به گزارش پایگاه خبری تحلیل خیر ایران، جمعیت مسلمان در شرق و جنوب شرق آسیا نزدیک به 600 میلیون نفر برآورد می‌شوند. حضور مسلمانان در این قسمت از جهان  تنها مختص به کشورهای اسلامی چون مالزی، اندونزی، سنگاپور  یا برونئی نیست، مسلمانان آسیا از چین تا هند در بیشتر کشورهای آسیایی حضور دارند. اندونزی کشوری با بیشترین جمعیت مسلمان جهان (203 میلیون نفر) است. حدود 13 درصد از کل مسلمانان جهان در اندونزی زندگی می‌کنند. جمعیت مسلمان اندونزی حدود 80 درصد از کل مسلمانان ساکن در جنوب شرق آسیا را تشکیل می‌دهد. {1}

 حضور جمعیت‌های بزرگ مسلمان در این کشورها، فرهنگ و آداب و سنن اسلامی را نیز در آسیا گسترده کرده است. همچنین فرهنگ نیکوکاری اسلامی در این کشورها نیز جایگاه مردمی خاص خود را در ماه رمضان دارد. مردم در ماه مبارک با جمع‌آوری و اهدای صدقات و زکات خود سعی دارند تا بر ثواب خود این ماه بیفزایند. در رابطه با خیریه‌ها و سازمان‌های غیردولتی نیز باید گفت که در ماه رمضان، این موسسات نیز با پویش‌های مختلفی چون صدقه و زکات ماه رمضان، در اقدامات بشردوستی متعددی به مناسبت این ماه مبارک شرکت می‌کنند.

پیشینه

 از اوایل قرن بیست و یکم، همزمان با رشد درآمد در این منطقه از جهان و گشودگی فضای سیاسی برای فعالیت اسلامی، ما شاهد جهش در اعمال خیریه‌های اسلامی سازماندهی‌شده هستیم که تا قبل از آن تحت تاثیر استعمار و زیر نفوذ کلیسا و میسیونرهای مسیحی قرار داشت. با آغاز رشد جنبش بیداری اسلامی، سازمان‌های خیریه اسلامی، عمدتاً در اندونزی، مالزی و سنگاپور، آرام آرام پا به عرصه اقدامات خیریه‌ای شبکه‌ای و سازمانی گذاشته‌اند و انحصار این فعالیت‌ها را از دست شبکه‌های خیریه مسیحی درآورده‌اند. هر چند هنوز نیز بسیار از این شبکه‌ها با نام‌ها و عنواین مختلف تحت عنوان شبکه‌های خیریه غیردینی یا سکولار در کنار سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی، مشغول فعالیت هستند و منابع مالی فراوانی را در اختیار خود دارند.

 امروزه فعالیت‌های خیریه اسلامی نه‌تنها با حضور فعالان سازمان‌های غیردولتی و نهادهای دولتی، بلکه با افراد نیکوکار مسلمان فراگیر شده است. این خیریه‌ها و شبکه‌های وابسته به آن‌ها، هر کدام اهداف خاص خود را دارند، از نگرانی‌هایی شامل تقویت برادری اسلامی، ریشه‌کنی فقر  و توسعه،  خیریه‌ها از  انواع مفاهیم اسلامی برای گسترش فعالیت خود بهره می‌گیرند. کشورهای ثروتمند مسلمان منطقه مانند مالزی، سنگاپور  و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به واسطه بنیادهای خیریه، بخشی از منابع مالی خود را برای توزیع در اختیار این موسسات قرار می‌دهند. 

 خیریه‌های محلی در جنوب‌شرق آسیا تعامل گسترده‌ای با یکدیگر دارند و در این میان، خیریه‌های اسلامی در این مشارکت و همکاری با یکدیگر پیشتاز هستند و عملاً به صورت یکپارچه عمل می‌کنند. برای مثال «بنیاد خیریه اسلامی ریلیف» یا بسیاری دیگر از شبکه‌های خیریه اسلامی در جنوب شرق آسیا با بیشتر جوامع محلی مسلمان در این کشورها همکاری دارند و منابع مالی و کمک‌های جمع‌آوری‌شده به صورت پروژه‌های مختلفی میان این کشورها و جوامع آن‌ها در تبادل است. 

 با افزایش سریع ثروت افراد در آسیای جنوب شرقی در سال‌های اخیر و بعد از همه‌گیری جهانی کرونا، توجه بر مسائل اجتماعی باعث تحولی ژرف در امور خیریه در این قسمت از جهان شده است. نحوه اهدا در این کشورها که معمولاً به صورت سنتی انجام می‌پذیرفت در دهه اخیر به سمت سازماندهی و مشارکت سازمانی پیش  رفته  و  تعداد رسمی گروه‌های خیریه در آسیای جنوب شرقی در حال افزایش است. عوامل متعددی در این تغییر نقش دارند. شاید افزایش ثروت، مزایای مالیاتی، تلاش برای تثبیت میراث خانوادگی و همسویی استراتژیک، دلیل این تغییرات سریع می‌باشد. مزایای مالیاتی، شرکت‌های بزرگ را به سمت کارهای اجتماعی سوق می‌دهد و  ایجاد یک نهاد رسمی، نیکوکاران را قادر می‌سازد تا میراثی ماندگار بسازند. 

ویژگی‌های مشترک رمضانی خیریه‌های اسلامی در شرق و جنوب شرق آسیا

در کشورهای اسلامی چون اندونزی، سنگاپور و یا مالزی، راهکارهای اسلامی نیکوکاری در ماه مبارک رمضان نقطه اشتراکی برای فعالیت خیرخواهانه می‌شود و با همسویی استراتژیک، سازمان‌های رسمی با پشتیبانی شرکت‌های تجاری، ابزارهای بهتری را برای هماهنگی اهداف بشردوستانه فراهم می‌کنند. فعالیت خیریه‌های اسلامی در ماه رمضان چند ویژگی مشترک دارد که به آن اشاره می‌کنیم:

1-مراقبت‌های بهداشتی و آموزش

 بسیاری از کشورهای آسیای جنوب شرقی با بار نامتناسبی از مسائل مراقبت‌های بهداشتی مواجه هستند. تراکم جمعیتی بالا و نامتناسب‌بودن توزیع ثروت، اختلاف طبقاتی را در میان این کشورها و یا در میان جوامع محلی بسیار زیاد کرده است. در کشورهای مانند بنگلادش که درصد بالایی از کمک‌های اهدایی را در میان کشورهای این منطقه به خود اختصاص داده است بیشتر کمک‌ها به بهداشت، درمان و آموزش اختصاص دارد. 

 بخش دیگری که به نظر می رسد نقطه کانونی برای تلاش‌های بشردوستانه در جنوب شرق آسیا باشد، آموزش است. آموزش در جنوب شرق آسیا تحت تاثیر اختلافات طبقاتی قرار دارد و بنیادهای خیریه  بخشی از فعالیت خود را به آموزش در کشورهای خود و یا در جوامع دچار بحران بیشتر، اختصاص می‌دهند. 

 برای مثال، بنیاد خیریه «امداد اسلامی» (Islamic Relief) یا بنیاد اسلامی «اخلاص» در زمینه آموزش نسبت به تأمین مالی ساخت و تجهیز مدارس در  اندونزی، بنگلادش، کامبوج، فیلیپین فعایت دارند. بسیاری از این هزینه‌های آموزشی در پویش‌های رمضانی جمع‌آوری می‌شود. بنیادهای خیریه همچنین در ماه مبارک به دانش‌آموزان نیازمند کمک‌های مالی برای ادامه تحصیل می‌دهند. 

2-مشارکت خانواده و نیکوکاران نسل بعدی

 پویایی بشردوستی در آسیای جنوب شرقی دستخوش تحولی شگفت‌انگیز است. مشارکت چندنسلی به عنوان عامل مهمی در شکل‌دهی به چشم‌انداز شرکت‌های اجتماعی در این منطقه ظاهر می‌شود. این تکامل ممکن است نشان‌دهنده تلاقی منحصر به فرد سنت و نوآوری در تلاش‌های بشردوستانه باشد. در کشورهای اسلامی مانند برونئی که ساختار‌های خانوادگی در اقتصاد بسیار تعیین‌کننده است، این مشارکت در امور خیر به صورت خانوادگی نهادینه شده است. با ظهور بشردوستی چندنسلی در حال حاضر بسیاری از بنیادهای خانواده در آسیای جنوب شرقی دارای اعضایی هستند که حداقل دو نسل را تشکیل می دهند. 

3- افزایش اثربخشی از طریق پلتفرم‌های دیجیتال

 یکی دیگر از ویژگی‎‌های خیریه‌ها در جنوب شرق آسیا، در عصر کنونی، تغییر شیوه سنتی انفاق به بشردوستی مبتنی بر فناوری است. فناوری همچنین به خیریه‌ها کمک می‌کند تا ببینند که چگونه کار می‌کنند و کمک‌های مالی به کجا می‌رود.

 برای مثال، بنیاد جهانی «صدقه» از شبکه‌های بزرگ نیکوکاری در این قسمت از جهان است، این شبکه با داشتن قرارداد با بیشتر پلتفرم‌ها برای جمع‌آوری صدقات مردم و اهدای آن به خیریه‌ها فعالیت می‌کند. این شبکه با همکاری با اپلیکشن‌های بانکی و سایر اپ‌ها (Apple Pay, Google Pay, Bitcoin and eWallet) به جمع‌آوری آنلاین صدقات می‌پردازد و در ماه رمضان این فعالیت با جدیت بیشتری دنبال می‌شود. در واقع این خیریه یک پلتفرم مدیریت مسئولیت اجتماعی برای  زکات و صدقه است که با ذینفعان از جمله نهادهای مذهبی، بنیادها، بانک‌ها، شرکت‌ها و مردم برای افزایش کارایی، پایداری و تأثیر مالی اجتماعی همکاری می‌کند.

4-کارآفرینی اجتماعی و سرمایه‌گذاری تاثیرگذار

 چشم‌انداز بشردوستانه با کارآفرینی اجتماعی و سرمایه گذاری تاثیرگذار، دستخوش دگرگونی قابل توجهی در منطقه شده است. کارآفرینی اجتماعی شامل توسعه، تامین مالی و اجرا می‌شود و به  راه‌حل‌هایی که به مسائل اجتماعی، فرهنگی یا زیست‌محیطی می‌پردازند، اشاره دارند. برخلاف بشردوستی سنتی که در آن وجوه اهدایی بدون انتظار بازده مالی داده می‌شود، هدف کارآفرینی اجتماعی ایجاد کسب‌وکارهایی است که هم سودآور و هم از نظر اجتماعی مسئولیت‌پذیر باشند. 

 برای مثال، در مالزی مجموعه‌ای از کارگزاران و شرکت‌های بزرگ یک شبکه خیریه را راه‌اندازی کرده‌اند که علاوه بر کارآفرینی اجتماعی، اقدامات بشردوستی  را نیز مدنظر دارند. در طول ده سال گذشته، شبکه خیریه  FBS  با پشتیبانی شرکت‌ها و  بازرگانان عضو خود  از جوامع آسیب‌پذیر حمایت می‌کند و در عین حال به بازده اقتصادی، اجتماعی نیز توجه دارد. از زمان اولین ابتکار این شبکه خیریه در ماه مبارک رمضان در سال 2014، FBS بیش از 1.3 میلیون دلار به پروژه‌های بشردوستانه در سراسر آسیای جنوب شرقی، آفریقا، خاورمیانه و فراتر از آن اهدا کرده است. 

برخی از چالش‌های خیریه‌های اسلامی منطقه

 بسیاری از  مسلمانان منطقه به شیوه سنتی انفاق پایبند هستند و ماه رمضان برای این انفاق بهانه خوبی است. اما این انفاق و پویش‌های رمضانی تنها بخش کوچکی از نیازهای بشردوستی را در این منطقه تامین می‌کنند.  با وجود این‌که نوآوری و اصلاحات پیشگام سازمان‌های بشردوستانه اسلامی مدرن، بسیار سریع است، نبود عدالت اجتماعی و اختلافات طبقاتی، خانوادگی مانع از به ثمر رسیدن مسئولیت اجتماعی و پایبندی شرکت‌های تجاری به تامین مالی برای خیریه‌ها می‌شود. علیرغم این‌که بسیاری از شرکت‌های خصوصی بزرگی در این بخش از جهان قرار دارند اما در شرایطِ عدم پایبندی آن‌ها به مسئولیت اجتماعی، همچنان نیاز خیریه‌های اسلامی به منابع مالی خارج از منطقه بسیار زیاد است. چالشی که گاه و در مواردی، ابتکار عمل و امکان واکنش اضطراری را از آن‌ها می‌‌گیرد. در مواردی نیز  رواج برخی دیدگاه‌های افراطی، رفتارهای سنتی و سختگیرانه مذهبی در خیریه‌های اسلامی منطقه، مدیریت برنامه‌های مدرن را پیچیده کرده و مانع برنامه‌های ساختاری بلندمدت شده است. 

گزارش از زهرا میرابیان

منابع:

1- موسسه آماری پیو

CompareHero is Malaysia’s go-to personal finance platform

 Islamic Relief  Malaysia

Finance Magnates

Give.Asia  platform

Orphans in Need

 Ikhlas.com

What Are The Philanthropy Trends In Southeast Asia

Islamic Charitable Networks: From Southeast Asia to the Middle East- By AMELIA FAUZIA