«خواهران»؛ نمایشی دسترس‌پذیر برای افراد دارای معلولیت
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران به نقل از خبرگزاری ایمنا، در سکوت تاریک سالن، جایی که نور صحنه بر چهره بازیگران می‌تابد و واژه‌ها در هوا می‌رقصند، تئاتر جان می‌گیرد، اما همیشه در سالن‌های تئاتر و میان اجرای نور و موسیقی جای خالی برخی تماشاگران، حس می‌شود، علاقه‌مندانی که معلولیت و محدودیت جسمی آن‌ها را از این حضور بی‌نصیب کرده است. تئاتر، این آئینه تمام‌نمای زندگی، باید برای همگان باشد؛ بی‌استثنا، بی‌مرز. تئاتر دسترس‌پذیر، پلی است میان هنر و انسانی که جای خالی تماشاگران دارای معلولیت را پر می‌کند؛ اینجا زبان اشاره، زیرنویس، رمپ‌های ورودی، صندلی‌های ویژه و توصیف‌های صوتی امتیاز نیستند، حق مسلم هر مخاطب‌اند.
هنر دسترس‌پذیر، ضرورت است
این تئاتر، نه‌تنها درهای سالن را می‌گشاید، بلکه دل‌ها را نیز به روی تفاوت‌ها باز می‌کند. در جهانی که تنوع، زیباترین جلوه هستی است، هنر نیز باید آینه تمام‌نمای این رنگارنگی باشد. اجرای برنامه‌های دسترس‌پذیر، تنها پاسخ به یک نیاز نیست، بلکه پاسخی به ندای وجدان جمعی است. این برنامه‌ها، نه‌تنها برای افراد معلول که برای جامعه‌ای است که می‌خواهد مهربان‌تر، آگاه‌تر و انسانی‌تر باشد. درنهایت، تئاتر دسترس‌پذیر، لطف نیست، ضرورت است؛ ضرورتی برای آن‌که هیچ‌کس پشت درهای بسته فرهنگ نماند، زیرا هنر زمانی معنا پیدا می‌کندکه در آغوش همگان جای گیرد؛ بی‌هیچ تبعیضی، بی‌هیچ مرزی. نمایش «خواهران»، به کارگردانی مریم یاسین‌زاده به‌عنوان نخستین اجرای دسترس‌پذیر برای افراد دارای معلولیت در جشنواره تئاتر «هُمام» در حال برگزاری است. این نمایش که به مدت هفت شب روی صحنه می‌رود، با استقبال ویژه مخاطبان دارای معلولیت روبه‌رو شده و به‌دلیل فراهم‌سازی شرایط ویژه برای نابینایان، ناشنوایان و افراد کم‌توان جسمی، به‌عنوان تجربه‌ای منحصربه‌فرد در ایران و خاورمیانه شناخته می‌شود.
خواهران؛ تئاتری برای همه
یاسین‌زاده گفت: این نمایش برای همه افراد قابل مشاهده و درک است، به‌ویژه توان‌یابان. اجرای ما به مدت هفت شب در جشنواره «همام» برگزار می‌شود و امشب شب دوم اجرای اثر است. از همان ابتدا تصمیم گرفتیم کاری ارائه دهیم که تمام اقشار جامعه، از جمله دوستان نابینا، ناشنوا و دارای محدودیت حرکتی بتوانند در آن حضور داشته باشند. در این نمایش، متن نمایشنامه به خط بریل چاپ و در اختیار مخاطبان نابینا قرار گرفته است، همچنین برای دوستان ناشنوا، مترجم زبان اشاره در کنار بازیگر روی صحنه حضور دارد و هم‌زمان با اجرای تئاتر، دیالوگ‌ها و فضای نمایشی را برای آنان ترجمه می‌کند. سالن اجرا نیز برای تردد ویلچرنشینان مناسب‌سازی شده تا هیچ محدودیتی برای حضور وجود نداشته باشد.
تماشای تئاتری تعاملی
او افزود: این نمایش از نوع اینتراکتیو یا تعاملی است؛ یعنی تماشاگر در روند اجرا حضور فعال دارد. بیشتر تماشاگران ما افراد دارای معلولیت‌اند که با بازیگر وارد گفت‌وگو و تعامل می‌شوند. در طول نمایش، مخاطبان احساسات درونی خود را بروز می‌دهند و در قالب گفتار و حرکت، نوعی تراپی یا درمان از طریق هنر رخ می‌دهد. در واقع، ما در این اجرا از شیوه‌ای شبیه «درام‌تراپی» استفاده کرده‌ایم، یعنی هنر به ابزاری برای تخلیه عاطفی، گفت‌وگو و شناخت تبدیل می‌شود. قصه حول رابطه دو خواهر می‌گردد؛ خواهری که برای دیگری اتفاقی را رقم می‌زند و خانواده را وارد چالشی عاطفی می‌کند. در این روایت، ما درگیری‌های روحی و احساسی خانواده‌هایی را می‌بینیم که یکی از اعضایشان دچار معلولیت است. هدف این بود که با ظرافت به عواطف درونی این خانواده‌ها نزدیک شویم و مخاطب را به درک متقابل برسانیم.
نمایشی که مترجم ناشنوایان دارد و نسخه بریل نمایشنامه‌اش در اختیار تماشاگران نابینا قرار می‌گیرد
کارگردان خواهران اضافه کرد: بازیگر اصلی نمایش خانم مریم مؤمن هستند که دومین همکاری من با وی است. مریم از بازیگران توانای تئاتر، تلویزیون و سینماست. خانم کلانتریان مترجم ناشنوایان است، خانم اناری و خانم کاسه‌چی دستیاران من در اجرا بوده‌اند و آقای حاجی‌حسینی نیز در بخش اجرایی همکاری داشتند. گریم کار را خانم نگین سهرابی انجام داده‌اند و گروه تصویر و فیلم‌برداری هم در کنار ما بودند. ما برای نخستین‌بار همه گروه‌های دارای معلولیت را در نظر گرفتیم. از دسترس‌پذیری فیزیکی سالن گرفته تا محتوای شنیداری و دیداری و حتی نسخه بریل متن نمایشنامه. به‌طور معمول سالن‌های تئاتر ما چنین امکاناتی ندارند و افراد نابینا یا ناشنوا نمی‌توانند به‌صورت کامل با اثر ارتباط برقرار کنند، اما در این نمایش، همه مخاطبان امکان دریافت پیام و لذت از اجرا را دارند.
خواهران؛ تئاتری که مخاطب دارای معلولیت دارد
این بانوی هنرمند خاطرنشان کرد: این نخستین تجربه من در اجرای زنده نیست، اما دومین تجربه‌ای است که با مخاطبان دارای معلولیت کار می‌کنم. پیش از این در جریان تولید یک مستند درباره بیماری «اتیوز» مدتی طولانی در فرایند تحقیق حضور داشتم و همانجا با مسائل این افراد از نزدیک آشنا شدم. کار با این افراد چالش دارد، چون از نظر روحی بسیار لطیف و تأثیرپذیراند، اما من به‌عنوان فردی که تراپیست هستم و سال‌ها در زمینه درک رفتار و روان انسان‌ها فعالیت داشته‌ام، تلاش کردم این ارتباط را صادقانه و انسانی شکل دهم. گفت‌وگو و پذیرش درونی مهم‌ترین اصل این کار بود.
همام؛ جشنواره‌ای برای رفع تبعیض‌ها
یاسین‌زاده اذعان کرد: مطالعه درباره انواع معلولیت بخشی از کار روزمره من است؛ چون می‌خواستم بدانم که مخاطب من کیست، چه چیزی از نمایش می‌گیرد و چه احساسی را برمی‌گرداند. در میان تماشاگران ما افراد دارای سندروم داون، فلج مغزی (CP) و دیگر گروه‌ها حضور دارند. آن‌ها در اجرا مشارکت دارند، صحبت می‌کنند، می‌خندند و احساساتشان را بیان می‌کنند. همین مشارکت است که نمایش را زنده می‌کند. آمار رسمی می‌گوید حدود ۱۲ درصد از جمعیت کشور به نوعی دارای محدودیت جسمی یا ذهنی هستند، اما اگر خانواده‌ها و اطرافیانشان را هم در نظر بگیریم، این عدد چندین برابر می‌شود. هر خانواده‌ای که عضوی با معلولیت دارد، خود درگیر چالش‌های عاطفی و اجتماعی است. تولید آثار متناسب با این جمعیت کم است. هنرمندان گاهی این حوزه را نمی‌شناسند یا از امکانات لازم برخوردار نیستند. با این حال، نمونه‌های خوبی داریم؛ جشنواره «همام» یکی از اتفاقات مؤثر در این زمینه است که هنرمندان دارای معلولیت را در مرکز توجه قرار می‌دهد.
آشتی‌کردن با افراد دارای معلولیت با زبان هنر
کارگردان تئاتر خواهران در پایان گفت: ما نیاز به بستری فرهنگی داریم که هم خانواده‌ها و هم هنرمندان را با این فضا آشنا کند. در سال‌های اخیر گروه‌های تئاتری زیادی با نابینایان، افراد دارای سندروم داون یا اتیسم کار می‌کنند و حتی در حال اجرا هستند. این قدم‌ها رو به جلو است. اگر حمایت‌های مادی و رسانه‌ای تقویت شود، می‌توانیم شاهد رشد آثار هنری با محور توان‌یابان باشیم. درحقیقت تأثیر این جشنواره فراتر از انتظار بود. وقتی هنرمند دارای معلولیت کنار اثرش قرار می‌گیرد، عاطفه‌ای در سالن جریان پیدا می‌کند که قابل توصیف نیست. مخاطب وقتی هنرمند را می‌بیند، با خود می‌گوید این همه توانایی از کجا آمده است. در واقع، این افراد با اعتمادبه‌نفس و خلاقیتشان به ما درس زندگی می‌دهند. برای من، مهم‌ترین بخش ماجرا زمانی است که بعد از اجرا، مخاطبان در بیرون سالن همدیگر را در آغوش می‌گیرند، از احساساتشان می‌گویند و به هم تسلا می‌دهند. این یعنی هنر کار خود را کرده است؛ برون‌ریزی احساس، آرامش و همدلی.