از درمان تا دیپلماسی؛ نقش خیریه‌های چینی در بازسازی نظام سلامت و توسعه بشردوستی در آفریقا
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، بیش از چند دهه است که خیریه‌های چینی در قاره آفریقا، در چارچوب سیاست‌های حمایتی دولت چین، به ارائه خدمات گسترده مشغول هستند. در کشور بوتسوانا در جنوب آفریقا، از سال ۱۹۸۱ تاکنون، هفده گروه از پزشکان و پرستاران برای کار در بیمارستان‌های محلی دو شهر «گابورون» و «فرانسیستاون» اعزام شده‌اند که در مجموع بیش از ۵۰۰ کادر پزشکی را شامل می‌شود. تاکنون بیش از سه میلیون بیمار از طریق این گروه‌ها تشخیص و درمان شده‌اند و فناوری‌ها و تجهیزات پزشکی جدیدی نیز به سیستم سلامت این کشور وارد شده است.
تقدیر دولت بوتسوانا از خیریه‌های چینی
به همین مناسبت، نلسون راماتوانا، وزیر دادگستری بوتسوانا، در نشستی ویژه از خیریه‌ها و تیم‌های پزشکی چینی به‌دلیل نقش‌آفرینی در تقویت نظام سلامت کشورش تقدیر کرد. او ضمن قدردانی از حمایت‌های ارائه‌شده در زمانی که دولت بوتسوانا با چالش‌های مالی و کمبود منابع روبه‌روست، تأکید کرد که این همکاری‌ها تأثیری چشمگیر بر بهبود سلامت جوامع محلی داشته است. در این مراسم، «فن یونگ»، سفیر چین در بوتسوانا، نیز با اشاره به اهمیت روابط دیپلماتیک، اقتصادی و سلامت‌محور میان دو کشور، این تعاملات را مصداقی از همکاری استراتژیک دانست. او خدمات تیم‌های پزشکی چینی در جامعه محلی «موکولودی» و نقش آن‌ها در آموزش‌های بهداشتی، غربالگری بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت و فشار خون بالا و ارائه مشاوره‌های تخصصی را از عوامل کلیدی تقویت نظام سلامت بوتسوانا عنوان کرد.
سازمان‌های خیریه چینی و کمک‌های بشردوستانه در آفریقا
با ظهور سیاست «خروج» چین، سازمان‌های غیردولتی این کشور در دهه‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا نقش بین‌المللی خود را گسترش داده و خود را به‌عنوان ارائه‌دهندگان رفاه اجتماعی و خدمات اساسی، به‌ویژه در آفریقا، معرفی کنند. در پی تغییر فضای بشردوستانه جهانی و رشد پدیده آوارگی در این قاره، تمرکز این سازمان‌ها از کمک‌های مقطعی به سمت ظرفیت‌سازی و توسعه اقتصادی پایدار تغییر یافته است.در این میان، بنیاد فقرزدایی چین (CFPA) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های سازمان‌های غیردولتی این کشور، پروژه‌های متعددی را در کشورهای اتیوپی، سودان و اوگاندا اجرا کرده است.
از «دادن ماهی» تا «آموزش ماهیگیری»
یک پژوهشگر حوزه سازمان‌های بین‌المللی، ینگ‌ژی ژائو، در مقاله‌ای اشاره می‌کند که اگرچه NGOهای چینی با چالش‌های متعددی در آفریقا روبه‌رو هستند، اما قادر به «آموزش ماهیگیری»اند؛ به این معنا که به‌جای کمک‌های مقطعی، مردم را به یادگیری مهارت و خوداتکایی برای توسعه پایدار ترغیب می‌کنند. او معتقد است سازمان‌های چینی در کنار کمک‌های فوری، نقشی فزاینده در توانمندسازی جوامع محلی دارند و به بازیگرانی اثرگذار در عرصه بشردوستی بین‌المللی تبدیل شده‌اند — صحنه‌ای که سال‌ها تحت نفوذ سازمان‌های غربی با پیشینه استعماری قرار داشت.
از روابط دولت‌محور تا ظهور NGOهای چینی
تعامل چین با کشورهای آفریقایی در حوزه خیریه و توسعه تا مدت‌ها در قالب روابط دولت با دولت تعریف می‌شد. اما با ظهور نسل نخست سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی چینی، این روند وارد مرحله‌ای تازه شد. بر اساس پژوهش مؤسسه بین‌المللی توسعه پایدار (IISD) در سال ۲۰۱۳، همکاری‌های بشردوستانه چین در کنار سرمایه‌گذاری خارجی در آفریقا، به‌دور از چارچوب‌های سنتی غربی، به‌تدریج رشد یافته است. با افزایش حضور چین در قاره سیاه، مرز میان «کمک‌های بشردوستانه» و «کمک‌های توسعه‌ای» روزبه‌روز نامحسوس‌تر می‌شود.
ساختار نهادی و بودجه کمک‌های چینی
پروژه‌های تحت مدیریت اداره همکاری‌های توسعه بین‌المللی چین (CIDCA) از سال ۲۰۱۸، با بودجه‌ای حدود ۱۸ میلیون دلار، به پلتفرم مرکزی کمک‌رسانی کشور تبدیل شده‌اند. این اداره طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها را در حوزه‌های مختلف هدایت می‌کند. از نظر جغرافیایی، پروژه‌های مرتبط با توسعه ارتباطات از راه دور عمدتاً در کشورهای واقع در مسیر «جاده ابریشم جدید» متمرکزند، در حالی‌که فعالیت‌های امدادی و بشردوستانه بیش از همه به آفریقا اختصاص یافته‌اند. در این میان، همکاری پزشکی و واردات مواد غذایی دو محور اصلی مشارکت چین و آفریقا را تشکیل می‌دهد. این هم‌پوشانی میان بخش بشردوستی و زیرساختی، چین را قادر ساخته تا با استفاده از ظرفیت شرکت‌های بزرگ دولتی، خدمات اجتماعی و پزشکی را در کشورهای میزبان ارائه دهد.
برای نمونه، در نیجر، شرکت دولتی «سینو-اورانیوم» در کنار پروژه‌های معدنی خود، با همکاری خیریه‌های وابسته، ساخت بیمارستان «نیامی» را برعهده گرفت. همچنین در جمهوری دموکراتیک کنگو، برنامه «کنترل و پیشگیری از ابولا» با اعزام تیم‌های پزشکی از سوی دولت و سازمان‌های خیریه چینی تقویت شد. بر اساس اعلام وزارت امور خارجه چین، حدود هزار پزشک و ۴۵ تیم پزشکی در ۴۵ کشور آفریقایی از سوی دولت یا خیریه‌های وابسته به شرکت‌های تجاری این کشور فعالیت می‌کنند.
چین؛ از اهداکننده نوظهور تا قدرت بشردوستانه
ارائه کمک‌های بشردوستانه از سوی چین پدیده‌ای است که از سال ۲۰۱۰ شتاب گرفته است. طبق گزارش دفتر بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA)، چین در سال ۲۰۱۲ در رتبه بیستم کشورهای بزرگ اهداکننده کمک‌های بشردوستانه قرار داشت و امروز در میان کشورهای اصلی این فهرست جای گرفته است. تلاش‌های بشردوستانه چین عمدتاً بر پنج کشور متمرکز است: اتیوپی، کنیا، سومالی، جیبوتی و جمهوری دموکراتیک کنگو، که در سال‌های اخیر بوتسوانا نیز به این فهرست افزوده شده است. تا سال ۲۰۱۵، تنها دو نهاد یعنی انجمن صلیب سرخ چین و بنیاد خیریه چین مجوز فعالیت خارج از کشور داشتند. اما زلزله نپال در همان سال، نقطه عطفی در تاریخ فعالیت‌های فرامرزی سازمان‌های مردم‌نهاد چینی بود.
در پی این حادثه، کنسرسیومی متشکل از ۵۰ NGO ملی و بین‌المللی فعال در چین (از جمله بنیاد چین برای کاهش فقر، بنیاد دوستی و آکسفام هنگ‌کنگ) تشکیل شد تا هماهنگ با دولت به عملیات امداد بپردازد. در ادامه، دولت چین شورای همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد چین یا کانگو (CANGO) را پایه‌گذاری کرد.این شورا که اکنون بیش از ۴۶۰ هزار سازمان مردم‌نهاد ثبت‌شده دارد، حدود ۵۰ سازمان را دارای مجوز فعالیت بین‌المللی اعلام کرده است. شورای کانگو دستورالعمل‌های اصلی برای تخصیص کمک‌های بشردوستانه را تعیین می‌کند و فعالیت‌های آن زیر نظر وزارت امور خارجه، وزارت امور مدنی و سفارتخانه‌های چین رصد و پشتیبانی می‌شود.
همکاری جنوب-جنوب تا دیپلماسی اعتماد
افزایش مشارکت چین در عملیات حفظ صلح و توسعه ساختارهای کمک بشردوستانه، بازتابی از اهداف چندگانه پکن در عرصه بین‌المللی است؛ اهدافی که در پی کسب اعتماد، اعتبار و نفوذ نرم در میان کشورهای درحال‌توسعه‌اند. چین در قاره آفریقا، با تکیه بر گفتمان «همکاری جنوب-جنوب»، تلاش می‌کند تا شراکت‌های دوجانبه خود با کشورها و نهادهای آفریقایی را گسترش دهد. با این حال، منافع اقتصادی نهفته در پس این فعالیت‌ها نیز غیرقابل انکار است.در حالی که پکن می‌کوشد از اتهام «دیپلماسی انرژی» فاصله بگیرد، بخش بشردوستانه و سازمان‌های امدادرسان وابسته، به ابزاری برای دیپلماسی نرم و تداوم حضور پایدار چین در آفریقا بدل شده‌اند.
زهرا میرابیان
منابع: