هیچ فردی نباید به‌خاطر معلولیت از خدمات محروم بماند/ شعار ما، فراگیرسازی جامعه و تلفیق اجتماعی افراد دارای معلولیت است
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، سیدجواد حسینی؛ رئیس سازمان بهزیستی کشور، روز شنبه ۸ آذرماه ۱۴۰۴ به مناسبت آغاز هفته گرامی‌داشت افراد دارای معلولیت، در یک نشست خبری در سازمان بهزیستی با اصحاب رسانه گفت‌وگو کرد.
آمار جامع سازمان بهزیستی در مورد افراد دارای معلولیت در ایران و جهان
حسینی، بخش نخست صحبت‌هایش را با تکیه بر شعار این هفته مبنی بر فراگیرسازی جامعه و تلفیق اجتماعی افراد دارای معلولیت آغاز کرد و گفت: هدف از این شعار فرهنگ‌سازی است تا معلولیت به‌عنوان یک نقص دیده نشود بلکه شکلی از زندگی باشد و هیچ فردی به‌خاطر معلولیت از خدماتی محروم نماند. سازمان بهزیستی با تکیه بر سه اصل تمامیت، کفایت و عدالت تلاش می‌کند تا تمام جامعه هدف، از خدمات این سازمان برخوردار شوند.
وی از اهمیت تحقق قانون حمایت از افراد دارای معلولیت و بندهای ۳۲گانه آن سخن گفت و با اشاره به رویکرد عدالت‌خواهانه رئیس‌جمهور و تأکید بر مشارکت‌جویی و محله‌محوری، گفت: ۱۳ چرخش تحول‌آفرین و ۱۲ راهبرد مشارکتی برای رسیدن به این اهداف تهیه و تنظیم شده است.
هدف از شعار «فراگیرسازی جامعه و تلفیق اجتماعی افراد دارای معلولیت» فرهنگ‌سازی است تا معلولیت به‌عنوان یک نقص دیده نشود بلکه شکلی از زندگی باشد و هیچ فردی به‌خاطر معلولیت از خدماتی محروم نماند.
پیش از پرداختن به مباحث اصلی، حسینی به وضعیت معلولیت در دنیا و ایران اشاره کرد: بیش از ۱۶ درصد جمعیت جهان، معادل یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر، دارای نوعی معلولیت هستند و بر اساس آخرین برآوردها این آمار در ایران نزدیک به ۱۱.۸ درصد است؛ یعنی حدود ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر دارای نوعی معلولیت در کشور وجود دارند. ۴.۴ درصد افراد دارای معلولیت جهان زیر ۱۵ سال و ۳۳ درصد بالای ۶۵ سال هستند. در ایران یک میلیون و ۶۴۵ هزار و ۶۳۷ نفر از افراد دارای معلولیت، تحت پوشش خدمات سازمان بهزیستی قرار دارند که بیشترین گروه سنی آنان بین ۳۵ تا ۴۵ سال با شمار ۳۶۵ هزار و ۹۱۸ نفر است. همچنین ۲۴۲ هزار نفر بالای ۶۰ سال و ۲۶ هزار کودک زیر ۴ سال دارای معلولیت‌اند و ۲۱۴ هزار و ۵۶۷ کودک نیز تحت پوشش بهزیستی هستند.
ترکیب انواع معلولیت‌ها در جهان به گفته رئیس سازمان بهزیستی چنین است: ۱.۸ درصد افراد دارای معلولیت دارای معلولیت‌های ذهنی، شناختی، تکاملی، رشدی و روانی‌اند، ۴.۶ درصد دارای معلولیت جسمی-حرکتی، ۱.۸ درصد شنوایی، ۳.۶ درصد بینایی و حدود ۰.۸ درصد دارای معلولیت صوت و گفتار هستند. از میان افراد دارای معلولیت در ایران، چهار میلیون و ۳۰۶ هزار نفر معادل ۴۰.۷ درصد معلولیتشان علل ژنتیکی دارد و ۵۹.۳ درصد معلولیت‌ها اکتسابی است که معادل ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می‌شود.
در زمینه شدت معلولیت نیز حسینی گفت: از میان بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار فرد تحت پوشش، بیشترین تعداد مربوط به افراد دارای معلولیت شدید است که ۶۲۱ هزار و ۲۱۴ نفر را شامل می‌شود و پس از آن افراد دارای معلولیت با شدت خفیف و متوسط و در نهایت معلولیت خیلی شدید با بیش از ۱۰۶ هزار نفر قرار دارند. از حیث جنسیت نیز در کشور به‌طور کلی ۱۱.۸ درصد زنان و ۱۱.۲ درصد مردان دارای معلولیت‌اند، اما در میان افراد تحت پوشش بهزیستی تعداد مردان بیشتر است؛ بیش از یک میلیون مرد و ۶۲۰ هزار زن معلول از خدمات سازمان بهره‌مندند.
در مورد وضعیت تک‌معلولیتی و چندمعلولیتی، آمار سازمان چنین است: از حدود ۱۲درصد افراد دارای معلولیت کشور، ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر (۷.۵ درصد) تک‌معلولیتی و ۴ درصد یعنی ۳۹۰ هزار و ۵۶۰ نفر چندمعلولیتی هستند. از میان افراد تحت پوشش نیز یک میلیون و ۲۵۵ هزار و ۷۷ نفر تک‌معلول و ۳۹۰ هزار و ۵۶۰ نفر چندمعلولیتی‌اند.
۲۸ ماده از قانون حمایت از افراد دارای معلولیت، یعنی ۸۲ درصد مواد، در مرحله اجرا قرار دارند و ۶۱ درصد آن‌ها به‌نسبت کامل اجرا می‌شوند. اما ۲۱ درصد هنوز اجرا نشده و نیازمند اعتبار ویژه‌اند.
توجه به قانون حمایت از افراد دارای معلولیت
حسینی با اشاره به قانون حمایت از افراد دارای معلولیت گفت: این قانون در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده و شامل ۳۴ ماده، ۱۲۹ تبصره و ۱۰ فصل است که سازمان بهزیستی کاملاً با مفاد آن آشناست. وی توضیح داد که اجرای قانون تا حد زیادی وابسته به اعتبارات دولتی است و در بودجه سال ۱۴۰۴ اعتبارات این حوزه با رشد ۸۱ درصدی همراه بوده است: از اعتباری حدود ۲ هزار میلیارد تومان در آغاز دولت چهاردهم به بیش از ۲۳ هزار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان رسیده است. در سال ۱۴۰۳، ۱۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافت که ۱۶ درصد نیاز قانون را پوشش می‌داد و امسال با ۲۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان، ۲۲ درصد نیاز قانون تأمین شده است. سازمان همواره در تلاش برای افزایش این اعتبارات است.
رئیس سازمان بهزیستی کشور توضیح داد: بررسی‌های ما نشان می‌دهد ۲۸ ماده از قانون یعنی ۸۲ درصد مواد در مرحله اجرا قرار دارند و ۶۱ درصد این مواد به نسبت کامل اجرا می‌شوند اما ۲۱ درصد هنوز کامل اجرا نشده و نیازمند اعتبار ویژه‌اند. موارد اصلی نیازمند اعتبار شامل ماده ۲۷ و ماده ۷ درباره پرداخت حداقل دستمزد به افراد دارای معلولیت شدید و خیلی شدید و حق پرستاری است. همچنین ۱۸ درصد مواد قانون یعنی ۶ ماده نیاز به ابهام‌زدایی قانونی دارند، مانند الزام ارائه رایگان اماکن ورزشی به افراد دارای معلولیت. ماده ۲۹ که مرکز آمار ایران را مکلف به سرشماری افراد دارای معلولیت کرده نیز از جمله موضوعاتی است که در دستور رفع قرار دارد و قرار است با حضور معاون اول رئیس‌جمهور بررسی و پیگیری شود.
ضرورت تحول ساختاری و چرخش‌های سیاستی
حسینی افزود: برای اجرای کامل قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت و انجام مأموریت‌های ۱۰۷ گانه سازمان بهزیستی لازم بود تحولاتی ایجاد شود زیرا وضعیت موجود قادر به تحقق تمامیت، کفایت و عدالت نیست. وی توضیح داد: تمامیت یعنی اینکه هیچ‌کس از خدمات جا نماند، کفایت یعنی خدمات با استانداردهای عدالت‌محور پوشش داده شوند و عدالت یعنی خدمات براساس شیوه‌ای عادلانه ارائه شوند. از این رو ۱۳ چرخش تحول‌آفرین هدف‌گذاری شده است.
چرخش‌های مذکور شامل گذار از سیاست یارانه‌بگیری صرف به سمت استقلال‌گرایی و توانمندسازی، از رویکرد مرکزگرا و مؤسسه‌محور به خانواده‌محور، از سیاست‌گذاری قطبی‌ساز به سیاست عدالت‌محور مبتنی بر فرصت‌های برابر، از سیاست متمرکز به رویکرد مشارکت‌جویانه و تمرکززدا، از ساختارگرایی سازمانی به سیاست محله‌محور و اجتماع‌محور، از رویکرد انزواجویانه به رویکرد اجتماعی، از سیاست تفکیک‌گرایانه به سیاست فراگیر و تلفیق‌ساز، از نگاه پاتولوژیک و آسیب‌شناسانه به رویکرد رشدمدار و پیشگیرانه، از توانبخشی مرسوم به توانبخشی معنوی و هنری و ورزشی، از نظام تصمیم‌گیری محفلی به نظام تصمیم‌گیری دانش‌بنیان و علم‌محور، از سیاست سالمندی مخاطره‌آمیز به سیاست سالمندی سالم، از تکیه صرف بر منابع دولتی به خلق فرصت‌های متنوع و جدید و از مدیریت اداری سنتی به استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی است. حسینی تأکید کرد اگر این چرخش‌ها محقق نشود، همچنان بردار خدمات از بردار نیازهای قانونی عقب خواهد ماند. در اهداف سازمان بهزیستی بر عملیاتی‌شدن این چرخش‌ها بر فعالیت‌های اجتماع‌محور، مشارکت‌جویانه و محله‌محور تأکید شده و در جلسات آتی با دولت ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بهزیستی برای تحقق این سیاست‌ها ارائه خواهد شد.
دومین مجوز برگزاری آزمون استخدامی افراد دارای معلولیت از سازمان اداری و استخدامی دریافت شده و بیش از ۴ هزار معلول بر اساس ظرفیت ادارات استخدام خواهند شد.
رویکردهای مشارکتی و داوطلبی
رئیس سازمان از طراحی ۱۲ رویکرد مشارکتی خبر داد که شامل توسعه موضوعی، توسعه جغرافیایی، توسعه قشری، شبکه‌سازی و برندسازی، تسهیل و تسریع مجوزدهی، توسعه مسئولیت اجتماعی، توانمندسازی تشکل‌ها و نظارت همراه با مشارکت آن‌ها است. وی گفت که اعطای مجوزها از ۳۶ درصد به ۹۸ درصد رسیده و نظام‌نامه تعامل دولت و بخش غیردولتی طراحی شده است. همچنین شبکه داوطلبان توسعه یافته و اکنون ۱۲۰ هزار داوطلب در قالب ۱۱ هزار گروه محله‌محور فعالیت می‌کنند که مشارکت را ۴۰ درصد افزایش داده است. سال گذشته ۶ هزار میلیارد تومان کمک مردمی جمع‌آوری و ۶ هزار جهیزیه تأمین شد؛ امسال تاکنون ۳ هزار میلیارد تومان جمع‌آوری شده و هدف‌گذاری تأمین ۱۰ هزار جهیزیه تا پایان سال صورت گرفته است.
طرح‌ها و پایلوت‌ها
طرح سلام به‌صورت پایلوت در ۳۱ استان اجرا شده و سه طرح پاتوق سالمندی، غربالگری استعدادیابی و مهارت‌آموزی نوجوانان و CBR شهری با ۲۰۰ پایگاه فعال شده‌اند. همچنین تعاونی محله‌یار در چهار استان افتتاح شده و غربالگری سلامت چشم سالمندان در حال انجام است.
پروژه‌های هفته گرامی‌داشت افراد دارای معلولیت
حسینی اعلام کرد: در هفته افراد دارای معلولیت ۴۴۵ مرکز افتتاح می‌شود که شامل ۴۹ مرکز توانبخشی، ۱۵ پروژه توانبخشی مبتنی بر جامعه به ارزش ۴۴۵ میلیارد تومان، ۳۸۱ پروژه مسکن و اشتغال به ارزش ۶۴۶ میلیارد تومان و ۳۵ پروژه کلنگ‌زنی به ارزش ۳۴۱ میلیارد تومان است.
در دولت چهاردهم بیش از ۸۷ هزار فرصت شغلی برای افراد دارای معلولیت ایجاد شده که نسبت به آغاز فعالیت دولت بیش از ۴ درصد رشد داشته است. برای پایدارسازی شغلی نیز شبکه تسهیل‌گران شغلی راه‌اندازی شده که بیش از ۱۰۰ هزار فرد دارای معلولیت را تحت پوشش دارد.امسال ۳۵ ساختگاه پنل خورشیدی برای اشتغال ۲۱ هزار فرد دارای معلولیت راه‌اندازی می‌شود.
اشتغال و مسکن
دومین مجوز برگزاری آزمون استخدامی افراد دارای معلولیت از سازمان اداری و استخدامی دریافت شده و بیش از ۴ هزار معلول بر اساس ظرفیت ادارات استخدام خواهند شد؛ این آزمون تا پایان سال برگزار می‌شود. در دولت چهاردهم بیش از ۸۷ هزار فرصت شغلی برای افراد دارای معلولیت ایجاد شده که نسبت به آغاز فعالیت دولت بیش از ۴ درصد رشد داشته است. سامانه خدمات اشتغال طراحی شده و تا امروز بیش از یک میلیون نفر در آن ثبت‌نام کرده‌اند. برای پایدارسازی شغلی نیز شبکه تسهیل‌گران شغلی راه‌اندازی شده که بیش از ۱۰۰ هزار فرد دارای معلولیت را تحت پوشش دارد. برنامه‌ریزی شده امسال ۳۵ ساختگاه پنل خورشیدی برای اشتغال ۲۱ هزار فرد دارای معلولیت راه‌اندازی شود.
در حوزه مسکن نیز تاکنون ۲۰۷ هزار واحد مسکونی پس از انقلاب برای فرد دارای ساخته شده و اکنون ۵۰ هزار واحد در دست احداث است. در طرح نهضت ملی مسکن ۴۲ هزار و ۳۵۸ تخصیص پروژه انجام شده است که ۶۳ درصد عملیات آن آغاز شده و ۴ هزار پروژه پیشرفت فیزیکی بالای ۷۰ درصد دارند. در شورای عالی مسکن ۲۰ همت سهم تسهیلات مسکن حمایتی و ۶ همت از صندوق ملی مسکن اختصاص یافته و امسال تعهد ساخت ۱۰ هزار مسکن وجود دارد؛ پرداخت بلاعوض مسکن نیز از ۲۰۰ میلیون به ۳۰۰ میلیون تومان افزایش یافته است.
مناسب‌سازی اماکن و حمل‌ونقل
حسینی گفت: ۳۴ هزار ساختمان دولتی بازرسی شده و هرچند روند مناسب‌سازی کند است اما میزان دسترس‌پذیری به ۵۶ درصد رسیده و در حال رشد است. در حوزه دسترسی الکترونیک نیز ۹۵ درصد وبگاه‌ها دسترس‌پذیر شده‌اند. از ۱۲۰ مجتمع بین‌راهی، ۴۳ درصد مناسب‌سازی شده‌اند که قابل قبول نیست و باید افزایش یابد. ۸۵ درصد ایستگاه‌های راه‌آهن مناسب‌سازی شده و واگن‌های قطار تا پایان سال به سمت دسترس‌پذیری کامل می‌روند. وضعیت مناسب‌سازی فرودگاه‌ها نیز مطلوب گزارش شده است. در حمل‌ونقل عمومی، از ۱۵۸ ایستگاه مترو تهران ۳۳ درصد مناسب‌سازی شده، در مشهد تمام ایستگاه‌های مترو مناسب‌سازی شده‌اند و در شیراز از ۲۲ ایستگاه، ۱۹ ایستگاه مناسب‌سازی شده‌اند. سرانه ایاب‌و‌ذهاب افراد دارای معلولیت از دو میلیون تومان به پنج میلیون تومان افزایش یافته است.
پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران
در مقابل یک مورد خودکشی موفق، ۲۰ مورد خودکشی ناموفق وجود دارد که نباید رها شوند و مطالعات نشان می‌دهد ریسک تکرار در افرادی که خودکشی ناموفق داشته‌اند، بسیار بالاتر است. در مرکز مشاوره طرحی در تهران برای افرادی که خودکشی ناموفق داشته‌اند یا زمینه خودکشی دارند در حال اجراست و امیدواریم با توسعه آن، حداقل ۵۰ درصد خودکشی کاهش یابد.
در پایان نشست، حسینی در پاسخ به پرسشی درباره اقدامات بهزیستی برای پیشگیری از خودکشی گفت: در مقابل یک مورد خودکشی موفق، ۲۰ مورد خودکشی ناموفق وجود دارد که نباید رها شوند و مطالعات نشان می‌دهد ریسک تکرار در افرادی که خودکشی ناموفق داشته‌اند، بسیار بالاتر است؛ بنابراین باید مداخله کنیم. وی افزود: در مرکز مشاوره طرحی در تهران برای افرادی که خودکشی ناموفق داشته‌اند یا زمینه خودکشی دارند در حال اجراست و امیدواریم با توسعه آن، حداقل ۵۰ درصد خودکشی کاهش یابد.
در خصوص نگرانی‌ها درباره موازی‌سازی فعالیت‌های محله‌محور میان دستگاه‌ها، حسینی گفت: نگران موازی‌کاری نباشید؛ بلکه باید سایر دستگاه‌ها را تشویق به ورود به این عرصه کنیم چون خدمات توانمندسازی نیازمند تعامل و مشارکت گسترده است و این فعالیت‌ها با نظارت وزارت کشور به سمت هم‌افزایی حرکت خواهند کرد.
کودکان کار
حسینی درباره کودکان کار گفت: طی چند سال اخیر بالغ بر ۵ هزار کودک کار و هزار کودک کار خیابانی ساماندهی شده‌اند و تعداد کودکان کار و خیابان به‌طور معناداری کاهش یافته است. ما کار کودک را نمی‌پذیریم؛ به‌ویژه کار کودک خیابانی قابل قبول نیست. در فصل زمستان نیز تمامی امکانات حمایتی که برای دیگر گروه‌ها فراهم می‌شود، برای کودکان نیز فراهم خواهد شد.