و فعالیتهای همراه با آن، به بازگشت آرامش و حفظ روحیه کودکان خواهد انجامید.
مهربانی و عدالت؛ ستون اصلی پویش «با من بخوان»
«با من بخوان» بیش از هر گروهی، توجهش را به کودکان مناطق حاشیهای، بچههای کار و کودکانی که امکان تجربهٔ کودکی ندارند، معطوف کرده است. هدف نهایی این طرح بازگرداندن حق «کودکی کردن» است؛ هدفی که تنها از طریق اعتماد به معلمان بومی و تربیت مروجان محلی میسر میشود. فضاهای این برنامه صمیمی، امن و انسانیاند؛ جایی که کودک میتواند بیهراس بیندیشد، سؤال بپرسد و خیالپردازی کند.
«با من بخوان»؛ تجربهای از جنس آگاهی
زهره قایینی و گروه پژوهشیاش نشان دادهاند که خواندن، اگر در بستری درست و برابر اتفاق بیفتد، آیندهٔ کودکان را دگرگون میکند. در این برنامه، کتاب زنده است؛ احساس میآفریند و به کودکیهای کمرنگ شده، فرصتی برای دوباره زیستن میدهد. درحقیقت، «با من بخوان» تنها یک طرح ترویج خواندن نیست؛ نقشهای برای حفظ روحیه و امید است. امیدی که با یک صدای گرم، یک صفحه آگاهی و یک نگاه انسانی شکل میگیرد و میتواند سرنوشت هزاران کودک را از نو ترسیم کند. هر کتاب در این مسیر نسیمی از خیال و روشنایی است که کودکان را به کشف جهان درون و بیرون دعوت میکند.
