افراد دارای معلولیت صاحبان حقاند؛ نه دریافتکنندگان لطف/ اشتغال آنان یک مطالبه طبیعی و انسانی است
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، هفته جهانی افراد دارای معلولیت، تنها یک عنوان تقویمی نیست؛ بلکه فرصتی است برای بازاندیشی در مسئولیتهای دولت، جامعه، بخش خصوصی و نهادهای مردمی نسبت به جمعیتی که سهم ارزشمند و ظرفیتهای مغفولمانده فراوانی در توسعه کشور دارند. این هفته یادآور این حقیقت است که مشارکت اجتماعی و اقتصادی افراد دارای معلولیت، نه تنها حق آنان بلکه نیاز جامعه برای دستیابی به توسعه متوازن و پایدار است.
واقعیتی که نمیتوان انکار کرد این است که اشتغال افراد دارای معلولیت هنوز با مشکلات ساختاری، فرهنگی و اجرایی متعددی روبهروست. نبود فرصتهای شغلی متناسب، محدودیت دسترسی به سرمایه اولیه، عدم مناسبسازی محیطهای کار، ریسک بالای کارفرمایان در جذب نیروی معلول و کمبود ابزارهای حمایتی تخصصی، از جمله این چالشهاست.
در سالهای گذشته بسیاری از خیریهها، کارآفرینان اجتماعی، و خیرینی که بهصورت خودجوش در حوزه توانمندسازی و اشتغال افراد دارای معلولیت فعالیت داشتند، تلاشهای ارزشمندی انجام دادهاند. اما نبود یک سازوکار ملی برای همافزایی و سازماندهی این ظرفیتها سبب شده آثار این تلاشها به یک جریان پایدار و گسترده ملی تبدیل نشود.
در تمام دنیا اشتغال مهمترین رکن توانمندسازی افراد دارای معلولیت شناخته میشود؛ زیرا اشتغال تنها منبع درآمد نیست، بلکه هویت اجتماعی، استقلال فردی، حفظ کرامت انسانی و مشارکت فعال در جامعه را به همراه دارد.
در چنین بستری، قانونگذار در ماده ۱۰ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، اقدام مهمی انجام داد و ایجاد «صندوق حمایت از فرصتهای شغلی افراد دارای معلولیت» را تصویب کرد؛ نهادی تخصصی، مالی و توسعهای که بتواند این شکافها را پر کند و مسیر اشتغال پایدار را هموار سازد. این صندوق اکنون در مرحله نوپایی قرار دارد و با ساختاری تازهتأسیس، مأموریتهای بزرگی پیش رو دارد.
به همین مناسبت، گفتوگویی با مصطفی نظری؛ رئیس هیئتمدیره صندوق حمایت از فرصتهای شغلی افراد دارای معلولیت انجام دادهایم که در ادامه میخوانید.
-اهمیت هفته افراد دارای معلولیت را در چه میدانید و چرا اشتغال یکی از محورهای اصلی این هفته است؟
هفته افراد دارای معلولیت، یک فرصت جدی برای تمرکز بر موضوعات بنیادینی است که زندگی این قشر را تحت تأثیر قرار میدهد. در تمام دنیا اشتغال مهمترین رکن توانمندسازی افراد دارای معلولیت شناخته میشود؛ زیرا اشتغال تنها منبع درآمد نیست، بلکه هویت اجتماعی، استقلال فردی، حفظ کرامت انسانی و مشارکت فعال در جامعه را به همراه دارد.
امروز بسیاری از افراد دارای معلولیت، تواناییهای حرفهای بالایی دارند، اما فرصت نمایش این تواناییها برایشان فراهم نشده است. قانونگذار دقیقاً به همین دلیل ماده ۱۰ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت را پیشبینی کرد تا یک نهاد تخصصی برای رفع شکافهای موجود در ساختار اشتغال این قشر ایجاد شود. اشتغال برای این افراد یک انتخاب لوکس نیست؛ یک نیاز حیاتی برای برخورداری از زندگی مستقل و باکرامت است.
-صندوقی که ریاست آن را برعهده دارید تازه فعالیت خود را آغاز کرده است. اولویتهای فعلی و وضعیت صندوق چگونه است؟
صندوق در مرحله تثبیت، طراحی زیرساخت و تدوین چارچوبهای عملیاتی است. برای اینکه یک نهاد مالی–توسعهای بتواند کارآمد عمل کند، باید پشتوانه قانونی و مقرراتی دقیقی داشته باشد. اساسنامه صندوق وظایف متعددی بر دوش ما گذاشته که همگی نیازمند کار علمی، دقیق و قابل اتکا هستند. از جمله: تدوین آییننامههای مالی و اداری، طراحی سازوکارهای ارزیابی و نظارت، تدوین مدلهای حمایتی و سرمایهگذاری، تعریف مشوقهای دائمی و قابل اجرا، ایجاد نظام تعامل با کارفرمایان، کارآفرینان و کسبوکارها و طراحی ابزارهای نوآورانه برای تأمین مالی اشتغال معلولان.
هدف ما این است که تا پایان سال بخش مهمی از آییننامهها و دستورالعملهای اصلی آماده و برای تصویب نهایی ارائه شود. برای ما اولویت این است که بدون عجله و بدون انحراف منابع، یک ساختار مستحکم و شفاف ایجاد کنیم تا بتوانیم وارد مرحله حمایت عملیاتی شویم.
-چه ایراداتی به سیستمهای قبلی اشتغالزایی وارد بود و صندوق چگونه قرار است این ضعفها را جبران کند؟
واقعیتی که نباید پنهان کرد این است که ظرفیت خیریهها، نهادهای مردمی و کارآفرینان اجتماعی در گذشته جدی گرفته نشده بود. این ظرفیت عظیم به دلیل فقدان ساختار هماهنگکننده، وارد جریان ملی اشتغال معلولان نشده بود.
ایرادات گذشته کم نیست. اشتغالزایی برای افراد دارای معلولیت در بسیاری از مواقع به شکل حمایتی، پراکنده و بدون نظارت انجام شده است. برخی ضعفهای جدی عبارتاند از: نبود ابزارهای مالی متناسب با نیازهای افراد دارای معلولیت، عدم وجود مدلهای پایدار برای مشارکت کارفرمایان، نبود ارزیابی حرفهای از طرحهای اشتغال، یکبار مصرف بودن تسهیلات حمایتی و ناهماهنگی بین دستگاهها، خیریهها و فعالان اجتماعی.
واقعیتی که نباید پنهان کرد این است که ظرفیت خیریهها، نهادهای مردمی و کارآفرینان اجتماعی در گذشته جدی گرفته نشده بود. این ظرفیت عظیم به دلیل فقدان ساختار هماهنگکننده، وارد جریان ملی اشتغال معلولان نشده بود.
صندوق بنا دارد این مدل را بهطور کامل تغییر دهد. ما به دنبال پرداخت پول نیستیم؛ هدف ما ایجاد فرصت شغلی پایدار، قابل سنجش و قابل نظارت است. سیاستهای صندوق شامل مدلهای نوین حمایت مالی، مشارکت با کارآفرینان اجتماعی، ایجاد مشوقهای قوی برای کارفرمایان و راهاندازی ابزارهای ترکیبی تأمین مالی است.
-جایگاه ماده ۱۰ قانون حمایت از معلولان در این مأموریت چیست؟
ماده ۱۰ ستون فقرات تشکیل صندوق است. این ماده قانونی با هدف رفع سه خلأ اساسی تصویب شد: کمبود فرصتهای شغلی متناسب با تواناییهای افراد دارای معلولیت، نبود مشوقهای واقعی برای کارفرمایان، دشواری جدی دسترسی به سرمایه اولیه، تجهیزات و فناوریهای شغلی. ایجاد صندوق حمایت از فرصتهای شغلی یک نقطهعطف است. این صندوق قرار است با یک نگاه توسعهای، نه صرفاً حمایتی، سازوکاری پایدار برای اشتغال معلولان ایجاد کند. این مسئولیت هم زمانبر است و هم حساس، اما اگر درست انجام شود نتایج آن در بلندمدت تغییرات بنیادینی در وضعیت اشتغال این قشر ایجاد خواهد کرد.
-برنامه صندوق برای سال آینده چیست؟ و نقش خیرین، خیریهها و کارآفرینان اجتماعی در این برنامه چگونه تعریف شده است؟
برنامه سال آینده صندوق دو بخش اصلی دارد: تکمیل زیرساختها و ورود به اجرای طرحهای میدانی. اما یک محور راهبردی که برای ما اهمیت ویژه دارد، استفاده نظاممند از ظرفیت خیرین، خیریههای فعال، کارآفرینان اجتماعی و نهادهای مردمی است؛ ظرفیتی که سالها نقشآفرینی کرده، اما هرگز در قالب یک مدل ملی هدایت نشده است.
افراد دارای معلولیت صاحبان حقاند؛ نه دریافتکنندگان لطف. صندوق حمایت از فرصتهای شغلی تلاش میکند این حق را از سطح «قانون» به سطح «اقدام و اجرا» برساند.
فاز اول: تکمیل زیرساختها، نهاییکردن آییننامهها و دستورالعملهای اصلی، استقرار نظام ارزیابی و پایش، طراحی چارچوب مشارکت بخش خصوصی و خیرین در طرحهای اشتغال، آمادهسازی مدلهای همسرمایهگذاری (ترکیب سرمایه دولتی و خیرین)
فاز دوم: عملیات اجرایی، حمایت از کارآفرینان معلول، شناسایی کسبوکارهای فعال، ارائه تسهیلات و آموزش، استفاده از تجربه کارآفرینان اجتماعی برای مربیگری و توسعه کسبوکارها، مشوقهای جذب نیروی معلول، کاهش ریسک کارفرمایان، کمک به مناسبسازی محیط کار، همکاری خیریهها برای مشارکت در تأمین زیرساختهای ویژه، تأمین تجهیزات و فناوریهای توانافزا از ابزارهای صنعتی تا فناوریهای نوین، مشارکت خیرین برای تأمین تجهیزات گرانقیمت، تشکیل مجمع ملی مشارکت خیرین، ایجاد صندوقهای همسرمایهگذاری، جذب سرمایههای کوچک خیرین برای طرحهای خرد، همکاری با خیریههای اشتغالمحور برای اجرای طرحهای مشترک و استفاده از کارآفرینان اجتماعی به عنوان بازوی میدانی توانمندسازی.
هدف ما این است که دولت، بخش خصوصی و بخش مردمی در کنار هم یک نقشه ملی اشتغال برای افراد دارای معلولیت بسازند؛ نقشهای که ظرفیت تمام کشور را فعال کند، نه فقط منابع محدود دولتی را.
-پیام شما به مناسبت هفته افراد دارای معلولیت چیست؟
افراد دارای معلولیت صاحبان حقاند؛ نه دریافتکنندگان لطف. اشتغال آنان یک مطالبه طبیعی و انسانی است و کشور برای رسیدن به توسعه پایدار، نیازمند مشارکت فعال آنان است. صندوق حمایت از فرصتهای شغلی تلاش میکند این حق را از سطح «قانون» به سطح «اقدام و اجرا» برساند. این مسیر نیازمند زمان، دقت و همکاری همه بخشهاست؛ اما ما متعهدیم که با برنامهریزی دقیق و ساختارهای شفاف، فرصتهای واقعی و پایدار ایجاد کنیم.